Nguồn: “Spanish Civil War ends,” History.com (truy cập ngày 30/3/2015.)
Biên dịch & Hiệu đính: Nguyễn Huy Hoàng
Ngày 28 tháng 3 năm 1939, những người lính phòng thủ của phe Cộng hòa ở Madrid giương cờ trắng đầu hàng, chấm dứt cuộc Nội chiến đẫm máu kéo dài gần ba năm ở Tây Ban Nha.
Năm 1931, Quốc vương Tây Ban Nha Alfonso XIII chấp thuận bầu cử để bầu lên Chính phủ Tây Ban Nha, và những cử tri đã chọn bãi bỏ chế độ quân chủ để ủng hộ một nền cộng hòa tự do với số phiếu áp đảo. Sau đó Alfonso đã phải sống lưu vong, và nền Cộng hòa Đệ nhị, ban đầu nằm dưới sự lãnh đạo của tầng lớp trung lưu tự do và xã hội chủ nghĩa trung dung, được thành lập. Trong năm năm đầu của nước Cộng hòa, công đoàn và những người cực tả đã tiến hành nhiều cải cách tự do rộng rãi, và những vùng có tư tưởng độc lập của Tây Ban Nha như Catalonia và xứ Basque trên thực tế đã giành được quyền tự chủ.
Giới lãnh chúa địa chủ, nhà thờ, và một phe nhóm quân sự lớn dần sử dụng bạo lực để chống lại nền Cộng hòa Đệ nhị, và đến tháng 7 năm 1936, Tướng Francisco Franco đã tập hợp một đội quân nổi dậy cánh tả ở Morocco, khiến Tây Ban Nha chia rẽ thành hai phe chính: phe Quốc gia và phe Cộng hòa. Lực lượng Quốc gia của Franco nhanh chóng tràn ngập trên nhiều khu vực thuộc quyền kiểm soát của phe Cộng hòa ở trung tâm và miền Bắc Tây Ban Nha, biến Catalonia trở thành thành trì chính của phe Cộng hòa.
Trong năm 1937, Franco thống nhất các lực lượng phe Quốc gia dưới sự chỉ huy của Falange, Đảng Phát xít Tây Ban Nha, trong khi phe Cộng hòa đi theo sự lãnh đạo của những người cộng sản. Đức và Ý viện trợ nhiều máy bay, xe tăng, và binh lính cho Franco, trong khi Liên Xô chống lưng cho phe Cộng hòa. Ngoài ra còn có một lực lượng nhỏ những người cộng sản và cấp tiến khác đến từ Pháp, Liên Xô, Mỹ, và các nước khác, thành lập nên Lữ đoàn Quốc tế (International Brigades) để hỗ trợ cho phe Cộng hòa. Đóng góp quan trọng nhất của những lực lượng nước ngoài này là phòng thủ Madrid thành công đến khi chiến tranh kết thúc.
Tháng 6 năm 1938, phe Quốc gia tiến quân ra đến Địa Trung Hải, chia cắt phần lãnh thổ do phe Cộng hòa kiểm soát ra làm đôi. Cuối năm đó, Franco tiến hành các cuộc tấn công lớn nhằm vào Catalonia. Tháng 1 năm 1939, thủ phủ của Catalonia là Barcelona thất thủ, toàn bộ lãnh thổ Catalonia nhanh chóng bị chiếm đóng. Trước sự thất bại của mình, phe Cộng hòa cố gắng đàm phán hòa bình nhưng bị Franco từ chối. Ngày 28 tháng 3 năm 1939, phe Quốc gia chiến thắng hân hoan tiến vào Madrid, đưa cuộc Nội chiến Tây Ban Nha đến hồi kết thúc. Gần một triệu người đã thiệt mạng trong các cuộc xung đột, đây là tổn thất lớn nhất trong lịch Tây Ban Nha.
Ngày 1 tháng 4 năm 1939, khi những toán quân cuối cùng của phe Cộng hòa hạ vũ khí, phe Quốc gia tuyên bố chiến thắng, chấm dứt cuộc Nội chiến Tây Ban Nha.
