Nguồn: “Amir of Afghanistan is assassinated,” History.com (truy cập ngày 19/02/2016).
Biên dịch: Nguyễn Huy Hoàng
Vào ngày này năm 1919, Habibullah Khan, nhà lãnh đạo Afghanistan phải vật lộn để giữ cho đất nước mình trung lập trong Thế chiến I bất chấp sự ủng hộ mạnh mẽ của người dân dành cho Thổ Nhĩ Kỳ và Liên minh Trung tâm (Đế quốc Đức, Đế quốc Áo-Hung, và Ý), đã bị bắn chết trong một chuyến đi săn.
Habibullah kế vị cha ông, Abd-ar-Rahman, làm quốc vương vào năm 1901 và lập tức bắt đầu đem lại những cải cách và hiện đại hóa rất cần thiết cho đất nước ông, bao gồm điện, ô tô, và y tế. Nằm giữa Ấn Độ thuộc Anh và Nga, trong quá khứ Afghanistan liên tục đụng độ với các nước láng giềng, bao gồm hai cuộc chiến tranh của người Afghanistan chống quân đội Anh-Ấn vào các năm 1838–42 và 1878–79.
Nhiều người Afghanistan coi những cuộc xung đột này như một phần của sự bảo vệ cơ bản và cần thiết của người Hồi giáo chống lại sự xâm chiếm của người Thiên Chúa giáo. Mặc dù chính phủ Anh và Nga đã ký một hiệp định vào năm 1907, cam kết tôn trọng sự toàn vẹn lãnh thổ của Afghanistan, nhiều người Afghanistan – bao gồm cả Habibulla – cảm thấy không an toàn giữa các nước láng giềng quyền lực như vậy và phẫn nộ với việc không có đại diện của Afghanistan tại lễ ký hiệp định cũng như với sự kiểm soát trên thực tế của Anh bao trùm lên các hoạt động đối ngoại của Afghanistan do sự can dự tích cực của Anh trong khu vực.
Tuy nhiên, tin rằng việc cải tiến và hiện đại hóa liên tục của Afghanistan phụ thuộc vào sự viện trợ kinh tế từ các cường quốc phương Tây như Anh, Habibullah vẫn duy trì tính trung lập của đất nước mình sau khi Thế chiến I bùng nổ, bất chấp sức ép từ Thổ Nhĩ Kỳ và các nhà lãnh đạo Hồi giáo khác thúc giục Afghanistan tham chiến chống quân Đồng minh.
Bằng cách duy trì tính trung lập của đất nước và chính sách chống chiến tranh của Afghanistan, Habibullah đã chọc giận nhiều người dân trẻ có tư tưởng chống Anh, những người xem Thế chiến I như một cuộc thánh chiến. Nhiều người Afghanistan có cảm giác rõ ràng là Habibullah đã không tận dụng được sự yếu kém của Nga, nơi phe Bolshevik lên nắm quyền từ tháng 5 năm 1917, bằng cách hợp nhất các dân tộc Hồi giáo ở Trung Á và giải thoát họ khỏi ách thống trị của những người phi đạo Hồi.
Chỉ một năm sau thất bại của Thổ Nhĩ Kỳ dưới tay quân Đồng minh và sự kết thúc của Thế chiến I vào tháng 11 năm 1918, các đối thủ của Habibullah, tức giận với những gì mà họ cho là sự phản bội lợi ích của Hồi giáo để nối giáo cho Anh, đã âm mưu và thực hiện vụ ám sát ông.
Habibullah chưa công bố người kế nhiệm và sau khi chết, anh trai ông, Nasrullah Khan, giữ ngai vàng trong sáu ngày trước khi bị lật đổ bởi giới quý tộc Afghanistan ủng hộ con trai thứ ba của Habibullah, Amanullah Khan. Quyết tâm đưa Afghanistan ra khỏi tầm ảnh hưởng của Anh hoàn toàn, Amanullah tuyên chiến với Anh vào tháng 5 năm 1919, bắt đầu cuộc chiến gọi là Chiến tranh Afghanistan lần III.
Người Anh, vốn bận tâm với phong trào độc lập đang phát triển của Ấn Độ, đã đàm phán một hiệp ước hòa bình với Afghanistan vào tháng 8 năm 1920 ở Rawalpindi, công nhận vị thế của Afghanistan như một nước có chủ quyền và độc lập.
Ảnh: Quốc vương Afghanistan (trị vì 1919–29) Amanullah Khan.
