Nguồn: Theda Skocpol, “Republicans Ride the Trump Tiger”, Project Syndicate, 30/05/2016.
Biên dịch: Trương Thái Tiểu Long | Biên tập: Lê Hồng Hiệp
Trong suốt một tuần lễ vào cuối tháng 5, Donald J. Trump – gần như chắc chắn sẽ trở thành ứng viên chính thức đại diện Đảng Cộng hòa (GOP) tranh cử Tổng thống Mỹ – như thường lệ lại tiếp tục trở thành tiêu điểm trên các mặt báo. Ông tuyên bố rằng một cựu Tổng thống Mỹ nổi tiếng (Bill Clinton) là “tên hiếp dâm”, liên tục lật ngược quan điểm từ chính sách này đến chính khác, tự hào tuyên bố người sẽ là Phó Tổng thống của mình có thể là “bất kỳ ai” trong số những người ủng hộ ông, và phát biểu với Hiệp hội Súng trường Quốc gia Mỹ (NRA) rằng Hillary Clinton – gần như sẽ là ứng viên tranh cử đại diện Đảng Dân chủ – sẽ “phóng thích những tên tội phạm hung hãn.”
Xét từ quan điểm toàn cầu, có lẽ điều đáng lo ngại nhất chính là chỉ vài giờ sau khi chiếc máy bay của hãng hàng không Ai Cập (EgyptAir) rơi ở Địa Trung Hải và còn lâu trước khi người ta biết được sự thật, Trump đã bắt đầu đưa ra những kết luận về những gì đã xảy ra và lên án mạnh mẽ “điểm yếu” của người Mỹ trước chủ nghĩa khủng bố.
Hầu như việc ngăn cản Trump trở thành ứng viên chính thức đã ngừng lại, những thành viên của Đảng Cộng hòa đang dần dần cam chịu Trump – một kẻ thô lỗ, tự luyến, thiếu kinh nghiệm và khó lường. “Thà cưỡi lên con quái vật còn hơn cứ cố làm ngơ nó,” một cựu phụ tá tại Thượng viện của Đảng Cộng hòa giải thích.
Rất nhiều người từng cố gắng làm ngơ. Hè năm ngoái, ngay sau khi Trump tuyên bố sẽ tham gia cuộc đua để trở thành ứng viên tranh cử cho Đảng Cộng hòa, các chuyên gia và nhà khoa học chính trị bắt đầu đưa ra những lý lẽ hùng hồn để đánh giá thấp nỗ lực của Trump.
Tôi không chắc đến vậy, bởi tôi từng đánh giá sự nổi lên và triển vọng của Trump dựa vào nghiên cứu đang tiến hành về phe hữu chính trị ở Mỹ. Hồi năm 2010 và 2011, Vanessa Williamson và tôi đã nghiên cứu về những lực lượng bình dân và giới tinh hoa đã giúp sức cho sự trỗi dậy của Đảng Trà (Tea Party) và đẩy Đảng Cộng hòa xa hơn về phía cánh hữu.
Gần đây hơn, tôi đã làm việc cùng Alexander Hertel-Fernandez và những nhà nghiên cứu khác để giải mã những chuyển đổi trong giới chính trị bảo thủ có tổ chức. Những chuyển đổi đó bao gồm sức ảnh hưởng ngày càng lớn của Charles và David Koch, hai anh em tỉ phú sở hữu một mạng lưới các viện nghiên cứu chính sách và các tổ chức vận động chính sách đã khuyến khích chương trình nghị sự kinh tế thị trường siêu tự do trong số các ứng viên Đảng Cộng hòa và các quan chức ở cấp độ tiểu bang cũng như liên bang. Đảng Cộng hòa – vốn bị giằng xé theo nhiều hướng khác nhau bởi các nhà tài phiệt và các nhà dân túy muốn bảo vệ người bản xứ – đã tạo điều kiện chín muồi để những người có tư tưởng hung hăng như Trump chiếm giữ.
Ngay từ những ngày đầu tiên trong nhiệm kỳ Tổng thống của Barack Obama, khi các nhà dân túy thuộc Đảng Trà giành được sự chú ý, Trump đã trở nên nổi tiếng vì những nỗ lực không ngừng để phi chính danh hóa vị Tổng thống da màu đầu tiên của nước Mỹ. Trong cuộc bỏ phiếu thăm dò ý kiến tháng 4 năm 2011, Trump dẫn đầu các ứng viên Đảng Cộng hòa cho cuộc bầu cử năm 2012 với sự hậu thuẫn đặc biệt mạnh mẽ từ những Đảng viên cho rằng Obama, như Trump khẳng định, không được sinh ra tại nước Mỹ như Hiến pháp Mỹ đòi hỏi.
Trump không ra tranh cử trong năm 2012, nhưng những đảng viên cơ sở của Đảng Trà đã tập trung vào vấn đề nhập cư trái phép và sự thù địch với Obama. Trong giai đoạn các cuộc bầu cử sơ bộ năm đó, ít nhất phân nửa cử tri Đảng Cộng hòa đã thử tìm kiếm một phương án thay thế cho ứng viên cuối cùng được đề cử là Mitt Romney nhưng đã không thành công.
