Author: Kim Phụng

14/10/1912: Theodore Roosevelt bị bắn ở Milwaukee

Nguồn: Theodore Roosevelt shot in Milwaukee, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1912, ngay trước khi có bài phát biểu vận động tranh cử tại Milwaukee, Wisconsin, ứng viên tổng thống Theodore Roosevelt đã bị chủ quán rượu John Schrank bắn ở cự ly gần khi đang chào đón công chúng trước Khách sạn Gilpatrick. Viên đạn cỡ nòng .32 của Schrank, nhắm thẳng vào tim của Roosevelt, đã không gây tử vong cho vị cựu tổng thống vì sức công phá của nó bị cản trở bởi một hộp đựng kính và một tập bản thảo trong túi áo khoác dày của Roosevelt – đó chính là tập bản thảo chứa bài phát biểu buổi tối của ông. Schrank ngay lập tức bị bắt giữ và được cho là đã đưa ra lý do rằng “bất kỳ người nào muốn có nhiệm kỳ thứ ba đều phải bị bắn.” Continue reading “14/10/1912: Theodore Roosevelt bị bắn ở Milwaukee”

Công nghệ dân sự đang hỗ trợ quân đội Trung Quốc

Nguồn: Cole McFaul và Sam Bresnick, “Civilian Tech Is Powering China’s Military,” Foreign Policy, 07/10/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Những lợi ích mà Bắc Kinh đạt được cuối cùng có thể làm xói mòn lợi thế chiến trường của Washington.

Trung Quốc đã trở thành thế lực thống trị trong các công nghệ mới nổi. Họ là siêu cường năng lượng tái tạo, đang kiểm soát thị trường máy bay không người lái thương mại toàn cầu, và đã lắp đặt số lượng robot công nghiệp nhiều hơn phần còn lại của thế giới cộng lại. Đồng thời, Trung Quốc cũng dồn nguồn lực để vượt mặt Mỹ trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo. Continue reading “Công nghệ dân sự đang hỗ trợ quân đội Trung Quốc”

Cuộc chiến quyền lực Mỹ-Trung nóng lên trước thềm thượng đỉnh APEC

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “US-China power game heats up ahead of APEC summit,” Nikkei Asia, 09/10/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Hàn Quốc mắc kẹt ở giữa khi chuẩn bị tổ chức cuộc họp khu vực.

Mỹ và Trung Quốc đang bị khóa chặt vào một trò chơi bá quyền ngày càng nguy hiểm trước thềm Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương APEC tại Gyeongju, Hàn Quốc, vào ngày 31/10 và 01/11 sắp tới.

Và bất chấp bản chất hậu trường của trò chơi, chính quyền của Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae Myung, người sẽ chủ trì cuộc họp, cũng bị cuốn vào một cuộc cạnh tranh ngoại giao. Continue reading “Cuộc chiến quyền lực Mỹ-Trung nóng lên trước thềm thượng đỉnh APEC”

12/10/1972: Bạo lực chủng tộc bùng phát trên tàu Hải quân Mỹ

Nguồn: Racial violence breaks out aboard U.S. Navy ships, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1972, bạo lực chủng tộc đã bùng phát trên các tàu của Hải quân Mỹ. Tổng cộng, 46 thủy thủ đã bị thương trong cuộc bạo loạn chủng tộc liên quan đến hơn 100 thủy thủ trên tàu sân bay USS Kitty Hawk đang trên đường đến căn cứ ở Vịnh Bắc Bộ ngoài khơi Việt Nam. Sự việc nổ ra khi một thủy thủ người da đen bị triệu tập để thẩm vấn về một cuộc ẩu đả xảy ra trong thời gian thủy thủ đoàn được tự do tại Vịnh Subic ở Philippines. Người thủy thủ này từ chối khai báo, và anh ta cùng bạn bè đã gây ra một cuộc ẩu đả khiến 60 thủy thủ khác bị thương. Cuối cùng, 26 người, tất cả đều là người da đen, đã bị buộc tội hành hung và bạo loạn, đồng thời được lệnh phải ra hầu tòa quân sự ở San Diego. Continue reading “12/10/1972: Bạo lực chủng tộc bùng phát trên tàu Hải quân Mỹ”

