Năm nay là thời điểm thuận lợi nhất để Việt Nam có thể nâng cấp mối quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ lên tầm Đối tác chiến lược, trước khi bỏ lỡ nhiều lợi ích mà Hoa Kỳ có thể mang lại, đặc biệt là lĩnh vực quốc phòng.
Đó nhà nhận định của một số chuyên gia, nhà nghiên cứu chính trị sau cuộc điện đàm của Tổng bí Thư (TBT) Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Mỹ Joe Biden hôm 29/3 vừa qua.
Khả năng nâng cấp mối quan hệ
Trao đổi với RFA, nhà nghiên cứu cao cấp về chính trị thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á (ISEAS) ở Singapore Lê Hồng Hiệp, cho biết hiện giờ vẫn chưa thể khẳng định được Việt Nam và Hoa Kỳ có nâng cấp mối quan hệ trong năm nay hay không. Tuy nhiên, theo ông, những chuyển động như cuộc điện đàm vừa rồi là những dấu hiệu tích cực cho mối quan hệ ngoại giao hai nước.
“Tôi nghĩ là vẫn chưa khẳng định được, dù ít khả năng không có nghĩa là không thể xảy ra. Điều này còn phụ thuộc vào quyết tâm của hai bên, đặc biệt là phía Việt Nam như thế nào. Thứ hai là có dịp nào phù hợp để mà tiến hành nâng cấp hay không.”
Tiến sỹ Lê Hồng Hiệp dẫn ra ba mốc thời gian thích hợp để nâng cấp mối quan hệ lên Đối tác chiến lược: thứ nhất là trong năm nay, đúng dịp kỷ niệm 10 năm thiết lập mối quan hệ Đối tác toàn diện; thứ hai kỷ niệm 30 năm Mỹ dỡ bỏ cấm vận đối với Việt Nam vào năm 2024, và một dịp nữa là năm 2025, đánh dấu 30 năm bình thường hóa mối quan hệ Việt-Mỹ:
“Nếu nhìn vào ba mốc thời gian đó thì có lẽ là năm 2023 là năm phù hợp nhất.
Lý do là bởi vì năm 2024 là năm bầu cử của Mỹ thì nước Mỹ sẽ rất bận rộn với các vấn đề ở trong nước và có lẽ là sẽ không có đủ sự quan tâm cho quan hệ Việt-Mỹ, bản thân các quan chức cấp cao của Mỹ cũng không có thời gian để tiến hành các chuyến thăm hoặc tiếp đón lãnh đạo Đảng cộng sản Việt Nam để tiến hành việc nâng cấp.
Còn năm 2025 thì (Mỹ – PV) có chính quyền mới, họ cũng sẽ bận rộn với việc thiết lập bộ máy và các vấn đề nghị sự trong nước.”
Từ Hoa Kỳ, trả lời RFA qua email, ông Vũ Xuân Khang, Nghiên cứu sinh Tiến sĩ ngành An ninh quốc tế tại Đại học Boston (Boston College) cũng cho rằng cuộc điện đàm giữa hai nhà lãnh đạo đã làm tăng khả năng đó đáng kể, nhất là khi Mỹ đã bổ sung thêm một từ quan trọng trong chính sách với Việt Nam sau cuộc gọi:
“Thay vì đơn thuần là ủng hộ một Việt Nam “vững mạnh, độc lập, thịnh vượng” thì nay đã là một Việt Nam “vững mạnh, độc lập, kiên cường, và thịnh vượng.” Tuy vậy, hiện giờ là quá sớm để kết luận về khả năng nâng cấp quan hệ khi hai nhà lãnh đạo vẫn chưa thống nhất thời gian Tổng thống Biden hay Tổng Bí Thư Trọng thăm viếng lẫn nhau.”
Thạc sỹ Nguyễn Thế Phương, chuyên gia về Quốc phòng và An ninh hàng hải, nhận định rằng, nếu Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng có thể sang Mỹ vào tháng Bảy, nhân dịp kỷ niệm 10 năm nâng cấp lên Đối tác toàn diện, thì khả năng nâng cấp lên Đối tác chiến lược là khoảng 80%.
Nếu ông Trọng vì vấn đề sức khoẻ không sang được Hoa Kỳ thì đến cuối năm, vẫn còn một cơ hội để nâng cấp mối quan hệ là khi tân Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng sang Hoa Kỳ dự APEC vào cuối năm nay:
“Mà chuyện này cũng khá là bất ngờ bởi vì trong suốt năm năm qua Mỹ luôn luôn là nước thúc đẩy cho việc nâng cấp mối quan hệ giữa hai bên, Việt Nam lại chính là nước chưa muốn nâng cấp thì hiện tại có vẻ như rất nhiều điều kiện cho thấy Việt Nam thay đổi cái tư duy đó rồi.”
Việt Nam thay đổi quan điểm
Theo thạc sỹ Thế Phương, Việt Nam hiện giờ đã muốn nâng cấp mối quan hệ với Mỹ, chứ không như trước đây, Việt Nam vẫn hay chần chừ trước đề nghị thúc đẩy quan hệ từ phía Hoa Kỳ.
