Nguồn: Truman announces Soviets have exploded a nuclear device, History.com
Biên dịch: Lê Hồng Loan
Vào ngày này năm 1949, trong một tuyên bố được diễn đạt một cách cẩn trọng, Tổng thống Harry S. Truman đã thông báo cho người dân Hoa Kỳ rằng Liên Xô đã cho phát nổ một quả bom hạt nhân. Thành tựu của Liên Xô, được thực hiện sớm hơn nhiều năm so với nhận định của các quan chức Hoa Kỳ, đã gây ra sự hoảng loạn trong chính phủ Mỹ.
Hoa Kỳ đã phát triển bom nguyên tử trong giai đoạn sau của Thế chiến II và thả hai quả bom xuống Nhật Bản vào tháng 08 năm 1945. Vào thời điểm các vụ đánh bom ở Nhật, mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Liên Xô đã sụp đổ. Nhiều quan chức Hoa Kỳ, bao gồm cả Tổng thống Truman, đã xem vị thế độc quyền hạt nhân của Hoa Kỳ là một tài sản quý giá trong cuộc Chiến tranh Lạnh đang trên đà phát triển với Nga.
Hầu hết các quan chức Mỹ, và thậm chí phần lớn các nhà khoa học Mỹ, tin rằng phải mất nhiều năm nữa trước khi Liên Xô có thể phát triển một quả bom nguyên tử của riêng họ, và tới thời điểm đó, Hoa Kỳ đã đạt được ưu thế về số lượng lớn.
Tuy nhiên, vào ngày 03 tháng 09 năm 1949, các nhà khoa học Hoa Kỳ đã ghi nhận được hoạt động địa chấn từ bên trong Liên Xô mà họ chắc chắn là do một vụ thử hạt nhân dưới lòng đất. Khi được thông báo về bước tiến này, Truman lúc đầu đã không tin vào điều đó. Ông ra lệnh cho các cố vấn khoa học và quân sự của mình kiểm tra lại dữ liệu của họ. Tuy nhiên, khi họ xác nhận kết quả, Truman đã phải đối mặt với thực tế là vị thế độc quyền hạt nhân của Hoa Kỳ đã biến mất. Ông cũng phải đối mặt với nhiệm vụ thông báo cho người dân Hoa Kỳ, bởi tin tức này chắc chắn sẽ bị rò rỉ ra ngoài.
Vào ngày 23 tháng 09, ông đã đưa ra một tuyên bố ngắn gọn tới giới truyền thông. Tuyên bố của ông nói rõ: “Chúng ta có bằng chứng rằng trong những tuần gần đây, một vụ nổ hạt nhân đã xảy ra ở Liên Xô.” Tổng thống đã cố gắng hạ thấp mức độ nghiêm trọng của sự kiện bằng cách lưu ý rằng “Sự phát triển sức mạnh mới này của các quốc gia khác đã được dự kiến. Khả năng này luôn được chúng ta tính đến.”
Điều chưa được chính phủ Hoa Kỳ tính đến là thực tế rằng Liên Xô, cũng giống như Hoa Kỳ, đã bắt được nhiều nhà khoa học Đức sau Thế chiến II, những người đã nghiên cứu vũ khí hạt nhân. Ngoài ra, Hoa Kỳ không biết được phạm vi các nỗ lực gián điệp của Liên Xô nhằm thu thập những thông tin có giá trị. Vậy là Liên Xô đã cho phát nổ một thiết bị hạt nhân sớm hơn nhiều năm so với dự kiến của Hoa Kỳ.
Truman đã phản ứng bằng cách yêu cầu thực hiện một cuộc đánh giá lại sâu rộng đối với các chính sách Chiến tranh Lạnh của Mỹ bởi Hội đồng An ninh Quốc gia. Bản báo cáo, được gửi tới tổng thống vào đầu năm 1950, kêu gọi một khoản gia tăng khổng lồ chi tiêu quân sự và tăng tốc mạnh mẽ chương trình tiếp theo của việc phát triển vũ khí hạt nhân – bom hydro.
