Nguồn: James Palmer, “China Prepares to Endure a Trade War”, Foreign Policy, 08/04/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Sau một tuần căng thẳng, diễn biến tiếp theo sẽ là gì?
Tiêu điểm tuần này: Bắc Kinh đối mặt với thế lưỡng nan chiến lược khi căng thẳng thương mại leo thang; Nhiều tin đồn lan truyền xoay quanh một vị tướng cấp cao; Gói kích cầu kinh tế được mong đợi bấy lâu nay có thể sớm thành hiện thực.
Bắc Kinh đứng trước thế lưỡng nan chiến lược trong thương mại
Nhà Trắng tuyên bố thuế suất đối với hàng hoá Trung Quốc, với tổng mức lên tới 104%, chính thức có hiệu lực sau khi Bắc Kinh từ chối dỡ bỏ thuế quan trả đũa, vốn được Trung Quốc đưa ra sau tuyên bố của Tổng thống Mỹ Donald Trump vào tuần trước và ngay cả sau khi Trump tiếp tục đe dọa áp thêm 50% thuế trả đũa.
Bắc Kinh cam kết sẽ có biện pháp cứng rắn để đáp trả, gọi động thái của Trump là “sai lầm nối tiếp sai lầm” và tuyên bố sẽ “chiến đấu đến cùng”.
Nhưng cuộc chiến thương mại leo thang đã đặt Trung Quốc vào tình thế lưỡng nan chiến lược, mọi lựa chọn đều tiềm ẩn nguy cơ và tổn thất. Giới lãnh đạo chính trị của Trung Quốc đã mắc chung một sai lầm với nhiều người trong các tổ chức ở Mỹ: Họ nghĩ nhiệm kỳ hai của Trump sẽ giống nhiệm kỳ đầu, mà không nhận ra các khuôn khổ đã bị phá vỡ.
Trung Quốc đã chuẩn bị cho một cuộc đối đầu căng thẳng trong thương mại với Mỹ, như thể hai tay súng đang thách đấu nhau giữa ban trưa. Nhưng thay vì bắn thẳng vào mục tiêu, Trump lại ném thuốc nổ trước. Đây chính là vấn đề với Bắc Kinh: Mỹ đang gây thiệt hại cho các nước ngoài cuộc hoặc đồng minh – nhưng cũng có thể thổi bay cả Trung Quốc theo vụ nổ.
Nếu áp dụng mức thuế trên một cách triệt để, viễn cảnh này sẽ chẳng có lợi cho ai cả. Sau khi thất bại trong việc kích cầu tiêu dùng nội địa hậu đại dịch COVID-19, Trung Quốc đã phụ thuộc nhiều hơn vào xuất khẩu. Dù các mặt hàng đã tìm được đến những thị trường mới trên thế giới, nhưng nếu nền kinh tế toàn cầu rơi vào suy thoái – một điều hoàn toàn có thể xảy ra – những thị trường đó cũng sẽ bị thu hẹp lại.
Tuy nhiên, chuỗi cung ứng của Trung Quốc lại ít phụ thuộc vào Mỹ hơn so với Mỹ phụ thuộc vào Trung Quốc. Trung Quốc có thể tìm được nguồn cung thay thế cho hầu hết mọi thứ mà họ nhập khẩu từ Mỹ, nhất là khi có nhiều nhà cung cấp muốn đa dạng hóa thị trường để đối phó với một Washington không đáng tin cậy.
Vậy diễn biến tiếp theo sẽ là gì? Kịch bản lạc quan nhất – cả hai bên thương lượng để trở lại nguyên trạng trước xung đột (status quo ante) hoặc gần giống như vậy – sẽ cần đến thuật ngoại giao và những lời tán tụng. Một kịch bản tương tự đã diễn ra trong nhiệm kỳ đầu của Trump, trong đó một thỏa thuận thương mại đã được ký kết vào tháng 1 năm 2020 – dẫu phần lớn thỏa thuận này chưa được thực hiện, một phần do đại dịch. Đây chính là kịch bản mà Trung Quốc mong muốn.
Tuy nhiên, ông Trump dường như không chấp nhận bất kỳ điều khoản nào nếu đó không phải là một thỉnh cầu – và ngôn từ của Nhà Trắng gần như không cho Bắc Kinh cơ hội nào để rút lui mà không gặp phải tổn thất chính trị trong nước. Chẳng hạn như, lúc Trump gợi ý rằng Trung Quốc “muốn đạt được một thỏa thuận”, khả năng Trung Quốc làm vậy càng thấp hơn.
Quan chức Trung Quốc vốn đã quen với việc chiều theo cái tôi của các nhà lãnh đạo – đây là một kỹ năng thiết yếu khi giao thiệp với Trump. Nhưng hiện nay đang là cuộc đọ sức giữa Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình; các nhà phân tích Trung Quốc sẽ khó đề xuất được bất kỳ phương án nào nếu chúng có thể làm phương hại tới ông Tập. Một trong những viện nghiên cứu hàng đầu của Trung Quốc vừa bị đóng cửa, một phần là do đã có một nhà nghiên cứu chỉ trích cách đáp trả của Bắc Kinh trước những tuyên bố đầu tiên của Trump.
