Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Chinese politics may be in a calm before the storm,” Nikkei Asia, 20/03/2025
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Tập quyết định chơi an toàn bằng cách trì hoãn các quyết định về nhân sự chủ chốt và dự luật kinh tế.
Chính trị Trung Quốc đã rơi vào tình trạng im ắng đáng sợ.
Chính quyền của Chủ tịch Tập Cận Bình không còn lựa chọn nào khác ngoài việc phải giữ thế phòng thủ và trì hoãn các quyết định quan trọng về nhân sự trong bối cảnh gặp nhiều khó khăn về chính trị và kinh tế.
Kỳ họp thường niên của Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc, tức Quốc hội Trung Quốc, cơ quan lập pháp của nước này, đã kết thúc vào ngày 11/03 mà không có bất kỳ thông báo nào về các vấn đề nhân sự mà những người theo dõi Trung Quốc đã mong đợi suốt một thời gian khá dài.
Người ngoài khó có thể biết được chuyện gì đang xảy ra sau bức mành tre. Những thay đổi về nhân sự chính là manh mối duy nhất về diễn biến chính trị bên trong Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Với việc không có thay đổi nhân sự cấp cao nào diễn ra trong kỳ họp Quốc hội thường niên, có thể nói rằng sẽ không có sự thay đổi thế hệ nào diễn ra dưới thời chính quyền Tập, chí ít là ở thời điểm hiện tại.
Nhưng nhân sự không phải là vấn đề duy nhất bị trì hoãn. Cái gọi là “dự thảo luật thúc đẩy kinh tế tư nhân” cũng vẫn còn trong tình trạng lấp lửng vì những bất đồng trong nội bộ chính quyền.
Dự luật này vẫn được cho là trọng tâm của các cuộc thảo luận tại Quốc hội năm nay cho đến ngay trước thềm khai mạc kỳ họp. Nhưng cuối cùng nó đã bị loại khỏi chương trình nghị sự tại các phiên họp toàn thể.
Dự luật này – nhằm mục đích tận dụng sức mạnh của khu vực tư nhân để củng cố nền kinh tế đang suy yếu của Trung Quốc – đang phải đối mặt với một cuộc chiến khó khăn. Dù thế nào đi nữa, số phận của nó sẽ ảnh hưởng đến nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Các vấn đề nhân sự quan trọng đang được chú ý đều liên quan đến ngành ngoại giao và quốc phòng Trung Quốc.
Vương Nghị, một thành viên của Bộ Chính trị đầy quyền lực của đảng, đang kiêm nhiệm chức Ngoại trưởng. Đây là một tình huống bất thường. Khi Ngoại trưởng Tần Cương bị cách chức vào tháng 07/2023, Vương đã trở lại vị trí mà ông từng đảm nhiệm.
Gần hai năm đã trôi qua và có nhiều đồn đoán rằng người được bổ nhiệm để kế nhiệm Vương cuối cùng sẽ xuất hiện tại kỳ họp Quốc hội năm nay.
Lưu Kiến Siêu và một số nhà ngoại giao cấp cao khác được cho là ứng viên cho chức Ngoại trưởng. Lưu hiện là Trưởng Ban Liên lạc Đối ngoại Ủy ban Trung ương Đảng.
Nếu Quốc hội chỉ định người kế nhiệm Vương Nghị, vị ngoại trưởng mới sẽ tham dự cuộc họp của các ngoại trưởng Nhật Bản, Trung Quốc, và Hàn Quốc sẽ được tổ chức tại Tokyo vào thứ Bảy.
Hồi tháng 12, khi Ngoại trưởng Nhật Bản Takeshi Iwaya đến thăm Bắc Kinh để hội đàm với Vương, đã có dấu hiệu cho thấy Trung Quốc sẽ không sớm bổ nhiệm một ngoại trưởng mới.
Vương là chuyên gia về Nhật Bản và từng là đại sứ của Trung Quốc tại nước này. Cuộc gặp của ông với Iwaya tạo ấn tượng rằng Vương sẽ tiếp tục phụ trách quan hệ song phương.
Tài ngoại giao khéo léo của Vương cũng khiến việc miễn nhiệm ông khỏi chức Ngoại trưởng trở nên khó khăn hơn khi Mỹ hiện đang gia tăng áp lực lên Trung Quốc sau khi Donald Trump trở lại Nhà Trắng.