Nguyên nhân, theo ông Phương thì có nhiều yếu tố. Thứ nhất là sau chuyến thăm Trung Quốc của TBT Trọng vào tháng 10/2022, Trung Quốc có thể đã không phản ứng mạnh chuyện Việt nam nâng cấp quan hệ với Mỹ:
“Về mặt quan hệ, đặc biệt là trong mối quan hệ tam giác Việt – Trung – Mỹ, trước khi thiết lập một mối quan hệ nào đó với Mỹ thì thường là Việt Nam phải thăm dò Trung Quốc trước.
Và sau chuyến thăm đó thì có vẻ như là Trung Quốc cũng không có bất kỳ phản đối nào lớn đối với việc Việt Nam có thể nâng cấp quan hệ với Mỹ.”
Yếu tố thứ thứ hai khiến Việt Nam phải tính toán lại đó là do cuộc chiến Nga – Ukraine làm tắc nghẽn kế hoạch hiện đại hoá quân sự của Việt Nam:
“Có thể nguyên nhân là do cuộc chiến Nga – Ukraine đã làm đảo lộn khá nhiều tính toán, đặc biệt là về mặt an ninh và quốc phòng. Quan trọng nhất vẫn là chuyện Việt Nam không thể mua vũ khí của Nga trong hiện tại nữa.
Việc nâng cấp mối quan hệ với Mỹ một phần giúp cho Việt Nam đẩy mạnh hơn mối quan hệ về an ninh quốc phòng với các đồng minh của Mỹ như Nhật hay Hàn Quốc…”
Ngoài ra, ông Phương cũng chỉ ra một nguyên do khác khiến Việt Nam thay đổi ý định, mà ông gọi là “niềm tin chiến lược”. Có một bộ phận bên trong lãnh đạo Việt Nam không tin Mỹ bởi vì khác biệt về ý thức hệ. Bây giờ, người đứng đầu phe bảo thủ là TBT Trọng sang Mỹ để nâng cấp mối quan hệ, phần nào sẽ khiến cho phe bảo thủ tin rằng Mỹ không có ý định thay đổi chế độ ở Việt Nam:
“Bây giờ, nếu nâng cấp mối quan hệ lên Đối tác chiến lược thì có vẻ như nhóm bảo thủ nhất ở trong đảng họ phần nào cũng xuôi xuôi, niềm tin chính trị giữa Mỹ và Việt Nam nó tốt hơn trước đó.”
Kinh tế cũng là nguyên nhân khiến Việt Nam thay đổi, ông Thế Phương dự đoán tình hình kinh tế Việt Nam trong năm nay sẽ rất căng thẳng. Do đó, Việt Nam cần cần phải có cú hích từ bên ngoài, đặc biệt là từ nhóm tư bản:
“Nó cũng có thể là sự thảo luận giữa các nhóm bên trong Đảng rằng nâng cấp mối quan hệ đi để còn có cái lực đẩy kinh tế lên và đẩy những thứ khác lên.”
Càng sớm càng tốt
Theo quan điểm của tiến sỹ Lê Hồng Hiệp, Việt Nam nên đồng ý nâng cấp mối quan hệ với Mỹ càng sớm càng tốt, trước khi mối quan hệ Mỹ – Trung trở nên căng thẳng hơn:
“Năm nay, về mặt thời điểm thì nó cũng thuận lợi ở chỗ là những rào cản hay lo ngại của Việt Nam rằng là việc nâng cấp mối quan hệ với Mỹ có thể làm cho Trung Quốc phản ứng.
Lập luận của tôi lâu nay vẫn cho rằng Việt Nam nên nâng cấp mối quan hệ với Mỹ càng sớm càng tốt, khi mà mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc chưa căng thẳng tới mức mà bất cứ hành động nào của Việt Nam đối với một bên, thì đều bị diễn dịch bởi bên còn lại là hành động chống nước đó.
Chính vì vậy mà để càng lâu thì cơ hội để Việt Nam tiến hành nâng cấp mối quan hệ một cách tương đối bình thường sẽ giảm xuống.”
Ngoài ra, theo tiến sỹ Hiệp, việc chậm trễ trong nâng cấp mối quan hệ còn khiến Việt Nam bỏ lỡ nhiều lợi ích từ Mỹ:
“Trong dài hạn, nếu Việt Nam không thể hiện sự nhiệt thành đáp lại thiện chí của Hoa Kỳ thì họ có thể nản lòng và họ sẽ chuyển sang các đối tác khác, để thúc đẩy các mục tiêu chiến lược của họ.
Bởi vì mục tiêu của họ thì họ phải theo đuổi và họ phải tìm những đối tác để cùng hướng tới những mục tiêu đó. Trong trường hợp đối tác và họ mong muốn không có sự phản hồi lại thì bắt buộc họ phải tìm đối tác khác mà thôi.
Tôi nghĩ đó sẽ là một điều nuối tiếc cho Việt Nam và sẽ khiến cho Việt Nam lỡ một dịp để nâng cấp mối quan hệ với người Mỹ trong bối cảnh Mỹ là một đối tác càng ngày càng quan trọng đối với Việt Nam, không chỉ về kinh tế mà còn về chiến lược quân sự, quốc phòng…”
Đó là những nguyên do mà ông Hiệp cho rằng năm nay là năm phù hợp nhất và Việt Nam nên nâng cấp mối quan hệ với Mỹ, trước khi quá trễ và trước khi để vuột mất cơ hội phù hợp nhất.
Nguồn: RFA Vietnamese
