Nguồn: Martin Wolf, “The strange death of American democracy”, Financial Times, 29/9/2021.
Biên dịch: Trần Hùng
“Chủ nghĩa ‘Caesar’ của Mỹ giờ đã trở thành nguy cơ hiện hữu”. Tôi đã viết dòng này vào tháng 3 năm 2016, thậm chí trước khi Donald Trump trở thành ứng cử viên tổng thống của Đảng Cộng hòa. Hiện nay, việc biến chế độ dân chủ cộng hòa thành chế độ chuyên quyền đã tiến những bước xa. Đến năm 2024, xu hướng này có thể không thể đảo ngược. Nếu điều này thực sự xảy ra, nó sẽ thay đổi hầu hết mọi thứ trên thế giới.
Không ai chỉ ra mối nguy hiểm này thuyết phục hơn Robert Kagan. Lập luận của ông có thể được tóm gọn trong hai yếu tố chính. Thứ nhất, Đảng Cộng hòa hiện được định hình không phải bởi hệ tư tưởng, mà bởi lòng trung thành với Trump. Thứ hai, phong trào nghiệp dư “ngăn chặn hành vi đánh cắp bầu cử” trong cuộc bầu cử vừa qua giờ đã biến thành một phong trào phát triển. Một phần của dự án này là loại bỏ các quan chức đã ngăn chặn nỗ lực đảo ngược kết quả bầu cử của Trump vào năm 2020. Nhưng mục đích chính của dự án là chuyển trách nhiệm quyết định kết quả bầu cử sang các cơ quan lập pháp do Đảng Cộng hòa kiểm soát.
Như vậy, nếu sức khỏe cho phép, Trump sẽ là ứng cử viên Đảng Cộng hòa tiếp theo. Trump sẽ được hỗ trợ bởi một đảng mà bây giờ đã trở thành công cụ của ông ta. Quan trọng nhất, theo lời của David Frum, từng là người viết diễn văn đầu tiên cho George W. Bush, “điều mà Hoa Kỳ không có trước năm 2020 là một phong trào quốc gia rộng lớn sẵn sàng biện minh cho bạo lực đám đông để đòi quyền lực chính trị. Bây giờ thì chúng ta đã có. ” Xảy ra cơ sự này là vì các thành viên của phong trào này tin rằng đối thủ của họ không phải là người Mỹ “thực thụ”. Một nền dân chủ tự do không thể tồn tại lâu dài nếu một đảng lớn tin rằng thất bại của nó là không thể chấp nhận và phải được coi là điều bất khả.
Ở đây chúng ta có một nhà lãnh đạo chính trị đã loại bỏ bất kỳ ai chống lại ông ta ra khỏi các vị trí có ảnh hưởng trong đảng của mình. Ông ta tin rằng bản thân mình bị bức hại một cách vô cớ, tạo cơ sở thực tế cho những người ủng hộ mình, và khẳng định rằng một cuộc bầu cử hợp pháp là một cuộc bầu cử mà ông ta phải thắng. Một cuộc khủng hoảng hiến pháp đã dần hiện lên trong tầm mắt. Kagan cảnh báo cuộc bầu cử năm 2024 có thể mang đến “sự hỗn loạn. Hãy tưởng tượng các cuộc biểu tình cạnh tranh nhau diễn ra suốt nhiều tuần ở nhiều bang khi các nhà lập pháp cả hai bên tuyên bố chiến thắng và buộc tội bên kia có những nỗ lực vi hiến để nắm quyền ”.
Giả sử Trump được bầu lại, dù hợp pháp hoặc do thao túng. Người ta cần giả định rằng cách tiếp cận ngây thơ và thiếu năng lực của ông ta trong việc sử dụng quyền lực trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình sẽ không được lặp lại. Bây giờ ông ta hiểu rằng ông ta sẽ cần những người trung thành tận tụy, vốn sẽ có rất nhiều, để điều hành các lĩnh vực tư pháp, an ninh nội địa, thu thuế nội địa, an ninh và quốc phòng. Ông ta chắc chắn sẽ đặt những sĩ quan trung thành với cá nhân mình vào các lực lượng vũ trang. Quan trọng không kém, ông ta sẽ khiến Đảng Cộng hòa trung thành của mình xác nhận việc bổ nhiệm những người mà ông chọn, nếu đảng này chiếm đa số ghế Thượng viện cần thiết, một điều có nhiều khả năng sẽ xảy ra.