Tổng thống Mỹ cũng đang nghiêng dần về phía Tổng thống Nga Vladimir Putin trong cuộc chiến ở Ukraine. Một vị ngoại trưởng Trung Quốc thiếu kinh nghiệm sẽ không thể dễ dàng đối phó với tình hình địa chính trị phức tạp hiện nay.
Bên cạnh đó, địa vị thấp của Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc hiện tại là một điểm bất thường khác trong cơ cấu quyền lực.
Đổng Quân đã được bổ nhiệm vào tháng 12/2023 để kế nhiệm người tiền nhiệm bị thất sủng là Lý Thượng Phúc. Dù đã 15 tháng trôi qua, nhưng ông vẫn chưa được thăng chức lên làm Ủy viên Quốc vụ viện, một chức vụ tương đương cấp phó thủ tướng mà Lý từng đảm nhiệm.
Ông đã bỏ lỡ hai cơ hội vàng để thăng chức – tại kỳ họp thường niên của Quốc hội năm 2024 và đầu tháng này.
Việc bổ nhiệm Đổng làm Bộ trưởng Quốc phòng cũng thu hút nhiều sự chú ý vì ông là cựu sĩ quan Hải quân Quân Giải phóng Nhân dân đầu tiên đảm nhiệm chức vụ này.
Đổng, một người gốc tỉnh Sơn Đông, được cho là có mối quan hệ thân thiết với lãnh tụ tối cao Tập và vợ ông, Bành Lệ Viện, một cựu ca sĩ nổi tiếng thuộc Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc.
Đổng cũng không trở thành thành viên của Quân ủy Trung ương, cơ quan quân sự hàng đầu giám sát Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc. Trong quá khứ, các bộ trưởng quốc phòng thường tham gia vào việc đưa ra các quyết định quan trọng với tư cách là thành viên Quân ủy Trung ương.
Cựu quan chức quân sự cấp cao Miêu Hoa đã tham gia vào việc bổ nhiệm Đổng làm bộ trưởng quốc phòng.
Vào tháng 11, Miêu, một thành viên Quân ủy Trung ương và là Chủ nhiệm Bộ Công tác Chính trị Quân ủy Trung ương, đã đột nhiên bị đình chỉ chức vụ vì “nghi ngờ vi phạm kỷ luật nghiêm trọng.” Ông từng phục vụ trong Hải quân và được biết đến là phụ tá thân cận của Tập trong quân đội.
Chính quyền Tập đang trì hoãn các quyết định quan trọng về nhân sự liên quan đến ngoại giao và quốc phòng, vì cảm thấy cần phải hành động thận trọng khi thắt chặt quốc phòng và vượt qua những khó khăn chính trị và kinh tế hiện nay.
Tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 20 vào năm 2022, Tập đã thể hiện sức mạnh chính trị và điều phối của mình khi sắp xếp lại các thành viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định hàng đầu của đảng.
Đội ngũ lãnh đạo được lấp đầy bởi những người thuộc hoặc gần gũi với phe cánh của Tập. Đây là một đội hình bất ngờ, thậm chí khi xét theo lịch sử, vì Tập đã phá vỡ truyền thống bằng cách không cố gắng duy trì sự cân bằng giữa các phe phái trong đảng.
Tương tự, Tập cũng phá vỡ truyền thống khi bổ nhiệm các chức vụ trong chính phủ. Việc ông bổ nhiệm Tần làm Ngoại trưởng vào tháng 12/2022 là một ví dụ điển hình. Tần là một trong những người được Tập yêu thích, nhưng chỉ hơn nửa năm sau, ông đã buộc phải cách chức Tần.
Hơn nữa, Tập cũng quyết định từ bỏ Bộ trưởng Quốc phòng lúc bấy giờ là Lý. Dù Tập đã thâu tóm nhiều quyền lực vào tay mình, nhưng những sai lầm về mặt nhân sự này đã giáng cho ông một đòn đau về chính trị.
Bên cạnh những khó khăn về nhân sự, chính quyền Tập còn phải đối mặt với những quyết định kinh tế bất lợi. Chính sách thường gọi là “trấn áp các công ty tư nhân” của họ đã được nhấn mạnh cách đây 5 năm. Nhưng giờ đây, nó đã thất bại, đổ thêm dầu vào lửa kinh tế Trung Quốc và gây áp lực lên chính quyền, buộc họ từ bỏ thái độ khinh thường đối với các công ty tư nhân.