Trung Quốc đã phản ứng cứng rắn trước tuyên bố vào ngày 2 tháng 4 của ông Trump – không chỉ áp thuế trả đũa 34% lên hàng hóa Mỹ mà còn mở hàng loạt cuộc điều tra nhắm vào các doanh nghiệp Mỹ, đưa một số công ty Mỹ vào danh sách “các đơn vị không đáng tin cậy”, đồng thời áp đặt thêm các biện pháp siết chặt kiểm soát xuất khẩu đối với đất hiếm.
Những biện pháp đe dọa và trừng phạt như trên nhiều khả năng sẽ là phản ứng trước mắt. Thương chiến thực chất là cuộc thi xem bên nào có sức chịu đựng tổn thất lâu hơn. Xét về mặt kinh tế, nước Mỹ, trước thời điểm ông Trump tái đắc cử, vận hành tốt hơn Trung Quốc khá nhiều. Thế nhưng, người dân Trung Quốc có lẽ sẽ chịu được thiệt hại của một cuộc chiến thương mại tốt hơn một nước Mỹ phân cực, nơi mà thuế quan cũng không được đa số ủng hộ.
Một kịch bản leo thang ở mức độ nghiêm trọng là Trung Quốc có thể bắt giữ con tin, một biện pháp từng được áp dụng và gây nhiều tiếng vang nhất sau khi Canada bắt giữ bà Mạnh Vãn Chu (Meng Wanzhou), giám đốc tài chính của Huawei. Biện pháp này nhiều khả năng sẽ ở dưới hình thức lệnh cấm xuất cảnh đối với các doanh nhân Mỹ đang cư trú hoặc đến thăm Trung Quốc thay vì bắt giữ họ. Một kịch bản khác là Trung Quốc sẽ thể hiện thái độ hung hăng hơn ở khu vực Biển Đông hoặc với Đài Loan nhằm thách thức Mỹ.
Nếu cuộc khủng hoảng kéo dài qua tuần này, Trung Quốc cũng có thể sẽ khuyến khích cả nước tẩy chay hàng Mỹ – một biện pháp trước đây từng được triển khai để chống lại một số quốc gia như Hàn Quốc. Kịch bản xấu nhất là khi cơn phẫn nộ của công chúng chuyển sang nhắm vào các “mục tiêu Mỹ” theo những phương thức mà Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) cũng không hoàn toàn kiểm soát được, tương tự như những gì đã xảy ra trong các cuộc biểu tình chống Nhật năm 2012, khi đó đám đông tấn công trường học và phá hoại các cửa hàng ăn.
Trung Quốc cũng có thể tìm cách trừng phạt một số nước Đông Nam Á, chẳng hạn như Việt Nam, là những nước đang chạy đua để ký kết thỏa thuận với Mỹ bằng cách đề xuất mua thêm trang thiết bị an ninh của Mỹ. Dù vậy, kịch bản này khó xảy ra, bởi giới lãnh đạo Trung Quốc nhiều khả năng sẽ xem thuế quan của Trump là cơ hội để kéo các nước này lại gần Bắc Kinh hơn, lợi dụng tâm lý bất ngờ và bất bình từ phía họ.
Ngay cả khi thương chiến có leo thang hơn nữa, tôi cho rằng Trung Quốc vẫn đang nghiêm túc cân nhắc các cách thức nhằm “mua chuộc” ông Trump, người thân hoặc những người mà họ cho là có thể ảnh hưởng đến chính quyền Trump. Giới chức Bắc Kinh vốn có kinh nghiệm giao thiệp với tầng lớp tinh hoa tham nhũng, dù thường với quy mô nhỏ hơn.
Phương án tiếp cận này có thể ở dưới hình thức các khoản chi trả trực tiếp hoặc điều khoản ưu đãi cho các công ty có liên hệ với ông Trump, nhất là khi chính quyền Mỹ đã tuyên bố họ không còn thực thi các đạo luật chống tham nhũng ở nước ngoài nữa.
Tin tức đang được quan tâm
Diễn biến của đợt thanh trừng chính trị. Liên tục xuất hiện nhiều tin đồn cho rằng Thượng tướng Hà Vệ Đông (He Weidong), một trong những tướng lĩnh cấp cao của Trung Quốc, đang bị điều tra. Ông Hà, 67 tuổi, là bề tôi trung thành và từng ủng hộ chiến dịch chống tham nhũng của ông Tập. Nhưng ông này thăng tiến trong hệ thống Quân đội Giải phóng Nhân dân (PLA), nơi mà tham nhũng tràn lan ở mọi cấp bậc – nên bản thân ông Hà cũng có khả năng đã “nhúng chàm”.