11/10/1775: William Howe được bổ nhiệm làm Tổng tư lệnh quân đội Anh

Nguồn: William Howe named commander in chief of British army, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1775, Tướng William Howe đã được chọn làm Tổng tư lệnh Quân đội Anh tại Mỹ, thay thế Trung tướng Thomas Gage. Ông được bổ nhiệm chính thức vào tháng 04/1776.

Những trận đánh lớn đầu tiên của Tướng Howe chống lại người đồng cấp Mỹ, Tướng George Washington, bao gồm Trận Bunker Hill, diễn ra trong thời gian quân Ái Quốc vây hãm Boston. Chúng là những thất bại đáng thất vọng, dẫn đến việc quân Anh phải rút lui khỏi Boston vào tháng 03/1776. Tuy nhiên, Howe và quân đội Anh đã tự cứu vãn bằng chiến thắng trước Washington và Quân đội Lục địa tại Trận Long Island vào tháng 8. Continue reading “11/10/1775: William Howe được bổ nhiệm làm Tổng tư lệnh quân đội Anh”

Khủng hoảng quan hệ Mỹ – Trung đang chực chờ

Nguồn: Kurt M. Campbell, “The U.S.-China Crisis Waiting to Happen,” Foreign Affairs, 06/10/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Việc Bắc Kinh chần chừ hợp tác với quân đội Mỹ chưa bao giờ nguy hiểm hơn thế.

Ngày 24/10/2023, một máy bay ném bom B-52 của Không quân Mỹ đang thực hiện nhiệm vụ ban đêm trong không phận quốc tế trên Biển Đông thì bất ngờ bị một máy bay phản lực chiến đấu của Trung Quốc chặn lại. Sau một loạt các động tác cơ động tốc độ cao nguy hiểm, phi công máy bay Trung Quốc đã bay cách máy bay ném bom Mỹ chỉ 3m, gây nguy hiểm cho cả máy bay và phi hành đoàn. Sự việc này xảy ra ngay sau một sự cố khác vào tháng 06/2023 khi USS Chung-Hoon, một tàu khu trục của Hải quân Mỹ, đang di chuyển qua Eo biển Đài Loan thì bị một tàu chiến của Trung Quốc vượt lên ở phía mạn trái với tốc độ cao. Sau đó, tàu Trung Quốc đột ngột đổi hướng và cắt ngang mũi tàu Mỹ ở khoảng cách 137m, buộc Chung-Hoon phải nhanh chóng giảm tốc để tránh va chạm. Tàu chiến của Trung Quốc trước đó đã phớt lờ các nỗ lực liên lạc giữa tàu với tàu nhiều lần, và vi phạm các quy trình vận hành tiêu chuẩn cho các cuộc chạm trán gần trên biển quốc tế. Continue reading “Khủng hoảng quan hệ Mỹ – Trung đang chực chờ”

09/10/1635: Nhà sáng lập Rhode Island bị trục xuất khỏi Massachusetts

Nguồn: Rhode Island founder banished from Massachusetts, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1635, Roger Williams, một người bất đồng chính kiến tôn giáo, đã bị Tòa án Công lý Massachusetts trục xuất khỏi Thuộc địa Vịnh Massachusetts. Williams trước đó từng lên tiếng phản đối quyền của chính quyền dân sự trong việc trừng phạt những người bất đồng chính kiến tôn giáo và tịch thu đất đai của người Mỹ bản địa. Continue reading “09/10/1635: Nhà sáng lập Rhode Island bị trục xuất khỏi Massachusetts”

Mỹ đã thắng trong cuộc cạnh tranh kinh tế với Nhật Bản bằng cách nào?

