Nguồn: James Palmer, “As Trump Abandons Allies, How Will China Respond”, Foreign Policy, 25/02/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Cách tiếp cận gây sốc của Mỹ khiến Bắc Kinh vừa thấy hài lòng vừa lo ngại.
Tiêu điểm tuần này: Tổng thống Mỹ Donald Trump đổi cách tiếp cận với đồng minh khiến Bắc Kinh vừa thấy hài lòng vừa thấy bất an; Trung Quốc thể hiện vị thế của mình thông qua các biện pháp kiểm soát hoạt động khai thác và chế biến tài nguyên đất hiếm; Hoãn tuyên án tội danh lừa đảo đối với tỉ phú Trung Quốc Quách Văn Quý.
Liệu Trump có chiến lược nào để đối phó với Trung Quốc?
Việc Tổng thống Mỹ Donald Trump quay lưng với các đồng minh lâu năm của mình ở châu Âu và bắt tay với Nga khiến Bắc Kinh vừa thấy hài lòng vừa thấy lo ngại. Các nhà lãnh đạo Trung Quốc hoan nghênh thái độ thù nghịch của Mỹ đối với Ukraina – đất nước mà Trung Quốc ủng hộ Nga xâm chiếm. Nhưng đồng thời, họ cũng lo ngại rằng Mỹ sẽ chuyển nguồn lực từ châu Âu sang khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Một chiến lược tổng thể như vậy được một số người trong chính quyền Trump ủng hộ, trong đó có Eldridge Colby, người được đề cử cho vị trí Thứ trưởng Quốc phòng phụ trách về chính sách nhưng vấp phải tranh cãi trong cuộc chiến chờ được Thượng viện phê chuẩn. Tuy nhiên, những động thái khác của chính quyền Trump dường như lại đi ngược với hướng tiếp cận trên, chẳng hạn như hành động cắt giảm các chương trình an ninh mạng, công kích FBI – cơ quan chịu trách nhiệm cho hoạt động phản gián chống Trung Quốc, đặt các “cuộc chiến văn hoá” trong Bộ Quốc phòng lên đầu thay vì ưu tiên các chiến lược cần thiết.
Chiến lược chống Trung Quốc của chính quyền Trump còn sẽ phụ thuộc vào các đồng minh như Nhật và Hàn – nhưng bản thân Tổng thống Mỹ dường như không mấy xem trọng các liên minh. Trump còn nhắm đến cả Đài Loan, một mắt xích quan trọng trong chiến lược của Mỹ nhằm hạn chế Trung Quốc tiếp cận các dòng chip tiên tiến, cùng lúc cắt giảm ngân sách cho các nỗ lực phát triển ngành bán dẫn trong nước.
Trong một cuộc điện đàm được công khai rộng rãi giữa Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày 24 tháng 2, Tập đã gọi hai nước là “bạn bè chân tình cùng trải qua bao thăng trầm”. Câu này như dội gáo nước lạnh lên ý tưởng của Mỹ rằng nếu làm thân được với Nga thì Mỹ có thể chia rẽ được liên minh Bắc Kinh – Moscow trong thực tế, từ đó giành được lợi thế địa chính trị.
Chia rẽ Trung Quốc và Nga là ước mộng lâu nay của Mỹ – một mộng tưởng mà ngay cả Henry Kissinger cũng từng ủng hộ cho đến trước khi ông qua đời. Christian Caryl, phóng viên kỳ cựu chuyên về Nga, đã phân tích trên tờ Foreign Policy hồi tuần trước rằng việc này từ lâu đã khó mà thành. Rạn nứt Trung – Xô đã diễn ra nhiều năm trước chuyến thăm mang tính bước ngoặt của Tổng thống Mỹ Richard Nixon đến Trung Quốc vào năm 1972; So với lúc đó, hiện nay Tập và Putin là đối tác thân thiết.
