Nguồn: Katsuji Nakazawa, “China’s rising star visits U.S. over warming Putin-Kim ties,” Nikkei Asia, 01/02/2024
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Chuyến thăm của nhà ngoại giao Lưu Kiến Siêu diễn ra khi Tập tìm cách ‘kết nối’ với Biden về vấn đề Triều Tiên.
Sau vụ cách chức đầy bất ngờ đối với cựu Ngoại trưởng Tần Cương hồi năm ngoái, giới ngoại giao Trung Quốc đang chào đón một ngôi sao mới đang lên.
Đó là Lưu Kiến Siêu, Trưởng Ban Liên lạc Đối ngoại của Đảng Cộng sản Trung Quốc – người phụ trách các vấn đề đối ngoại do đảng lãnh đạo. Chức vụ của ông tuy không nổi bật bằng ngoại trưởng, nhưng cũng được xếp ở cấp bộ trưởng.
Đầu năm nay, Lưu đã có chuyến thăm bất ngờ tới Mỹ, rõ ràng là để thực hiện một nhiệm vụ quan trọng từ cấp trên của ông, Chủ tịch Trung Quốc kiêm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Tập Cận Bình.
Trong thời gian lưu trú tương đối dài, từ ngày 8 đến ngày 13 tháng 1, Lưu đã được đón tiếp nồng hậu đến bất ngờ. Ông đã gặp Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken, và Phó Cố vấn An ninh Quốc gia Jon Finer. Ông cũng gặp gỡ các nhân vật chủ chốt của cả hai đảng Dân chủ và Cộng hòa, bao gồm nhiều chính trị gia địa phương và thành viên của cộng đồng doanh nghiệp ở San Francisco, New York, và Washington.
Lưu Kiến Siêu hiện đã 60 tuổi, lớn tuổi hơn Tần Cương, nhưng vẫn còn khá trẻ đối với một quan chức hàng đầu của Trung Quốc. Ông từng học một năm tại Đại học Oxford ở Anh trước khi gia nhập Bộ Ngoại giao Trung Quốc và sau đó giữ chức đại sứ tại Indonesia và Philippines.
Trong thời gian làm Giám đốc Vụ Thông tin tại Bộ Ngoại giao Trung Quốc, nơi ông chịu trách nhiệm về quan hệ công chúng, Lưu đã tiếp xúc với các nhà báo nước ngoài và được đánh giá là rất hòa nhã. Ông là một diễn giả tài năng với khả năng nói tiếng Anh trôi chảy.
Ông cũng từng giữ các chức vụ nổi bật ngoài lĩnh vực ngoại giao. Ông được bổ nhiệm vào Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương Đảng, cơ quan giám sát chiến dịch chống tham nhũng do Tập chỉ đạo, và một số chức vụ ở tỉnh Chiết Giang, nơi Tập từng là Bí thư Tỉnh uỷ.
Giờ đây, với tư cách là người đứng đầu Ban Đối ngoại, và sau khi Tần, trợ lý mà Tập từng trọng dụng, bị cách chức, nhiệm vụ của Lưu là theo đuổi các mục tiêu ngoại giao của nhà lãnh đạo.
Chuyến thăm Mỹ gần đây của ông “không nhận được nhiều sự chú ý, nhưng sứ mệnh quan trọng tại Mỹ này có liên quan nhiều đến khoảng cách ngày càng thu hẹp giữa [lãnh đạo Triều Tiên] Kim Jong Un và [Tổng thống Nga Vladimir] Putin,” theo lời một nguồn tin quen thuộc với mối quan hệ giữa Trung Quốc, Triều Tiên, và Nga.
Điều này có nghĩa là sự hợp tác giữa Nga và Triều Tiên trong vấn đề Ukraine đã bắt đầu trở thành một lý do thuận tiện để Tập và Tổng thống Mỹ Joe Biden “kết nối với nhau.” Chìa khóa của câu chuyện này là những động thái gần đây của Nga.
Sau khi chấp nhận cung cấp cho Triều Tiên nhiều công nghệ liên quan đến tên lửa hơn bao giờ hết, Nga đã đảm bảo con đường mua đạn pháo, loại đạn mà nước này đang cực kỳ thiếu hụt ở Ukraine, từ Triều Tiên. Hơn nữa, các động thái xúc tiến để Nga nhập khẩu tên lửa của Triều Tiên đã xuất hiện. Chúng bổ sung vào hoạt động mua sắm vũ khí và cấp phép công nghệ trên khắp lục địa.
Moscow sẽ được hưởng lợi nếu nước này có thể kích động Triều Tiên và gây ra tình trạng hỗn loạn trên Bán đảo Triều Tiên, cũng như các nơi khác ở Đông Bắc Á – nếu điều đó xảy ra, sự quan tâm đến cuộc chiến Ukraine sẽ suy giảm ở châu Á, cũng như ở Mỹ và châu Âu, đồng thời các biện pháp trừng phạt chống lại Nga cũng có thể dần giảm bớt.