Nguồn: Carl Benedikt Frey, “How America Outcompeted Japan,” Foreign Affairs, 01/10/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Và tại sao điều đó lại quan trọng với cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung hiện tại?

Tại Washington ngày nay, một nỗi lo quen thuộc vẫn bao trùm. Các nhà hoạch định chính sách Mỹ quan ngại rằng Trung Quốc sẽ vượt mặt Mỹ trong những công nghệ quan trọng nhất như robot và trí tuệ nhân tạo. Nhưng Mỹ đã từng trải qua điều này trước đây, vào những năm 1980. Khi đó, bóng ma bao trùm họ không phải là Bắc Kinh mà là Tokyo. Những cuốn sách bán chạy nhất như Japan as Number One (Nhật Bản là Số Một) đã cảnh báo về sự thống trị của Nhật Bản, trong khi chương trình Frontline (Tiền tuyến) của PBS cho phát sóng bộ phim tài liệu “Thua cuộc chiến với Nhật Bản.” Thung lũng Silicon trông có vẻ kiệt quệ sau khi các nhà sản xuất Mỹ lặng lẽ rời khỏi thị trường chip nhớ như DRAM. Bị khuất phục trước khả năng sản xuất tinh gọn của nhà sản xuất xe hơi Nhật Bản Toyota, Detroit trở thành câu chuyện cảnh báo. Sự kiểm soát của Nhật Bản đối với xe hơi và đồ điện tử tiêu dùng dường như không thể lay chuyển. Continue reading “Mỹ đã thắng trong cuộc cạnh tranh kinh tế với Nhật Bản bằng cách nào?”

Cuộc khủng hoảng của những phụ nữ làm việc trong ngành may mặc

Nguồn: Claire Cozens, “The Crisis for the Women Who Make Your Clothes,” Foreign Policy, 30/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Thuế quan của Trump đang có tác động lan tỏa lớn đến lực lượng lao động nữ trong ngành thời trang.

Khi Maleshoane Rakojoana bị cho nghỉ việc tạm thời tại một nhà máy may mặc ở Lesotho gần ba tháng trước, cuộc sống của cả gia đình cô đã bị đảo lộn. Không còn khả năng chi trả tiền thuê nhà, họ buộc phải rời thủ đô Maseru và chuyển đến sống cùng họ hàng ở cách xa trường học của các con cô hàng dặm. Vì Rakojoana là trụ cột kinh tế của gia đình, nên việc cô mất thu nhập đã tạo ra một làn sóng nghèo đói lan rộng qua nhiều thế hệ. Continue reading “Cuộc khủng hoảng của những phụ nữ làm việc trong ngành may mặc”

07/10/1943: Nhật hành quyết gần 100 tù binh chiến tranh Mỹ trên Đảo Wake

Nguồn: Japanese execute nearly 100 American POWs on Wake Island, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1943, Chuẩn Đô đốc Shigematsu Sakaibara, chỉ huy lực lượng đồn trú Nhật Bản trên Đảo Wake, đã ra lệnh hành quyết 98 tù binh chiến tranh Mỹ, với lý do họ đang cố gắng liên lạc với lực lượng Mỹ qua sóng radio. Continue reading “07/10/1943: Nhật hành quyết gần 100 tù binh chiến tranh Mỹ trên Đảo Wake”

Thêm một vị tướng Trung Quốc bị thanh trừng trước thềm Hội nghị Trung ương 4

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “A storm of PLA purges rages on ahead of key party meeting,” Nikkei Asia, 02/10/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Tập Cận Bình sẽ duy trì cân bằng quyền lực trong quân đội Trung Quốc như thế nào?

