Nguồn: “Are sanctions on Russia working?”, The Economist, 25/8/2022
Biên dịch: Phạm Quốc Hào
Những bài học từ kỷ nguyên mới của chiến tranh kinh tế.
Sáu tháng trước, Nga xâm lược Ukraine. Trên chiến trường, một cuộc chiến tranh tiêu hao đang diễn ra dọc theo hàng nghìn km tiền tuyến của sự chết chóc và tàn phá. Ngoài ra, một cuộc đấu tranh khác đang diễn ra gay gắt, đó là xung đột kinh tế khốc liệt với quy mô chưa từng thấy kể từ những năm 1940. Các nước phương Tây cố gắng làm tê liệt nền kinh tế trị giá 1,8 nghìn tỷ đô la của Nga bằng một kho vũ khí trừng phạt mới. Hiệu quả của lệnh cấm vận này là chìa khóa cho cục diện cuộc chiến tại Ukraine. Nhưng nó cũng tiết lộ rất nhiều về năng lực của các nền dân chủ tự do trong việc thể hiện quyền lực trên toàn cầu trong giai đoạn từ nay tới cuối những năm 2020 và xa hơn nữa, bao gồm cả việc chống lại Trung Quốc. Một điều đáng lo ngại là cho đến nay cuộc chiến cấm vận vẫn chưa diễn ra như mong đợi.
Kể từ tháng Hai, Mỹ, châu Âu và các đồng minh đã ban hành hàng loạt lệnh cấm chưa từng có tiền lệ chống lại hàng nghìn công ty và cá nhân Nga. Một nửa trong số 580 tỷ đô la dự trữ ngoại hối của Nga bị đóng băng, và hầu hết các ngân hàng lớn của nước này đã bị loại khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu. Mỹ không còn mua dầu của Nga và lệnh cấm vận của châu Âu sẽ có hiệu lực hoàn toàn vào tháng Hai. Các công ty Nga bị cấm mua các loại nguyên liệu đầu vào từ động cơ đến chip bán dẫn. Các nhà tài phiệt và quan chức phải đối mặt với các lệnh cấm đi lại và đóng băng tài sản. Lực lượng đặc nhiệm “KleptoCapture”[1] của Mỹ đã bắt giữ một siêu du thuyền có thể có trứng phục sinh Fabergé[2] trên tàu.
Cùng với việc làm hài lòng dư luận phương Tây thì các biện pháp này còn có nhiều mục tiêu chiến lược. Mục tiêu ngắn hạn, ít nhất là trong giai đoạn đầu, là gây ra một cuộc khủng hoảng thanh khoản và cán cân thanh toán quốc tế ở Nga nhằm gây khó khăn cho Nga trong việc tài trợ cho cuộc chiến ở Ukraine, và do đó làm thay đổi các toan tính của Điện Kremlin. Về lâu dài, mục tiêu của những biện pháp này là làm suy giảm năng lực sản xuất và chất lượng công nghệ của Nga, để nếu Vladimir Putin muốn xâm lược một quốc gia khác, ông ta sẽ có ít nguồn lực hơn. Mục đích cuối cùng là để răn đe những ai có ý định tiến hành chiến tranh.
Đằng sau những mục tiêu đầy tham vọng là một học thuyết mới về quyền lực của phương Tây. Thời điểm đơn cực của những năm 1990, khi quyền lực tối cao của Mỹ không có đối trọng, trôi qua đã lâu, và ý chí sử dụng lực lượng quân sự của phương Tây đã suy giảm kể từ sau các cuộc chiến ở Iraq và Afghanistan. Các biện pháp trừng phạt dường như đưa ra một giải pháp thay thế bằng cách cho phép phương Tây phát huy sức mạnh thông qua việc kiểm soát các mạng lưới tài chính và công nghệ vốn đóng vai trò trung tâm trong nền kinh tế thế kỷ 21. Trong 20 năm qua, những biện pháp trừng phạt đã được triển khai để trừng phạt các động thái vi phạm nhân quyền, cô lập Iran và Venezuela, cũng như bóp nghẹt các công ty như Huawei. Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt Nga đã đưa các biện pháp này lên một cấp độ mới với mục tiêu làm tê liệt nền kinh tế lớn thứ 11 thế giới, một trong những nhà xuất khẩu lớn nhất toàn cầu về năng lượng, ngũ cốc và các hàng hóa cơ bản khác.
Kết quả là gì? Trong khoảng thời gian từ ba đến năm năm tới, sự cô lập với các thị trường phương Tây sẽ gây ra sự tàn phá ở Nga. Đến năm 2025, 1/5 số máy bay dân dụng sẽ không thể cất cánh vì thiếu phụ tùng thay thế. Việc nâng cấp mạng lưới viễn thông đang bị trì hoãn và người tiêu dùng sẽ không thể sử dụng các thương hiệu phương Tây. Khi nhà nước và giới tài phiệt tiếp quản các tài sản phương Tây, từ các nhà máy ô tô đến cửa hàng McDonald’s, thì chủ nghĩa tư bản thân hữu càng trỗi dậy. Nga đang mất đi những công dân ưu tú nhất của mình, những người đang khiếp sợ trước thực tế của chế độ độc tài và viễn cảnh đất nước của họ trở thành một trạm xăng cho Trung Quốc.