Nhưng Trung Quốc đang cực kỳ khó chịu với việc sân sau của mình “bị đột nhập.” Họ không thể để Nga lấn lướt trong phạm vi ảnh hưởng của chính mình. Trên hết, việc Triều Tiên, quốc gia đã tuyên bố sở hữu vũ khí hạt nhân, tăng cường kho tên lửa có khả năng hạt nhân của họ bằng công nghệ của Nga là một vấn đề an ninh lớn đối với Trung Quốc.
Nếu Triều Tiên có tên lửa hành trình và thậm chí cả tên lửa phóng từ tàu ngầm có thể sử dụng trong chiến tranh thực tế, thì những tên lửa đó không chỉ có thể nhắm vào Mỹ, Hàn Quốc, và Nhật Bản, mà còn nhắm cả vào nước láng giềng là Trung Quốc.
Đối với Tập, Putin được coi là đồng minh chiến lược. Tuy nhiên, giữa họ cũng có một sự chia rẽ sâu sắc mà người ngoài không thể nhìn thấy được. Và giờ đây, Putin còn tuyên bố rằng ông chuẩn bị đích thân đến thăm Triều Tiên trong thời gian tới.
Nguồn tin đã đề cập cũng cho biết: “Nhà lãnh đạo Trung Quốc đang cố gắng lợi dụng cuộc khủng hoảng trên Bán đảo Triều Tiên, mà Nga cũng đang can dự.” Theo lời nguồn tin, mục đích của Trung Quốc là nhằm xoa dịu mối quan hệ cực kỳ căng thẳng của Bắc Kinh với Mỹ.
Về phần mình, Biden cũng không muốn chứng kiến biến động lớn trên Bán đảo Triều Tiên trong năm nay, ngay trước cuộc bầu cử tổng thống Mỹ. Nếu chiến tranh nổ ra ở Đông Bắc Á, bên cạnh cuộc chiến Ukraine và cuộc chiến Israel-Hamas, quân đội Mỹ sẽ phải đối phó với ba mặt trận trải rộng khắp thế giới. Điều này sẽ gây khó khăn cho ngay cả quân đội giỏi nhất thế giới, vì lực lượng của họ bị phân tán.
Một yếu tố khác là cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump, người nhiều khả năng sẽ trở thành đối thủ của Biden trong cuộc đua tổng thống. Nhờ những cuộc gặp ấn tượng với Kim khi còn là Tổng thống, Trump được coi là có mối quan hệ tốt đẹp với nhà lãnh đạo Triều Tiên. Nếu Bán đảo Triều Tiên trở thành một vấn đề vào lúc này, nó sẽ là cơ sở chính cho các cuộc tấn công của Trump nhắm vào Biden. “Tôi có thể xử lý được vấn đề,” Trump có lẽ sẽ nói như vậy.
Tập và Biden đối đầu gay gắt trong vấn đề Đài Loan, nhưng cả hai lại chia sẻ ít nhiều lợi ích ở Bán đảo Triều Tiên, và vì vậy, đó là nơi họ có thể tìm kiếm không gian hợp tác. Đối phó với Triều Tiên thực sự có thể trở thành một mối dây ràng buộc giữa Mỹ và Trung Quốc.
Cuộc chiến ở Ukraine, tưởng chừng không liên quan đến châu Á, giờ đây đã có tác động đáng kể đến Đông Bắc Á, khi Putin và Kim đồng ý chuyển giao vũ khí và công nghệ. Tình hình ở phía đông và phía tây của lục địa Á-Âu đã trở nên đan xen vào nhau.
Và đây là lúc mà ngôi sao ngoại giao mới của Trung Quốc, Lưu Kiến Siêu, xuất hiện. Nhiệm vụ chính của ông, với tư cách là quan chức phụ trách ngoại giao của đảng, trên thực tế là ngoại giao với Triều Tiên. Lý do là vì Triều Tiên cũng là một quốc gia độc đảng, được lãnh đạo bởi chế độ độc tài.
Trong hệ thống Trung Quốc của Tập, Lưu có thể chính thức đóng vai trò quyền ngoại trưởng trong việc giải quyết tình hình căng thẳng trên Bán đảo Triều Tiên. Vì vậy, chuyến thăm Mỹ của Lưu, bao gồm một nhiệm vụ quan trọng là thảo luận về sự hợp tác giữa Putin và Kim, dĩ nhiên cũng nằm trong phạm vi nhiệm vụ của ông.
Tại Mỹ, Lưu nhấn mạnh rằng Trung Quốc không có ý định thay đổi trật tự quốc tế hiện nay. Những lời này không chỉ vì tôn trọng vị thế lãnh đạo thế giới của Mỹ, và cũng không phải là lời nói suông về vấn đề Đài Loan.