Một số người trong đảng từ lâu đã chỉ ra nhu cầu phải có các biện pháp quyết liệt để đối phó với tình trạng hỗn loạn kinh tế. Hồi mùa hè năm 2023, chính quyền đương nhiệm đã nhận được lời khuyên khắc nghiệt về vấn đề này từ các đảng viên lão thành.
Nhưng Tập và các trợ lý thân cận của ông đã làm ngơ trước lời khuyên như vậy, cho đến khi họ chẳng thể làm ngơ được nữa. Giữa tháng 2, họ đã dàn dựng “một cuộc hòa giải” với các doanh nhân tư nhân như người sáng lập Tập đoàn Alibaba Jack Ma.
Các thành viên Ban Thường vụ Bộ Chính trị và các giám đốc điều hành công ty tư nhân hàng đầu đã cùng tham dự hội nghị chuyên đề về doanh nghiệp tư nhân tại Bắc Kinh và còn bắt tay nhau.
Đây là lần đầu tiên sau sáu năm rưỡi, một hội thảo như vậy được tổ chức. Dù nó được xử lý khá tốt, nhưng vẫn chưa thể chắc chắn về số phận của dự thảo luật thúc đẩy kinh tế tư nhân do sự đấu đá nội bộ của chính quyền Tập.
Dự luật – được công bố vào tháng 10 – nhằm mục đích thúc đẩy hoạt động của các công ty tư nhân bằng cách khuyến khích họ gia nhập thị trường và đảm bảo họ có thể cạnh tranh trên một sân chơi bình đẳng.
Chính quyền Tập có truyền thống xem trọng các công ty nhà nước. Việc họ có thể thay đổi truyền thống này hay không sẽ ảnh hưởng lớn đến nền kinh tế Trung Quốc.
Đến tháng 2, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã hai lần thảo luận về dự luật này và truyền thông Trung Quốc đưa tin rằng đây sẽ là trọng tâm tại kỳ họp thường niên năm nay của Quốc hội.
Tuy nhiên, dự luật thậm chí còn không được đưa vào chương trình nghị sự một cách chính thức, chứ đừng nói đến việc thảo luận. Đây là điều khá bất ngờ và bất thường bởi các cuộc thảo luận về dự luật thường diễn ra theo đúng kế hoạch ở Trung Quốc.
Một số thông điệp đến từ chính phủ Trung Quốc cho thấy rõ rằng dự luật này đã gây ra những chia rẽ sâu sắc trong nội bộ.
Vào thứ Hai ngày 17/03, ngay sau khi kỳ họp Quốc hội kết thúc, Ủy ban Giám sát và Quản lý Tài sản thuộc Sở hữu Nhà nước của Quốc vụ viện (SASAC) đã đăng tiêu đề của một bài báo lên một trong những tài khoản mạng xã hội chính thức của mình; tiêu đề này nhấn mạnh cam kết vững chắc của Trung Quốc trong việc làm cho các doanh nghiệp nhà nước trở nên “mạnh hơn, tốt hơn, và lớn hơn.”
Bài viết này đã được đảng bộ SASAC ký và đăng trên Tạp chí Cầu thị, cơ quan lý luận của Ban chấp hành Trung ương Đảng.
Thông điệp này chính là điều mà Tập đã nhấn mạnh tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 19 năm 2017, khi bong bóng bất động sản Trung Quốc vẫn đang phình to. Vì vậy, ngay cả trong tình trạng cấp bách lúc này, Bắc Kinh cũng không thể thay đổi hoàn toàn định hướng vì sợ làm tổn hại đến danh tiếng của Tập.
Nhưng tiêu đề kêu gọi phát triển các doanh nghiệp nhà nước đã cho thấy sự bối rối trong chính phủ, trong lúc Trung Quốc bắt đầu hành động để khai thác sức mạnh của khu vực tư nhân nhằm thúc đẩy nền kinh tế đang chịu ảnh hưởng sau khi bong bóng bất động sản vỡ tan.
Với việc các quyết định về nhân sự chủ chốt bị trì hoãn, sẽ không có thay đổi thế hệ nào trong đội ngũ của chính quyền Tập. Có thể nói tình hình hiện tại chính là khoảng lặng trước cơn bão.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
