Nguồn: Monkey Trial begins, History.com
Biên dịch: Lê Hồng Loan
Vào ngày này năm 1925, tại Dayton, Tennessee, “Phiên tòa Khỉ” đã bắt đầu với việc John Thomas Scopes, một giáo viên khoa học trung học trẻ tuổi, bị buộc tội vi phạm luật tiểu bang Tennessee vì đã giảng dạy về thuyết tiến hóa.
Đạo luật này, được thông qua vào tháng 03 năm đó, đã biến việc “dạy bất kỳ lý thuyết nào phủ nhận câu chuyện về Đấng sáng thế thiêng liêng tạo ra con người như được dạy trong Kinh thánh, và thay vào đó dạy rằng con người có xuất thân từ các động vật cấp thấp hơn” là một khinh tội có thể bị phạt tiền. Cùng với vị doanh nhân địa phương George Rappalyea, Scopes đã lên kế hoạch để bị buộc tội vì vi phạm này, và sau khi Scopes bị bắt, họ đã tranh thủ sự hỗ trợ của Liên đoàn Tự do Dân quyền Hoa Kỳ (ACLU) để tổ chức việc biện hộ.
Khi nghe tin về cuộc tấn công phối hợp này vào phong trào Kitô giáo chính thống, William Jennings Bryan, người ba lần là ứng cử viên tổng thống của Đảng Dân chủ và là một anh hùng của phong trào chính thống, đã tình nguyện hỗ trợ bên công tố. Ngay sau đó, vị luật sư nổi tiếng Clarence Darrow đã đồng ý tham gia về phía ACLU trong quá trình bào chữa, mở ra bối cảnh cho một trong những phiên tòa nổi tiếng nhất trong lịch sử Hoa Kỳ.
Vào ngày 10 tháng 07, “Phiên tòa Khỉ” đã được tiến hành, và trong vài ngày, hàng loạt khán giả và phóng viên đã tới Dayton trong khi các nhà thuyết giáo dựng các lều dọc theo đường phố chính của thành phố để khuấy động lòng mộ đạo. Bên trong Tòa án Hạt Rhea, phía bị đơn đã sớm gặp phải trở ngại khi Thẩm phán John Raulston phán quyết chống lại nỗ lực của họ nhằm chứng minh rằng đạo luật là vi hiến và sau đó từ chối chấm dứt thói quen bắt đầu phiên tòa hàng ngày của ông bằng việc cầu nguyện.
Bên ngoài, Dayton mang bầu không khí giống như một lễ hội hóa trang khi một cuộc triển lãm với hai con tinh tinh và thứ được cho là “động vật trung gian” đã được khai trương tại thị trấn, và những người bán hàng bày bán Kinh Thánh, khỉ đồ chơi, xúc xích và nước chanh. Động vật trung gian trên thực tế là Jo Viens ở Burlington, Vermont, một người đàn ông 51 tuổi, có tầm vóc thấp, trán hớt ra sau và hàm nhô ra. Một trong những con tinh tinh tên là Joe Mendi, mang một bộ đồ kẻ sọc, mũ phớt màu nâu, và giày ghệt trắng, giúp mua vui cho những người dân thành phố Dayton bằng cách chơi đùa trên bãi cỏ tòa án.
Tại phòng xử án, Thẩm phán Raulston đã phá hủy chiến lược của bị đơn bằng cách phán quyết rằng lời chứng khoa học của các chuyên gia về tiến hóa là không được chấp nhận – với lý do Scopes mới là người đang bị xét xử chứ không phải đạo luật mà anh ta đã vi phạm. Ngày hôm sau, Raulston ra lệnh cho phiên tòa được chuyển đến bãi cỏ tòa án, vì sợ rằng sức nặng của đám đông bên trong có nguy cơ làm sập sàn nhà.
Trước hàng ngàn khán giả ngoài trời, Darrow đã thay đổi chiến thuật của mình và gọi Bryan ra làm nhân chứng duy nhất của ông trong một nỗ lực để làm mất uy tín cách diễn giải nghĩa theo nghĩa đen về Kinh thánh của vị luật sư bên công tố. Trong quá trình kiểm tra, Bryan đã phải chịu sự chế giễu của người xem và buộc phải đưa ra những tuyên bố thiếu hiểu biết và mâu thuẫn trước sự thích thú của đám đông.
Vào ngày 21 tháng 07, trong bài phát biểu bế mạc, Darrow đã yêu cầu bồi thẩm đoàn đưa ra bản án có tội để bên bị có thể kháng án. Theo quy định pháp luật tại Tennessee, trong trường hợp đó Bryan không có cơ hội để đọc bài phát biểu bế mạc mà ông ta đã chuẩn bị trong nhiều tuần. Sau tám phút cân nhắc, bồi thẩm đoàn trở lại với bản án có tội và Raulston ra lệnh cho Scopes phải nộp phạt 100 đô la, mức tối thiểu mà luật pháp cho phép. Mặc dù Bryan đã thắng kiện, ông ta đã bị sỉ nhục công khai và niềm tin chính thống của ông đã mất uy tín. Năm ngày sau, vào ngày 26 tháng 07, ông nằm ngủ trưa vào ngày Chủ nhật và không bao giờ thức dậy nữa.
Năm 1927, Tòa án Tối cao Tennessee đã bác phán quyết của Phiên tòa Khỉ về khía cạnh chuyên môn nhưng để ngỏ vấn đề đạo luật có vi hiến hay không cho đến năm 1968, khi Tòa án Tối cao Hoa Kỳ bác bỏ một đạo luật tương tự ở Arkansas với lý do nó vi phạm Tu chính án đầu tiên của Hiến pháp Hoa Kỳ.