Hàm ý ở đây là Trung Quốc sẽ không sẵn sàng nhảy lên thuyền cùng Putin và Kim, những người đang cố gắng thay đổi trật tự quốc tế hiện tại bằng vũ lực, cả ở Bán đảo Triều Tiên và Ukraine.
Thật bất thường khi chính quyền Biden lại đối xử nồng hậu với người đứng đầu ngoại giao của Đảng Cộng sản, vốn không thuộc chính phủ Trung Quốc. Cần lưu ý rằng song song với chuyến thăm Mỹ của Lưu, đàm phán giữa các quan chức quân sự Mỹ và Trung Quốc cũng đã được tổ chức tại Washington.
Chưa đầy một tuần sau khi trở về từ Mỹ, Lưu đã gặp Ri Ryong Nam, Đại sứ của Triều Tiên tại Trung Quốc, tại Bắc Kinh vào ngày 19/01 – một động thái cũng ám chỉ mục đích chuyến thăm Mỹ của Lưu. Nhiều khả năng, hai bên đã có một cuộc trao đổi quan điểm quan trọng, trong đó Lưu truyền đạt những quan ngại của chính quyền Biden.
Như để xác nhận điều này, một tuần sau, Tôn Vệ Đông, Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc phụ trách các vấn đề Bán đảo Triều Tiên, đã tới Bình Nhưỡng. Tính cấp bách của chuyến thăm này đã được chứng minh khi Tôn được cho là đã di chuyển bằng đường bộ chứ không phải đường hàng không, vì không thường xuyên có các chuyến bay giữa hai nước.
Thật ra, Thứ trưởng Ngoại giao Triều Tiên Pak Myong Ho vừa đến thăm Bắc Kinh vào tháng 12 và gặp Tôn. Còn tại Bình Nhưỡng, Tôn đã gặp Ngoại trưởng Triều Tiên Choe Son Hui vào ngày 26/1 và đưa ra ý tưởng “hợp tác chiến thuật” giữa Trung Quốc và Triều Tiên.
Vậy thì, hợp tác Trung-Triều, kết hợp với từ “chiến thuật” hiếm khi được sử dụng, sẽ bao gồm những gì?
Đằng sau những liên lạc ngày càng thường xuyên giữa Trung Quốc và Triều Tiên còn ẩn chứa một sự đối kháng phức tạp đối với Nga.
Song song với các cuộc đàm phán ở Bình Nhưỡng, cũng có những diễn biến giữa Mỹ và Trung Quốc. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, Ủy viên Bộ Chính trị kiêm nhà ngoại giao hàng đầu của Bắc Kinh, đã gặp Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan tại Bangkok vào ngày 26 và 27/1. Họ nhất trí rằng các nhà lãnh đạo Mỹ và Trung Quốc sẽ có các cuộc điện đàm trong vòng vài tháng tới.
Ban đầu, người ta tin rằng trọng tâm chính của cuộc họp sẽ là các vấn đề xoay quanh Đài Loan, nơi cuộc bầu cử tổng thống ngày 13/1 đã kết thúc với chiến thắng thuộc về Lại Thanh Đức của Đảng Dân Tiến cầm quyền, và về các cuộc tấn công trên biển do lực lượng phiến quân Houthi được Iran hậu thuẫn ở Yemen thực hiện.
Tuy nhiên, xét đến chuyến thăm của Lưu và các cuộc đàm phán Trung-Triều tại Bình Nhưỡng, có thể chắc chắn rằng các cuộc đàm phán Mỹ-Trung tại Bangkok còn đề cập đến tình hình khó khăn trên Bán đảo Triều Tiên, cũng như các vấn đề hạt nhân và tên lửa của Triều Tiên.
Và ngay khi cuộc gặp Mỹ-Trung kết thúc, Triều Tiên đã hành động. Hãng thông tấn trung ương chính thức của Triều Tiên đưa tin rằng vào ngày 28/1, Kim Jong Un đã quan sát vụ phóng thử một loại tên lửa hành trình chiến lược phóng từ tàu ngầm mới từ bờ biển phía đông Triều Tiên.
Mối đe dọa từ Triều Tiên đang gia tăng trên khu vực Bán đảo, và nhân vật đứng trong bóng tối là Putin, người đã kéo dài cuộc chiến ở Ukraine gần hai năm. Kim đang khéo léo giật nhiều sợi dây khác nhau để khiến Nga và Trung Quốc đối trọng lẫn nhau.
Tập và Biden, những người dự kiến sẽ có các cuộc điện đàm trong vài tháng tới, sẽ xử lý tình huống phức tạp này như thế nào? Nhiều nhà phân tích sẽ theo dõi sát sao để tìm câu trả lời cho câu hỏi đó.
Nhưng điều đã rõ ràng là các hành động của Trung Quốc liên quan đến nhà ngoại giao hàng đầu Vương Nghị và ngôi sao đang lên Lưu Kiến Siêu sẽ ảnh hưởng đến tình hình ở châu Á và trên toàn thế giới, thậm chí cả tương lai của Ukraine.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
