Nguồn: Trotsky assassinated in Mexico, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1940, nhà cách mạng lưu vong người Nga, Leon Trotsky, đã bị thương nặng sau khi một sát thủ tấn công ông bằng rìu phá băng tại khu nhà bên ngoài Thành phố Mexico. Sát thủ tên là Ramón Mercader, là một người cộng sản Tây Ban Nha và có lẽ cũng là đặc vụ của lãnh đạo Liên Xô Joseph Stalin. Trotsky chết vì vết thương vào ngày hôm sau.
Sinh năm 1879 ở Ukraine, với cha mẹ là người Nga gốc Do Thái, khi còn là một thiếu niên, Trotsky đã sớm ủng hộ chủ nghĩa Marx, và sau này quyết định rời khỏi Đại học Odessa để tham gia tổ chức ngầm Liên đoàn Công nhân miền Nam nước Nga (South Russian Workers’ Union). Năm 1898, ông bị bắt vì các hoạt động cách mạng và bị giam trong tù. Năm 1900, ông bị đày đến Siberia.
Năm 1902, ông trốn sang Anh bằng hộ chiếu giả dưới tên Leon Trotsky (tên ban đầu của ông là Lev Davidovich Bronshtein). Ở London, ông hợp tác với nhà cách mạng Bolshevik, Vladimir Ilyich Lenin, nhưng sau đó lại đứng về phía phe Menshevik ủng hộ cách tiếp cận dân chủ đối với chủ nghĩa xã hội. Khi Cách mạng Nga bùng nổ năm 1905, Trotsky trở về Nga và một lần nữa bị đày đến Siberia khi cách mạng sụp đổ. Năm 1907, ông lại trốn thoát.
Suốt thập niên tiếp theo, ông liên tiếp bị trục xuất khỏi hàng loạt quốc gia vì đi theo chủ nghĩa cấp tiến, lưu lạc khắp Thụy Sĩ, Pháp, Tây Ban Nha và Mỹ trước khi trở về Nga trong Cách mạng năm 1917. Trotsky đóng vai trò lãnh đạo giúp Bolshevik chiếm quyền kiểm soát đất nước, chiếm được hầu hết Petrograd trước khi Lenin trở lại vào tháng 11. Được bổ nhiệm làm Ủy viên đối ngoại của Lenin, ông đã đàm phán với người Đức để chấm dứt sự tham gia của Nga vào Thế chiến I. Năm 1918, ông trở thành ủy viên chiến tranh và giúp thành lập Hồng Quân, thành công trong việc đánh bại phe đối lập chống cộng trong Nội chiến Nga. Đầu thập niên 1920, Trotsky dường như đã trở thành người kế vị Lenin, nhưng ông đã thua trong “trò chơi vương quyền” sau khi Lenin ngã bệnh năm 1922.
Năm 1924, Lenin qua đời và Joseph Stalin nổi lên với tư cách là lãnh đạo Liên Xô. Phản đối các chính sách của Stalin, Trotsky kêu gọi một cuộc cách mạng theo xu hướng của thế giới, mà chắc chắn sẽ dẫn đến việc dỡ bỏ nhà nước Xô Viết đang ngày càng quan liêu. Ông cũng chỉ trích chế độ mới vì đã đàn áp dân chủ trong Đảng Cộng sản và vì không xây dựng kế hoạch kinh tế đầy đủ. Đáp lại, Stalin và những người ủng hộ mình đã phát động cuộc phản công tuyên truyền chống lại Trotsky. Năm 1925, ông bị sa thải khỏi ủy ban chiến tranh. Một năm sau, ông bị khai trừ khỏi Bộ Chính trị và năm 1927 bị khai trừ ra khỏi Đảng Cộng sản. Tháng 01/1928, Trotsky bị Stalin trục xuất về vùng Alma-Ata ở Trung Á xa xôi. Ông sống lưu vong ở đó suốt một năm trước khi bị Stalin trục xuất khỏi Liên Xô mãi mãi.
Trotsky được chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ tiếp nhận và cho định cư trên đảo Prinkipo, nơi ông cố gắng hoàn thành cuốn tự truyện và lịch sử Cách mạng Nga. Sau bốn năm ở Thổ Nhĩ Kỳ, Trotsky chuyển đến Pháp, sau đó là Na Uy, và tới năm 1936 được cấp tị nạn ở Mexico. Đến định cư cùng gia đình ở vùng ngoại ô của Thành phố Mexico, ông bị xét xử vắng mặt và kết tội phản quốc trong cuộc thanh trừng kẻ thù chính trị của Stalin. Ông sống sót sau một cuộc tấn công bằng súng máy được thực hiện bởi các đặc vụ của Stalin, nhưng vào ngày 20/08/1940, ông trở thành con mồi của Ramón Mercader, một người cộng sản Tây Ban Nha vốn đã giành được niềm tin của gia đình Trotsky. Chính phủ Liên Xô phủ nhận trách nhiệm và Mercader đã bị chính quyền Mexico kết án 20 năm tù.
Xem thêm: Trotsky tìm thấy độc giả tại Trung Quốc