Tuy nhiên, chưa có thông cáo chính thức nào về cuộc điều tra; các phỏng đoán xuất phát từ việc ông Hà không xuất hiện trước công chúng trong vài tuần qua – một chi tiết trước đó đã khiến những nhà bất đồng chính kiến sa vào việc tạo dựng nên những câu chuyện không đúng về các cuộc thanh trừng hoặc đào thoát. Sự mập mờ của ĐCSTQ, nhất là khi liên quan đến tình trạng sức khỏe của các vị lãnh đạo, cũng góp phần làm gia tăng chiều hướng này; trong khi có thể ông Hà chỉ đang bị ốm.
Có một mục tiêu khác đích xác hơn: Lưu Thiên Nhiên (Liu Tianran), chuyên gia tài chính và là con trai cựu Phó Thủ tướng Lưu Hạc (Liu He), đang bị điều tra và có thể đã bị tạm giữ, theo tin tức của Financial Times dẫn từ nhiều nguồn tin. Lưu Hạc từng dẫn đầu các cuộc đàm phán thương mại trong nhiệm kỳ đầu của Trump và đã nghỉ hưu từ năm 2023. Tuy nhiên, các chiến dịch truy quét trước giờ vẫn nhắm vào các chính khách đã nghỉ hưu, trong đó, nhắm vào người nhà thường là bước mở màn.
Lính Trung Quốc ở Ukraine. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã triệu tập đại sứ Trung Quốc tại Kyiv sau khi hai công dân Trung Quốc bị bắt khi đang chiến đấu cho Nga. Ông cho biết Ukraine có bằng chứng về sự hiện diện của nhiều lính Trung Quốc khác trong hàng ngũ quân đội Nga.
Nếu Trung Quốc cung cấp quân cho Nga, đó sẽ là một bước leo thang nghiêm trọng, nhưng kịch bản này dường như khó xảy ra. Công dân Trung Quốc bị bắt giữ nhiều khả năng là lính đánh thuê làm việc cho một trong những công ty quân sự tư nhân (PMC) mà Nga thuê.
Các công ty quân sự tư nhân thường tuyển mộ lính từ Trung Á, nhưng nguồn nhân lực hiện có của họ có lẽ đã cạn kiệt – hoặc cũng có thể những người lính kia là công dân Trung Quốc đang cư trú ở các nước láng giềng như Kazakhstan hay Mông Cổ. (Những cuộc chiến kéo dài thường kéo theo cả những thành phần tham gia không ai ngờ tới, chẳng hạn như trường hợp một lính Triều Tiên bị quân Mỹ bắt trong ngày quân Đồng minh đổ bộ vào Normandy).
Công nghệ & Kinh doanh
Gói kích cầu kinh tế cuối cùng cũng đã có? Kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát, giới đầu tư và người tiêu dùng Trung Quốc, tựa như “nhà nông trông mưa”, họ vẫn mong ngóng một gói kích cầu kinh tế tầm cỡ như gói Trung Quốc từng tung ra trong đợt khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008. Dù một số chính sách kích cầu kinh tế đã được triển khai, nhưng ác cảm đối với “chủ nghĩa phúc lợi” (welfare-ism) cùng với lo ngại của ông Tập về các hệ lụy tiềm ẩn khiến các gói kích cầu này vẫn tương đối khiêm tốn.
Tuy nhiên, mức thuế mới từ Mỹ có vẻ đã làm thay đổi tình hình; một gói kích cầu kinh tế đang được gấp rút bàn thảo, ông Tập tuyên bố sẽ “tháo khoán” cho tiêu dùng nội địa. Vấn đề ở chỗ, các hộ gia đình Trung Quốc thường chi tiêu khá thận trọng trong những thời kỳ bất ổn; sau những đợt phong tỏa vì COVID-19, họ không còn tin vào việc chính quyền của mình hay chính quyền Mỹ có thể giữ tình hình ổn định.
TikTok được gia hạn. Thương vụ bán mảng kinh doanh TikTok tại Mỹ bị đình trệ sau khi Trung Quốc tuyên bố sẽ không phê chuẩn thương vụ này nhằm trả đũa thuế quan của Mỹ. Động thái trên khiến ông Trump phải gia hạn thêm 75 ngày (một hành động có thể trái với luật) trước khi lệnh cấm Tiktok có hiệu lực. Tình trạng bế tắc này một lần nữa khẳng định TikTok, dưới sự kiểm soát của gã khổng lồ ByteDance của Trung Quốc, không thể hoàn tất bất kỳ thương vụ nào nếu không được Bắc Kinh chấp thuận.
Phe diều hâu chống Trung Quốc trong đảng Cộng hòa không còn lên tiếng về TikTok, kể từ khi ông Trump đưa việc bảo vệ TikTok thành một trong những mối quan tâm của mình sau nhiều năm phản đối gay gắt ứng dụng này.
