Nguồn: “U.S.-Soviet summit meeting collapses,” History.com (truy cập ngày 15/5/2015).
Biên dịch & Hiệu đính: Nguyễn Huy Hoàng
Ngày 16 tháng 5 năm 1960, trong bối cảnh Liên Xô vừa bắn hạ một chiếc máy bay do thám U-2 của Mỹ hôm mùng 1 tháng 5, nhà lãnh đạo Nga Nikita Khrushchev đã chỉ trích Mỹ và Tổng thống Dwight D. Eisenhower tại một cuộc họp thượng đỉnh giữa hai nguyên thủ quốc gia tại Paris. Cơn bộc phát của Khrushchev đã khiến Eisenhower tức giận và làm tiêu tan bất cứ cơ hội nói chuyện hay đàm phán thành công nào tại hội nghị.
Ngày 1 tháng 5 năm 1960, Liên Xô bắn hạ một máy bay do thám của CIA và bắt giữ phi công, Gary Francis Powers. Hoa Kỳ phủ nhận chiếc máy bay được sử dụng cho hoạt động tình báo, thay vào đó tuyên bố đó chỉ đơn thuần là một chiếc máy bay phụ vụ dự báo thời tiết đi lạc hướng. Sau đó Liên Xô đã bắt giữ Powers, thu thập được phần lớn mảnh vỡ từ chiếc máy bay, và Powers thừa nhận ông đang làm việc cho CIA. Sự việc trở thành một thất bại quan hệ công chúng của Eisenhower và ông buộc phải thừa nhận chiếc máy bay quả thật đã được sử dụng để do thám Liên Xô.
Tình hình căng thẳng từ sự kiện này vẫn ở mức cao khi Eisenhower và Khrushchev tới Paris để bắt đầu một cuộc họp thượng đỉnh vào ngày 16 tháng 5. Khrushchev lập tức chỉ trích Hoa Kỳ, tuyên bố rằng Eisenhower sẽ không được người Nga chào đón trong chuyến thăm dự kiến của ông đến Liên Xô vào tháng 6 năm đó. Khrushchev lên án “những hành động khiêu khích không thể chấp nhận được” của Mỹ trong việc gửi máy bay do thám đến bầu trời Liên Xô, và yêu cầu Eisenhower chấm dứt mọi chuyến bay tương tự trong tương lai và trừng phạt những người chịu trách nhiệm cho hành động “cố tình xâm phạm [chủ quyền] Liên Xô.”
Khi Eisenhower đồng ý chỉ “đình chỉ” các chuyến bay do thám, Khrushchev đã giận dữ rời cuộc họp. Theo các quan chức Mỹ, vị tổng thống của họ đã “điên tiết” với Khrushchev vì đã công khai hạ nhục Hoa Kỳ. Cuộc hội nghị thượng đỉnh đã chính thức bị hoãn lại vào ngày hôm sau khi Khrushchev và Eisenhower không tham dự buổi gặp mặt nào. Kế hoạch tới thăm Liên Xô vào tháng 6 của Eisenhower đã bị hủy bỏ.
Sự thất bại của hội nghị thượng đỉnh tháng 5 năm 1960 là một cú sốc lớn đối với những người Mỹ và Liên Xô vẫn tin rằng giai đoạn mà hai siêu cường có thể “chung sống hòa bình” đã gần ngay trước mắt. Trong những năm trước đó, cả Eisenhower và Khrushchev đều công khai bày tỏ mong muốn giảm bớt những căng thẳng Chiến tranh Lạnh, nhưng sự kiện máy bay do thám U-2 đã chấm dứt mọi cuộc đàm phán như vậy, ít nhất là trong thời điểm đó.
Ảnh: Nhà lãnh đạo Liên Xô Nikita Khrushchev xem xét những mảnh vỡ của chiếc máy bay do thám U-2 của Mỹ mà Liên Xô đã bắn hạ hôm mùng 1 tháng 5 năm 1960.