Làn sóng thanh trừng đang diễn ra trong Quân Giải phóng Nhân dân, lực lượng quân đội hùng mạnh của Trung Quốc, vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại vào thời điểm chính trị nhạy cảm này, trước thềm một cuộc họp quan trọng của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Hội nghị trung ương bốn của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 20 sẽ được tổ chức tại Bắc Kinh từ ngày 20 đến ngày 23 tháng 10 tới, quy tụ khoảng 200 ủy viên từ khắp cả nước. Continue reading “Thêm một vị tướng Trung Quốc bị thanh trừng trước thềm Hội nghị Trung ương 4”

05/10/1930: Tai nạn khí cầu ở Pháp

Nguồn: Airship crashes in France, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1930, một khí cầu (dirigible) của Anh đã rơi xuống Beauvais, Pháp, khiến hầu hết mọi người trên chuyến bay thiệt mạng, chỉ còn bảy người sống sót. Chiếc khí cầu này, vốn là khí cầu lớn nhất của Anh, được đưa vào sử dụng khoảng một năm trước đó.

Trong những năm 1920, các quốc gia lớn ở châu Âu đã cạnh tranh nhau để chế tạo những khí cầu ngày càng lớn, nhằm giành quyền kiểm soát ngành công nghiệp hàng không còn non trẻ. Đến cuối thập kỷ này, R-101 là mẫu khí cầu mới nhất của Anh. Nó dài khoảng 235 mét, nặng 150 tấn, có thể chở 100 hành khách, và được trang bị sáu động cơ Rolls-Royce. Continue reading “05/10/1930: Tai nạn khí cầu ở Pháp”

‘Siêu Sparta’ là chiến lược tồi tệ với Israel

Nguồn: Irad Malkin, “‘Super-Sparta’ Is Bad History and Bad Strategy,” Foreign Policy, 23/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Mô hình Sparta đã không hiệu quả với Sparta, và tình hình sẽ còn tệ hơn với Israel.

“Chúng tôi, những người Do Thái, vẫn còn đây, nhưng người Hy Lạp cổ đại ở đâu rồi?”

10 năm trước, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã hỏi tôi, một sử gia cổ điển, câu hỏi này khi chúng tôi gặp nhau tại một lễ trao giải quốc gia. 10 năm sau, dường như ông ấy đã tìm ra câu trả lời.

Tuần trước, Netanyahu viện dẫn hình ảnh Hy Lạp cổ đại để đưa ra lời cảnh báo nghiêm khắc cho đất nước mình. Trích dẫn sự thù địch ngày càng gia tăng của châu Âu, ảnh hưởng của các nhóm Hồi giáo cực đoan đối với chính sách đối ngoại của châu Âu, và những gì ông mô tả là các chiến dịch thông tin sai lệch trên mạng xã hội do Qatar tài trợ, Netanyahu lập luận rằng Israel đang phải đối mặt với sự cô lập quốc tế ngày càng tăng, và giải pháp của ông là chuẩn bị cho một thực tế kinh tế và chiến lược mới. Continue reading “‘Siêu Sparta’ là chiến lược tồi tệ với Israel”

04/10/1777: Giao chiến tại Germantown trong Cách mạng Mỹ

Nguồn: Both sides battered at Germantown, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1777, 11.000 quân Ái quốc dưới quyền Tướng George Washington đã cố gắng tấn công ngay từ sáng sớm nhắm vào 9.000 quân Anh của Tướng William Howe tại Germantown, Pennsylvania, cách thủ đô Philadelphia do Anh chiếm đóng khoảng 8km về phía bắc.

Lực lượng Lục địa của Washington khi đó được huấn luyện kém, thiếu thốn lương thực và trang phục. Tuy nhiên, Washington vẫn nghĩ rằng họ đã sẵn sàng chiến đấu và lên kế hoạch đưa bốn đội quân ra trận, với những mẩu giấy trắng nhét vào mũ để giúp họ nhận dạng nhau trong bóng tối lúc sáng sớm. Đáng tiếc là kế hoạch tỉ mỉ của Washington đã bị phá sản khi hai đội quân bị lạc trong sương mù dày đặc buổi sáng. Continue reading “04/10/1777: Giao chiến tại Germantown trong Cách mạng Mỹ”

02/10/1780: John Andre, đồng phạm của Benedict Arnold, bị treo cổ

Nguồn: Benedict Arnold accomplice hanged, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1780, Thiếu tá 30 tuổi người Anh John Andre đã bị quân đội Mỹ treo cổ vì tội gián điệp tại Tappan, New York.