Điều rắc rối là đòn hạ gục trực tiếp vẫn chưa thành hiện thực. GDP của Nga sẽ giảm 6% trong năm 2022, theo IMF, ít hơn nhiều so với mức giảm 15% mà nhiều người dự kiến vào tháng 3, hoặc sự sụt giảm như ở Venezuela. Doanh thu bán năng lượng sẽ tạo ra thặng dư tài khoản vãng lai 265 tỷ đô la trong năm nay, lớn thứ hai thế giới sau Trung Quốc. Sau cuộc khủng hoảng ban đầu, hệ thống tài chính của Nga đã ổn định và nước này đang tìm kiếm các nhà cung cấp mới cho một số mặt hàng nhập khẩu, bao gồm từ Trung Quốc. Trong khi đó, ở châu Âu, cuộc khủng hoảng năng lượng có thể kích hoạt một cuộc suy thoái. Tuần này, giá khí đốt tự nhiên tăng thêm 20% do Nga siết chặt nguồn cung.
Hóa ra vũ khí cấm vận có nhiều hạn chế. Đầu tiên là độ trễ thời gian. Việc ngăn chặn quyền tiếp cận các công nghệ mà phương Tây độc quyền phải mất nhiều năm mới gây ra tổn thất, và các chế độ chuyên quyền rất giỏi trong việc hấp thụ đòn ban đầu của lệnh cấm vận vì họ có thể huy động các nguồn lực. Sau đó là đáp trả. Mặc dù GDP của phương Tây vượt trội so với Nga, nhưng họ không thể hóa giải sự chi phối về khí đốt của Putin trong một sớm một chiều. Lỗ hổng lớn nhất là các lệnh cấm vận toàn phần hoặc một phần không được thực thi bởi hơn 100 quốc gia chiếm 40% GDP thế giới. Dầu Urals vẫn đang chảy sang châu Á. Dubai đang rủng rỉnh tiền mặt của Nga, và bạn có thể bay cùng Emirates và các hãng hàng không khác đến Moscow bảy lần một ngày. Một nền kinh tế toàn cầu hóa có khả năng thích ứng tốt với các cú sốc và cơ hội, đặc biệt nếu hầu hết các quốc gia không muốn thực thi chính sách của phương Tây.
Do đó, bạn nên loại bỏ mọi ảo tưởng rằng các lệnh trừng phạt mang lại cho phương Tây một cách đối đầu bất cân xứng và ít tốn kém để đối phó với Trung Quốc, một chế độ chuyên quyền thậm chí còn lớn hơn. Để răn đe hoặc trừng phạt một cuộc xâm lược vào Đài Loan, phương Tây có thể đóng băng 3 nghìn tỷ đô la dự trữ ngoại hối của Trung Quốc và loại các ngân hàng của nước này ra khỏi mạng lưới tài chính toàn cầu. Tuy nhiên, cũng như với Nga, nền kinh tế Trung Quốc sẽ khó có thể sụp đổ. Và chính phủ Bắc Kinh có thể trả đũa bằng cách ngừng cung cấp các thiết bị điện tử, pin và dược phẩm cho phương Tây, khiến các kệ hàng của Walmart trống rỗng và gây ra hỗn loạn. Do Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của nhiều nước hơn so với Mĩ, nên việc thực thi lệnh cấm vận toàn cầu thậm chí còn khó hơn so với trường hợp của Nga.
Thay vào đó, bài học từ Ukraine và Nga là để đối đầu với các chế độ chuyên quyền hung hãn đòi hỏi phải có hành động trên nhiều mặt trận. Quyền lực cứng là cần thiết. Các nền dân chủ phải cắt giảm mức độ rủi ro trước các tử huyệt. Các biện pháp trừng phạt đóng một vai trò quan trọng, nhưng phương Tây cũng không nên áp dụng chúng tràn lan. Nếu các quốc gia càng lo sợ các lệnh trừng phạt của phương Tây vào ngày mai, thì họ sẽ càng ít sẵn lòng thực thi các lệnh cấm vận đối với các quốc gia khác ngày hôm nay.
Tin tốt là 180 ngày sau cuộc xâm lược, các nền dân chủ đang dần thích nghi với thực tế này. Vũ khí hạng nặng đang đổ vào Ukraine, NATO đang củng cố biên giới của châu Âu với Nga, và châu Âu cũng đang bảo đảm các nguồn khí đốt mới và đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang năng lượng xanh. Mỹ đang giảm phụ thuộc vào công nghệ Trung Quốc và thúc giục Đài Loan cải thiện khả năng phòng thủ quân sự. Tuy vậy, mọi chế độ chuyên quyền, không chỉ Trung Quốc của Tập Cận Bình, cũng đang nghiên cứu cuộc chiến cấm vận đối với Nga và rút ra các bài học từ những trường hợp tương tự. Ukraine đã đánh dấu một kỷ nguyên mới của xung đột trong thế kỷ 21, trong đó các yếu tố quân sự, công nghệ và tài chính đan xen với nhau. Tuy nhiên, đây không phải kỷ nguyên mà phương Tây có thể nghĩ rằng họ có vị thế áp đảo. Không ai có thể chống lại xâm lược chỉ thông qua đô la và chất bán dẫn.
———————————
[1] Một lực lượng liên ngành chuyên biệt được bộ trưởng tư pháp Mỹ thành lập vào tháng 3/2022 để thực thi các lệnh trừng phạt mà Mỹ áp đặt lên Nga (NBT).
[2] Trứng Fabergé là một loại trứng trang trí được chế tác bởi hãng kim hoàn Fabergé tại St Petersburg trong giai đoạn 1885-1917, trong đó có nhiều quả được chế tác cho sa hoàng Alexander Đệ Tam và Nicholas Đệ Nhị làm quà Phục sinh cho hoàng hậu và mẫu hậu của họ. Mỗi quả trứng Fabergé có giá trị hàng triệu đô la và đã trở thành biểu tượng cho sự giàu có, xa xỉ (NBT- theo Wikipedia).