Cũng không kém phần chắc chắn là ông ta sẽ gây áp lực lên những người giàu và có ảnh hưởng để buộc họ tuân theo lời ông ta. Chủ nghĩa tư bản thân hữu là một trong những khả năng sẽ xảy ra. Về chuyện này, hãy hỏi những người Hungary đang sống trong một “nền dân chủ phi tự do” dưới một vị lãnh đạo được các chuyên gia cánh hữu Hoa Kỳ ngưỡng mộ.
“Tất cả người Mỹ – ngoại trừ một số chính trị gia – đã từ chối xem xét khả năng này một cách đủ nghiêm túc để cố gắng ngăn chặn nó”, Kagan lưu ý. “Như điều thường xảy ra ở các quốc gia khác, nơi các nhà lãnh đạo phát xít xuất hiện, những người đáng ra là đối thủ của họ sẽ thường bị tê liệt trong bối rối và kinh ngạc trước nhà độc tài lôi cuốn này.”
Chỉ cần xem xét những gì đã xảy ra trong cuộc “đảo chính” mà Trump dự định tiến hành chống lại cuộc bầu cử năm 2020 và cách các nhà lập pháp cùng những người ủng hộ Đảng Cộng hòa đã tập hợp lại để ngăn bất kỳ ai quan trọng, mà trên hết chính là Trump, phải chịu trách nhiệm cho hành động của mình. Những nhân vật đáng kể duy nhất đã bị trừng phạt là những người chống lại hoặc lên án cuộc đảo chính. Đảng Cộng hòa đã vượt qua ranh giới của họ rồi.
Tại sao điều này đã xảy ra? Câu trả lời chính là sự pha trộn giữa lòng tham, tham vọng và sự giận dữ trong một đất nước ngày càng đa dạng và một nền kinh tế thất bại trong việc mang lại sự thịnh vượng an toàn cho một phần lớn dân số. Điều này đã tạo ra một liên minh quen thuộc được xây dựng dựa trên việc phân biệt đối xử chống lại những người bên ngoài, tôn vinh quốc gia, bảo vệ những người giàu có và tôn thờ một nhà lãnh đạo vĩ đại. Năm mươi bảy phần trăm đảng viên Đảng Cộng hòa coi việc tiêm vắc-xin còn nguy hiểm hơn chính Covid-19. Đây là một thước đo của chủ nghĩa bộ lạc.
Vậy có thể ngăn chặn được sự sụp đổ của nền dân chủ tự do ở Mỹ hay không? Hoàn toàn có thể. Nhưng mọi chuyện sẽ không dễ dàng như nhiều người nghĩ dựa trên nỗ lực thất bại của Trump nhằm lật ngược kết quả bầu cử năm 2020. Ông ta có toàn quyền kiểm soát đảng của mình. Nếu chu kỳ chính trị như lâu nay trao cho Đảng Cộng hòa quyền kiểm soát cả Hạ viện và Thượng viện, ông ta sẽ được Quốc hội bảo vệ và phục vụ kể từ năm 2022. Về nguyên tắc, ông ta nắm đa số ghế trong Tòa án Tối cao. Đảng Cộng hòa cũng kiểm soát tất cả các nhánh chính phủ ở 23 bang, trong khi Đảng Dân chủ chỉ kiểm soát 15. Kagan đặt hy vọng vào quyết định của một số lượng đủ lớn các thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa trong việc thông qua luật về quyền bỏ phiếu, và vào việc cơ quan tư pháp sẽ không đảo ngược dự luật đó. Tuy nhiên, ngay cả những người không ưa Trump vẫn trung thành với đảng. Và, như cuộc tranh luận về trần nợ công cho thấy, họ quyết tâm làm cho Biden thất bại.
Hãy tưởng tượng Trump trở lại nắm quyền vào năm 2024, quyết tâm trả thù các đối thủ của mình, và được Quốc hội lẫn Tòa án Tối cao hậu thuẫn. Vâng, thậm chí điều này cũng có thể chỉ là một khúc dạo đầu. Trump đã già: sự qua đời của Trump có thể là dấu chấm hết cho khoảnh khắc độc tài. Nhưng cả hệ thống bầu cử lẫn đảng Cộng hòa sẽ không trở lại như cũ. Đảng Cộng hòa giờ đã là một đảng cấp tiến với một chương trình nghị sự phản động.
Hoa Kỳ là siêu cường dân chủ duy nhất. Biến đổi chính trị đang diễn ra ở Mỹ có tác động sâu sắc tới các nền dân chủ tự do ở khắp mọi nơi, cũng như khả năng hợp tác của thế giới trong các nhiệm vụ quan trọng, chẳng hạn như quản lý rủi ro khí hậu. Hồi năm 2016, người ta có thể làm ngơ những nguy hiểm này. Nhưng ngày nay, chỉ có người mù mới có thể bỏ qua những nguy cơ ấy.