Andre, một đồng phạm của Benedict Arnold, trước đó bị các thành viên của phe Ái quốc John Paulding, David Williams, và Isaac Van Wart bắt giữ vào ngày 23/09 sau khi các giấy tờ buộc tội được tìm thấy trong ủng của ông. Các giấy tờ này tiết lộ rằng Andre đang trở về sau một cuộc họp bí mật với Tướng Mỹ Benedict Arnold, Chỉ huy Học viện West Point, người đề nghị giao nộp Pháo đài Sông Hudson chiến lược cho người Anh để nhận khoản hối lộ 20.000 bảng. Vừa nghe tin Andre bị bắt, Arnold vội chạy trốn lên tàu chiến Vulture của Anh và sau đó gia nhập quân đội Anh trong cuộc chiến chống lại những người Ái quốc. Continue reading “02/10/1780: John Andre, đồng phạm của Benedict Arnold, bị treo cổ”

Nhật Bản: Triển vọng bầu cử lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do và tác động

Nguồn: William Sposato, “As Another Leadership Election Looms, Japan’s Real Bosses Take Stock,” Foreign Policy, 30/09/2025 

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng 

Các nhà lãnh đạo trên danh nghĩa chỉ đóng vai trò thứ yếu so với quyền lực của đảng – nhưng hệ thống này dường như đang lung lay. 

Việc Thủ tướng Shigeru Ishiba tuyên bố từ chức đã đẩy chính phủ Nhật Bản vào một vòng hỗn loạn mới – ngay ở thời điểm mà trật tự toàn cầu hỗn loạn cần một phản ứng ổn định từ Tokyo. 

Ishiba cho biết ông từ chức để nhận trách nhiệm về kết quả đáng thất vọng của Đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền trong cuộc bầu cử Thượng viện hồi tháng 7. Ông đang tiếp bước nhiều nhà lãnh đạo tiền nhiệm, bao gồm Thủ tướng Taro Aso, người từ chức sau thất bại tại Quốc hội năm 2009, và Shinzo Abe, người từ chức sau nhiệm kỳ đầu tiên vì kết quả bầu cử ảm đạm tương tự. Tuy nhiên, những thất bại như vậy không phải là vĩnh viễn trong chính trường Nhật Bản. Abe đã trở lại vào năm 2012 và nắm quyền thêm gần tám năm, trở thành thủ tướng tại vị lâu nhất trong lịch sử đất nước.  Continue reading “Nhật Bản: Triển vọng bầu cử lãnh đạo Đảng Dân chủ Tự do và tác động”

Đông Nam Á đang ngày càng chia rẽ?

Nguồn: Susannah Patton, “The Two Southeast Asias,” Foreign Affairs, 25/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Các quốc gia lục địa và hải đảo trong khu vực đang ngày càng chia rẽ với nhau.

Các nhà hoạch định chính sách và học giả phương Tây thường xem Đông Nam Á là một khu vực thống nhất, nhưng trên thực tế, khu vực này luôn bị chia cắt. 700 triệu người Đông Nam Á đang nói hàng trăm ngôn ngữ và theo nhiều tôn giáo khác nhau, và 11 quốc gia trong khu vực cũng có sự khác biệt về hệ thống chính trị, kích thước, đặc điểm địa lý, và trình độ phát triển kinh tế. Trong suốt Chiến tranh Lạnh, Đông Nam Á bị chia thành hai khối: năm thành viên sáng lập Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) – Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore, và Thái Lan – liên minh với Mỹ, trong khi ba nước Đông Dương – Campuchia, Lào, và Việt Nam – liên minh với Trung Quốc hoặc Liên Xô. Continue reading “Đông Nam Á đang ngày càng chia rẽ?”

