Nguồn: Fidel Castro born, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1926, nhà cách mạng Fidel Castro đã chào đời ở tỉnh Oriente phía đông Cuba. Là con trai của một gia đình nhập cư gốc Tây Ban Nha, những người đã làm giàu nhờ xây dựng hệ thống đường sắt để vận chuyển mía, Fidel được theo học các trường nội trú Công giáo La Mã ở Santiago de Cuba. Ông bắt đầu hoạt động chính trị cách mạng từ khi còn là sinh viên, và vào năm 1947, ông đã tham gia một nỗ lực bất thành của một nhóm người Dominica lưu vong và người Cuba nhằm lật đổ nhà độc tài Dominica, Rafael Trujillo. Trong năm tiếp theo, ông tham gia vào các cuộc bạo động đô thị ở Bogota, Colombia. Điểm nổi bật nhất trong hoạt động chính trị của ông trong thời kỳ này là tư tưởng chống Mỹ. Tuy nhiên, ông vẫn chưa phải là một người theo chủ nghĩa Mác công khai.
Năm 1951, ông tranh cử một ghế trong Hạ viện Cuba với tư cách là thành viên của Đảng Chính thống (Partido Ortodoxo) theo chủ nghĩa cải cách, nhưng Tướng Fulgencio Batista đã lên nắm quyền trong một cuộc đảo chính không đổ máu trước khi cuộc bầu cử có thể được tổ chức. Nhiều nhóm khác nhau đã được thành lập để chống lại chế độ độc tài của Batista, và vào ngày 26/07/1953, Castro lãnh đạo khoảng 160 phiến quân tấn công Doanh trại Moncada ở Santiago de Cuba, căn cứ quân sự lớn thứ hai của Cuba. Castro hy vọng chiếm được kho vũ khí ở doanh trại, sau đó ra thông báo về cuộc cách mạng của mình từ đài phát thanh của căn cứ, nhưng Moncada được phòng vệ rất nghiêm ngặt và hơn một nửa quân số của Castro đã bị bắt hoặc bị giết trong nỗ lực này. Bản thân nhà cách mạng bị bắt và đưa ra xét xử vì âm mưu lật đổ chính phủ Cuba. Trong phiên tòa, Castro lập luận rằng mình và các phiến quân nổi dậy đang đấu tranh để khôi phục nền dân chủ cho Cuba, nhưng ông vẫn bị kết tội và nhận bản án 15 năm tù.
Hai năm sau, cảm thấy đủ tự tin vào quyền lực của mình, Batista ban lệnh ân xá chung cho tất cả các tù nhân chính trị, kể cả Castro. Sau đó, Castro cùng với em trai Raúl đến Mexico, nơi họ tổ chức Phong trào 26 tháng 7 (Movimiento 26 de Julio), chiêu mộ tân binh và tham gia cùng với Ernesto “Che” Guevara, một người theo chủ nghĩa Mác đến từ Argentina.
Ngày 02/12/1956, Castro cùng 81 người có vũ trang đổ bộ lên bờ biển Cuba. Tất cả họ đều bị giết hoặc bị bắt, ngoại trừ Castro, Raúl, Che, và chín người khác, những người đã rút vào dãy núi Sierra Maestra, để tiến hành một cuộc chiến tranh du kích chống lại chính phủ Batista. Sau đó, họ đã tiếp nhận các tình nguyện viên cách mạng từ khắp Cuba và giành được một loạt chiến thắng trước đội quân mất tinh thần của Batista. Castro được hỗ trợ bởi tầng lớp nông dân, những người mà ông hứa sẽ cải cách ruộng đất, trong khi Batista nhận được viện trợ từ Mỹ, quốc gia đã ném bom các vị trí bị nghi ngờ là căn cứ cách mạng.
Đến giữa năm 1958, một số nhóm khác ở Cuba cũng phản đối Batista, và người Mỹ quyết định chấm dứt viện trợ quân sự cho chế độ của ông ta. Sang tháng 12, lực lượng của Phong trào 26 tháng 7 dưới quyền Che Guevara đã tấn công thành phố Santa Clara, và quân của Batista nhanh chóng tan rã. Batista trốn sang Cộng hòa Dominica vào ngày 01/01/1959. Castro, lúc đó chỉ còn chưa đầy 1.000 lính, lên nắm quyền kiểm soát quân đội 30.000 người của chính phủ Cuba. Castro trẻ tuổi và lôi cuốn đã nhận được sự ủng hộ của quần chúng mà các thủ lĩnh phiến quân khác còn thiếu, và vào ngày 16/02, ông tuyên thệ nhậm chức thủ tướng của chính phủ lâm thời mới của đất nước.
Ban đầu, Mỹ đã công nhận nhà độc tài mới của Cuba, nhưng họ đã rút lại sự ủng hộ sau khi Castro phát động chương trình cải cách ruộng đất, quốc hữu hóa các tài sản của Mỹ trên đảo, và tuyên bố một chính phủ theo chủ nghĩa Mác. Nhiều công dân giàu có nhất của Cuba đã trốn sang Mỹ, nơi họ gia nhập CIA trong nỗ lực lật đổ chế độ của Castro. Tháng 4/1961, với sự huấn luyện và hỗ trợ của CIA, những người Cuba lưu vong đã tiến hành một cuộc xâm lược thất bại thảm hại được gọi là sự kiện “Vịnh Con Lợn.” Liên Xô đã phản ứng trước cuộc tấn công bằng cách tăng cường hỗ trợ chính phủ cộng sản của Castro, và vào năm 1962, họ đã đặt tên lửa hạt nhân tấn công ở Cuba. Việc tình báo Mỹ phát hiện ra tên lửa Liên Xô đã dẫn đến “Khủng hoảng Tên lửa Cuba” đầy căng thẳng – chỉ kết thúc sau khi Liên Xô đồng ý loại bỏ vũ khí để đổi lấy cam kết rằng Mỹ sẽ không xâm lược Cuba.
Cuba của Castro là quốc gia cộng sản đầu tiên ở Tây bán cầu, và ông đã giữ quyền kiểm soát nó cho đến thế kỷ 21, vượt qua chín đời tổng thống Mỹ, những người đã chống lại ông bằng các lệnh cấm vận kinh tế và luận điệu chính trị. Sau khi Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, Castro mất đi một nguồn viện trợ quý giá, nhưng ông đã bù đắp bằng cách thu hút đầu tư và du lịch từ châu Âu và Canada. Cuối tháng 7/2006, vì sức khoẻ suy yếu, Fidel Castro đã tạm thời nhường quyền lực cho em trai mình là Raúl. Ông chính thức từ chức vào tháng 2/2008. Castro qua đời vào ngày 25/11/2016, ở tuổi 90. Tháng 4/2021, Raúl Castro cũng từ chức và Miguel Dias-Canel được bầu làm người kế vị.
