Nguồn: McKinley dies of infection from gunshot wounds, History.com
Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp
Vào ngày này năm 1901, Tổng thống Mỹ William McKinley qua đời sau khi bị bắn bởi một kẻ theo chủ nghĩa vô chính phủ bị loạn trí trong cuộc triển lãm Pan-American ở Buffalo, New York.
McKinley giành được ghế Quốc hội đầu tiên của mình ở tuổi 34 và đã trải qua 14 năm tại Hạ viện, trở nên nổi tiếng với vai trò chuyên gia hàng đầu của đảng Cộng hòa về thuế quan. Sau khi mất ghế vào năm 1890, McKinley phục vụ hai nhiệm kỳ làm thống đốc bang Ohio. Vào năm 1896, ông đã nổi lên như là ứng cử viên tổng thống hàng đầu của đảng Cộng hòa, với sự hậu thuẫn của nhà công nghiệp giàu có của Ohio, Mark Hanna. Mùa thu năm đó, McKinley đã đánh bại đối thủ William Jennings Bryan với khoảng cách phổ thông đầu phiếu lớn nhất kể từ sau Nội chiến.
Trên cương vị tổng thống, McKinley đã trở nên nổi tiếng – một cách gây tranh cãi – như là người bảo vệ các doanh nghiệp lớn, khi các doanh nghiệp này được hưởng sự tăng trưởng chưa từng có tiền lệ dưới thời chính quyền của ông. Ông ủng hộ thuế quan bảo hộ mậu dịch như một cách để bảo vệ cho các doanh nghiệp và lao động Mỹ trước sự cạnh tranh của nước ngoài, và ông đã tranh luận thành công cho việc sử dụng bản vị vàng.
Tuy nhiên, trên hết, nhiệm kỳ tổng thống của McKinley đã bị chi phối bởi chính sách đối ngoại của ông. Vào tháng 04 năm 1898, ông bị Quốc hội và dư luận công chúng Mỹ buộc phải can thiệp vào cuộc đấu tranh của Cuba nhằm giành độc lập từ ách cai trị thuộc địa của Tây Ban Nha. Trong cuộc chiến tranh đầu tiên của nước Mỹ chống lại một cường quốc nước ngoài khác kể từ năm 1812, Mỹ đã đánh bại Tây Ban Nha một cách dễ dàng chỉ trong ba tháng, giải phóng Cuba – mặc dù hòn đảo này sau đó đã trở thành một xứ bảo hộ của Mỹ – và sáp nhập Puerto Rico, Guam và Philippines. Lần đầu tiên, Hoa Kỳ trở thành một cường quốc thực dân.
Lợi ích ngày càng tăng của Mỹ ở Thái Bình Dương đã khiến chính quyền của McKinley gia tăng đáng kể sự tham gia vào chính trị châu Á. Năm 1900, McKinley gửi hàng ngàn lính Mỹ sang Trung Quốc để giúp dập tắt Nghĩa Hòa Đoàn, một phong trào nhằm mục đích đánh đuổi người nước ngoài ra khỏi Trung Quốc. Chính sách “Mở cửa” táo bạo của ông tuyên bố sự ủng hộ của Hoa Kỳ đối với một nước Trung Quốc độc lập và lập luận rằng tất cả các quốc gia có lợi ích thương mại ở Trung Quốc đều có thể cạnh tranh trên cơ sở bình đẳng.
McKinley được ưa thích và đã giành được nhiệm kỳ thứ hai với một khoảng cách phiếu thậm chí còn lớn hơn trước Bryan, người đã tấn công ông vì “chủ nghĩa đế quốc” của ông ở Thái Bình Dương, và về sự tăng trưởng của các công ty độc quyền bất hợp pháp ở trong nước. Tuy nhiên, có rất ít thời gian để xem nhiệm kỳ thứ hai của ông sẽ mang lại điều gì.
Vào ngày 06 tháng 09 năm 1901, trong khi đang đứng tiếp khách tại Triển lãm Pan-American ở Buffalo, McKinley đã bị tiếp cận bởi Leon Czolgosz, một người theo chủ nghĩa vô chính phủ Ba Lan mang theo một khẩu súng lục 32 ly được giấu trong khăn tay. Czolgosz đã rút vũ khí bắn McKinley hai lần ở cự li gần. Một viên đạn chệch hướng bắn vào một nút áo vest, nhưng viên còn lại đã bắn vào bụng ông, xuyên qua thận, và mắc lại ở lưng. Khi ông được phẫu thuật, các bác sĩ không tìm ra được viên đạn, và chứng hoại tử nhanh chóng lan ra khắp cơ thể ông. McKinley qua đời tám ngày sau đó. Czolgosz bị kết án với tội giết người và bị xử tử ngay sau vụ nổ súng.