30/09/1868: “Little Women” xuất bản phần đầu tiên

Nguồn: First volume of “Little Women” is published, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1868, phần đầu tiên của cuốn sách Little Women (Những Người Phụ Nữ Nhỏ Bé) của Louisa May Alcott đã được xuất bản. Cuốn tiểu thuyết này sẽ trở thành cuốn sách bán chạy đầu tiên của Alcott và là một tác phẩm kinh điển dành cho thiếu nhi được yêu thích rộng rãi.

Giống như nhân vật trong truyện, Jo March, Alcott là con thứ hai trong một gia đình có bốn cô con gái. Bà sinh ra ở Pennsylvania, nhưng dành phần lớn cuộc đời ở Concord, Massachusetts, nơi cha bà, Bronson, giao du với các nhà tư tưởng trường phái Siêu việt luận (Transcendentalism) Ralph Waldo Emerson và Henry David Thoreau. Thái độ tự do của những người theo chủ nghĩa Siêu việt đã để lại dấu ấn sâu sắc trong Louisa May Alcott. Continue reading “30/09/1868: “Little Women” xuất bản phần đầu tiên”

Mỹ đã hiểu sai Trung Quốc như thế nào?

Nguồn: David C. Kang, Jackie S.H. Wong, và Zenobia T. Chan, “What China Doesn’t Want,” Foreign Affairs, 19/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Mục tiêu cốt lõi của Bắc Kinh là rõ ràng – và hạn chế.

Hiện nay, trong giới hoạch định chính sách ở Washington, nhiều người cho rằng Trung Quốc muốn thay thế Mỹ trở thành siêu cường thống trị toàn cầu và muốn mở rộng lãnh thổ một cách hung hăng. Cả Đảng Dân chủ và Đảng Cộng hòa đều đồng thuận với suy nghĩ này. Elbridge Colby, cố vấn cho Lầu Năm Góc với tư cách là Thứ trưởng Quốc phòng phụ trách chính sách của Tổng thống Donald Trump, viết rằng: nếu Trung Quốc kiểm soát Đài Loan, đó sẽ là bàn đạp để mở rộng tầm ảnh hưởng sang Philippines và Việt Nam. Rush Doshi, quan chức cấp cao phụ trách Trung Quốc và Đài Loan tại Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời Tổng thống Joe Biden và là một trong những kiến trúc sư của chính sách đối với Trung Quốc thời Biden, lập luận rằng Trung Quốc đã và đang chơi đường dài để thay thế Mỹ trở thành nhà lãnh đạo thế giới. Sự đồng thuận lưỡng đảng này đã góp phần định hình chính sách Trung Quốc của Mỹ, hiện tập trung vào chiến tranh, răn đe quân sự, và phân tách. Continue reading “Mỹ đã hiểu sai Trung Quốc như thế nào?”

28/09/1965: Fidel Castro tuyên bố người Cuba được tự do rời khỏi đảo

Nguồn: Fidel Castro announces that Cubans are free to leave the island, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1965, sáu năm sau khi lãnh đạo Cách mạng Cuba và bốn năm sau thất bại của cuộc xâm lược Vịnh Con Lợn do Mỹ hậu thuẫn, Fidel Castro tuyên bố rằng bất kỳ người Cuba nào muốn rời khỏi hòn đảo đều được tự do làm vậy. Khi lực lượng Cuba không còn ngăn cản thường dân rời đi, một làn sóng di cư ồ ạt đã xảy ra, đưa hàng trăm nghìn người Cuba nhập cư đến Florida. Continue reading “28/09/1965: Fidel Castro tuyên bố người Cuba được tự do rời khỏi đảo”