Nguồn: Historic figures, BBC (truy cập ngày 12/6/2015)
Biên dịch & Hiệu đính: Phạm Hồng Anh
Mussolini là người thành lập nên chủ nghĩa Phát-xít và là lãnh đạo của nước Ý từ năm 1922 đến 1943. Ông đưa Ý vào liên minh với Đức và Nhật trong Thế chiến thứ hai.
Benito Amilcare Andrea Mussolini sinh ngày 29 tháng 7 năm 1883 tại Predappio, phía bắc miền trung nước Ý. Cha của ông là một người thợ rèn. Cơ hội việc làm ở trong vùng quá ít ỏi nên năm 1902 Mussolini chuyển tới Thụy Sỹ và bắt đầu tham gia vào các hoạt động chính trị xã hội chủ nghĩa. Năm 1904 ông quay trở lại Ý và làm phóng viên cho một tờ báo theo chủ nghĩa xã hội. Tuy vậy ông đã từ bỏ chủ nghĩa xã hội khi ủng hộ Ý tham gia Thế chiến thứ nhất. Ông gia nhập quân đội Ý vào tháng 9/1915.
Tháng 3/1919, Mussolini thành lập Đảng Phát-xít, thu hút sự ủng hộ của rất nhiều cựu chiến binh đang thất nghiệp. Ông tập hợp họ thành các đội vũ trang, được biết với tên ‘Sơ-mi Đen’, nhằm khủng bố các đối thủ chính trị. Năm 1921, Đảng Phát-xít được mời tham gia chính phủ liên minh.
Đến tháng 10/1922, Ý rơi vào tình trạng chính trị hỗn loạn. Đội quân Sơ-mi Đen tuần hành khắp Rome và Mussolini tỏ ra là người duy nhất có khả năng khôi phục trật tự. Nhà vua Victor Emmanuel mời Mussolini thành lập chính phủ mới. Ông dần xóa bỏ các thể chế của chính phủ dân chủ và đến năm 1925 tự phong mình thành nhà độc tài, xưng hiệu ‘Il Duce’ (nghĩa là Vị lãnh đạo – ND). Ông chủ ý tái thiết nước Ý thành một cường quốc Châu Âu. Chế độ này được củng cố bởi sự kiểm soát chặt chẽ của nhà nước và sự sùng bái Mussolini.
Năm 1935, Mussolini xâm lược Abyssinia (nay là Ethiopia) và sáp nhập vào Đế quốc Ý. Ông hỗ trợ tướng Franco về quân sự trong cuộc nội chiến Tây Ban Nha. Sự hợp tác ngày càng mạnh mẽ giữa Ý và Đức Quốc xã dẫn đến việc ký kết Hiệp ước Thép (hay Hiệp ước Hữu nghị và Liên minh) năm 1939. Chịu ảnh hưởng từ Hitler, Mussolini bắt đầu áp dụng luật bài Do Thái tại Ý. Ông tuyên chiến với Anh và Pháp vào tháng 6/1940. Quân Ý bộc lộ rõ điểm yếu và chịu hàng loạt thất bại tại Bắc Phi, Tây Phi và vùng Balkan.
Tháng 7/1943, quân Đồng minh chiếm đảo Sicily. Mussolini bị lật đổ và bắt giam bởi chính những người đồng chí cũ trong chính phủ Phát-xít. Đến tháng 9, Ý ký một thỏa thuận ngừng bắn với quân Đồng minh. Khi quân Đức đánh chiếm Ý, lính biệt kích Đức đã giải cứu Mussolini. Ông được đưa lên làm lãnh đạo của một chính phủ mới nhưng có rất ít thực quyền. Do quân Đồng minh tiến lên phía bắc xuyên qua miền bắc Ý, Mussolini trốn sang Thụy Sỹ. Ông bị quân du kích Ý bắt được và bị xử bắn ngày 28 tháng 4 năm 1945.