Bản tóm tắt cuộc điện đàm nhấn mạnh rằng mối quan hệ Trung – Nga “không phải vì lợi ích tạm thời, không bị ảnh hưởng bởi bất cứ sự kiện nhất thời nào và không bị các yếu tố bên ngoài can thiệp”. Xét từ góc độ thực tế, Trung Quốc là một đối tác đáng tin cậy: một nước láng giềng lớn mà những lợi ích lâu dài của họ đã luôn gắn chặt với Nga từ đầu những năm 2000 (Hãy so sánh điều đó với một nước Mỹ xa xôi đang cố xoay chuyển đột ngột trong các vấn đề toàn cầu).
Trump đã nhiều lần áp đặt thuế quan lên Trung Quốc, nhưng ông cũng bày tỏ hy vọng hai nước có thể đạt được một thoả thuận thương mại. Trump có thể thực sự nhận thấy rằng thương lượng với Trung Quốc là việc dễ làm hơn, bởi vì Bộ Hiệu quả Chính phủ của Elon Musk đã làm cho năng lực của bộ máy nhà nước Mỹ bị suy yếu, khiến cho gần như toàn bộ các chương trình giúp đối phó với ảnh hưởng của Trung Quốc trên toàn cầu bị đình trệ. Nhưng nếu muốn đạt được một thoả thuận ổn định và lâu dài, Bắc Kinh có thể sẽ đòi hỏi Washington nhượng bộ nhiều hơn.
Để đạt được một thoả thuận như thế, Trung Quốc sẽ muốn Mỹ tích cực ngăn chặn các phát ngôn chỉ trích Bắc Kinh và giải tán các tổ chức người Hoa hải ngoại phản đối Đảng Cộng sản Trung Quốc – tương tự những yêu cầu mà Bắc Kinh đã đưa ra đối với các nước như Thổ Nhĩ Kỳ và Kazakhstan. Chính quyền Trump có thể sẽ sẵn sàng làm việc đó, tuy Hiến pháp Mỹ có thể sẽ là rào cản.
Chiến lược tốt nhất mà Trung Quốc có thể làm là khai thác chính tư tưởng chống lại sự tiến bộ của mình, từ đó thiết lập nên một liên minh văn hoá với chính phủ Mỹ dựa trên cơ sở chung là chứng khinh miệt phụ nữ và kỳ thị người đồng tính – mà theo đó Putin đã thực hiện thành công. Một bộ phận cánh hữu ở Mỹ cũng tiếp nhận quan điểm thù ghét baizuo (“bọn bạch tả”, hay là nhóm người mang tư tưởng tiến bộ) của những người ủng hộ chủ nghĩa dân tộc Trung Quốc – đây là phiên bản anti-woke (“phản thức tỉnh”) ở Mỹ.
Về cơ bản, chính quyền Trump dường như không có một “chiến lược Trung Quốc” cụ thể. Thay vào đó, như thường lệ, các phe phái và các cá nhân – từ những “diều hâu” với lập trường cứng rắn với Trung Quốc như Ngoại trưởng Marco Rubio cho đến những nhân vật quan tâm về lợi ích kinh doanh như Musk và giám đốc FBI Kash Patel – đang tranh giành ảnh hưởng với nhau, khi mà họ có một vị tổng thống không mấy quan tâm đến những gì không trực tiếp ảnh hưởng đến ông.
Tin tức đang được quan tâm
Kiểm soát tài nguyên đất hiếm. Trung Quốc đang thể hiện vị thế của mình về chuỗi cung ứng để Mỹ thấy rằng: Trung Quốc cũng có thể thực hiện các biện pháp gây tổn hại nghiêm trọng đến nền kinh tế Mỹ. Động thái mới nhất của Bắc Kinh là cấm các doanh nghiệp ngoài nhà nước khai thác và chế biến đất hiếm, nhờ đó chính phủ độc quyền kiểm soát các loại khoáng sản quan trọng này.
Trung Quốc chiếm khoảng 70% nguồn cung đất hiếm trên toàn cầu, chủ yếu vì nước này kiểm soát quá trình chế biến khoáng sản, trong khi các khoáng sản này vốn thường được khai thác ở các quốc gia khác. Dù có nhiều đề xuất đưa ra nhằm tái thiết ngành công nghiệp này tại Mỹ trong suốt nhiều năm qua nhưng chưa mấy thành công, bởi vì hệ thống Trung Quốc hiện tại có lợi thế về mặt chi phí rất lớn.
Bản án của Quách Văn Quý. Trốn khỏi Trung Quốc từ năm 2014 sau khi thất thế trong một cuộc đấu đá chính trị, tỷ phú Quách Văn Quý là người đã đóng vai trò quan trọng trong chính trị Mỹ – Trung trong nhiệm kỳ đầu của Trump. Quách có mối quan hệ đồng minh thân thiết với cố vấn của Trump là Steve Bannon, cũng như đã mạnh tay chi tiền tài trợ cho các kênh truyền thông ủng hộ Trump.
Quách Văn Quý là một nhân vật gây nhiều tranh cãi trong cộng đồng người Hoa lưu vong, nhưng Bắc Kinh vẫn coi ông là một mối đe dọa nghiêm trọng và đã tìm cách vận động Trump để trục xuất ông. Giờ đây, vị tỷ phú có lẽ đang trên đường quay lại với mạng lưới chính trị của Trump. Năm ngoái, Quách bị kết tội gian lận trong một vụ án mà các công tố viên cho rằng có liên quan đến Bannon và Quách lẽ ra đã bị tuyên án vào tháng Giêng.
Nhưng không rõ vì lí do gì mà chỉ có chánh văn phòng của Quách bị kết án. Quách đã vận động hành lang Trump để xin ân xá, và việc tuyên án Quách cho đến nay vẫn bị hoãn chưa biết đến khi nào.
Công nghệ và Kinh doanh
Bảo vệ doanh nghiệp tư nhân. Sau cuộc họp giữa Tập với các CEO hàng đầu Trung Quốc vào tuần trước, các cơ quan quản lý và tư pháp đã đưa ra một loạt biện pháp nhằm thúc đẩy vai trò của khu vực tư nhân cũng như tái khởi động nền kinh tế đang trì trệ.
Các công tố viên khẳng định sẽ bảo vệ giới doanh nhân khỏi những cuộc điều tra bất hợp pháp và tội phạm kinh tế. Ở Trung Quốc, các doanh nghiệp tư nhân vừa và nhỏ dễ bị các quan chức ở nhiều cấp khác nhau “làm tiền”. (Chẳng hạn như, lực lượng phòng cháy chữa cháy ở Trung Quốc có tiếng trong việc “làm tiền” và nhận hối lộ từ các quán bar và nhà hàng để phớt lờ vấn đề an toàn cháy nổ).
Bất kỳ biện pháp nào thực sự bảo vệ được cho doanh nghiệp đều rất có ích – nhưng giống như những nỗ lực chống tham nhũng trước đây ở Trung Quốc, chúng có thể dần bị lãng quên khi những thói cũ quay lại.
Thừa trứng. Trong khi giá trứng ở Mỹ tăng vọt, giá trứng lại giảm mạnh ở Trung Quốc. Trung Quốc – thị trường gia cầm lớn nhất thế giới đang phải đối mặt với tình trạng sản xuất dư thừa và giá cả đã chạm mức thấp kỷ lục.
Vấn đề của nước này có thể trông như là giải pháp của nước kia, tuy vậy đối với trứng, chúng thường được sản xuất ngay trong nước. Hiện nay, Mỹ chỉ nhập khẩu trứng từ một nước là Thổ Nhĩ Kỳ, dù cũng có những vụ bắt giữ người buôn lậu trứng qua biên giới phía Nam. Giống như phần lớn các nước khác, Trung Quốc áp dụng hệ thống kiểm soát nguy cơ nhiễm khuẩn salmonella khác biệt so với Mỹ.
Chủng cúm gia cầm H5N1 đang khiến giá cả ở Mỹ tăng cao khi mà H5N1 có nguy cơ trở thành bệnh lưu hành (endemic) trên gia cầm ở Mỹ. H5N1 đã là bệnh lưu hành trên gia cầm ở Trung Quốc từ cuối những năm 2000. Nhưng các biện pháp phòng dịch ở Trung Quốc rất nghiêm ngặt, trong đó có tiêm chủng định kỳ cho gia cầm kể từ năm 2017 – một biện pháp mà vì các quy định hạn chế trong thương mại nên nhiều quốc gia tránh thực hiện.