Thất bại của các nhà lãnh đạo Đảng Cộng hòa trong việc ngăn cản Obama năm 2012 và lật ngược các đề xuất của ông càng làm những nhà dân túy Đảng Cộng hòa giận dữ với chính đảng của mình. Cho tới lúc bắt đầu chu kỳ tổng thống năm 2016, rõ ràng là nhiều người muốn tìm kiếm một ứng cử viên “kháng chính thống” (anti-establishment) có vai trò hợp nhất đảng.
Trong nỗ lực để nắm bắt nhóm cử tri nổi loạn này, Thượng Nghị sĩ Bang Texas Ted Cruz liên tục chống đối những nhà lãnh đạo quốc hội của Đảng Cộng hòa. Nhưng một người am hiểu truyền thông như Trump đã khiến Cruz và những đối thủ khác bất ngờ. Bắt đầu từ mùa hè năm 2015, ông đã sử dụng các luận điệu cực đoan khoét vào vấn đề bảo vệ lợi ích người bản xứ, bài Hồi giáo và tận dụng sự bất mãn đối với giới tinh hoa của Đảng Cộng hòa. Truyền thông đã “tặng” cho Trump khoảng 2 tỉ đô la đưa tin miễn phí, giúp ông ta nắm bắt và duy trì vị trí dẫn đầu trong các cuộc khảo sát và phần lớn các cuộc bầu cử sơ bộ.
Những người ủng hộ nòng cốt của Trump thường được cho là giới cổ cồn xanh bị thiệt hại và có điều kiện kinh tế bất ổn. Thực chất, những người bầu cho ông lại có thu nhập bình quân hằng năm khoảng 72.000 đô la, khá cao so với trung bình của nước Mỹ là 56.000 đô la. Người ủng hộ Trump giống với những thành viên Đảng Trà: là những người lớn tuổi, đàn ông, thuộc tầng lớp trung lưu và da trắng. Họ lo ngại về nền kinh tế như hầu hết những thành viên Đảng Cộng hòa nhưng điều khiến họ khác biệt là họ không tin vào tính chính danh của Obama, họ bức xúc về vấn đề nhập cư, và bất mãn trước sự xuống dốc của nước Mỹ.
Những người ủng hộ Trump thường giữ những định kiến tiêu cực hơn những thành viên Đảng Cộng hòa khác về người da đen và người Mỹ Latinh. Và cũng khá giống với những gì chúng tôi phát hiện ra về những thành viên Đảng Trà năm 2011, những người này chỉ chấp thuận phúc lợi xã hội được dành riêng cho “người Mỹ chính cống” như họ và phản đối chi tiêu công dành cho các nhóm thiểu số và người thu nhập thấp.
Vì vậy chương trình nghị sự của Trump giống với nhiều đảng dân túy ở Châu Âu: một sự kết hợp giữa tâm lý chống nhập cư, chủ nghĩa yêu nước trong lĩnh vực kinh tế và phúc lợi xã hội cho những công dân bản địa. Nhưng không có chính đảng nào ở Mỹ đưa ra một chương trình như thế, và thậm chí là hiện nay, các nhà lãnh đạo và nhà tài trợ chính cho Đảng Cộng hòa, vốn đã chuyển đảng sang hướng ủng hộ thị trường tự do trong những năm cầm quyền của Obama, còn phản đối chương trình nghị sự như thế. Ở Quốc hội và các cơ quan lập pháp, Đảng Cộng hòa đã tuân theo những quan điểm cực đoan không được lòng dân – giảm thuế cho người giàu, loại bỏ các quy định kinh doanh, chi tiêu xã hội thấp và ngăn cản các hoạt động công đoàn.
Tuy nhiên có thể nói rằng, chủ nghĩa thị trường siêu tự do cực đoạn của Đảng Cộng hòa có tác dụng ngược. Khi thực tế là tất cả các ứng viên của Đảng trong năm 2016 đều sử dụng chương trình nghị sự như vậy, Trump lại nhanh chóng khai thác luận điệu “nước Mỹ trước tiên” theo hướng bảo vệ người Mỹ bản địa và chủ nghĩa bảo hộ. Khi Trump miệt thị người nhập cư gốc Latinh, những người phụ nữ tự lập và nhóm thiểu số “trịch thượng”, những người ủng hộ ông lại nghe thấy lời hứa “làm cho nước Mỹ vĩ đại lần nữa” (make America great again) bằng cách tái lập vị thế thống trị của đàn ông da trắng.
Không có gì đáng ngạc nhiên. Hàng năm qua, giới tinh hoa Đảng Cộng hòa đã đùa với lửa khi khơi lên chủ nghĩa bản địa và nỗi e ngại sắc tộc để thu hút lá phiếu của các cử tri da trắng lớn tuổi. Với việc truyền thông bảo thủ ở Mỹ đều đặn cho ra các bình luận bóng gió về vấn đề sắc tộc, luận điểm của Đảng rõ ràng đã xuống cấp ngay trước khi Trump, một người rất giỏi trong trò chơi truyền thông, xuất hiện.
Trump có thể thắng thật không? Các quan chức Đảng Cộng hòa vốn e ngại sẽ đụng chạm thái độ của cử tri, đang bắt đầu đứng ra công khai ủng hộ Trump. Dù vài mạnh thường quân giàu có sẽ chuyển dòng tiền sang những ứng viên quốc hội và cấp bang, nhiều người khác sẽ tham gia – và những người còn lại cũng vậy, sẽ nhập cuộc ủng hộ Trump tới mức Trump dường như có khả năng đánh bại bà Clinton.
Trong bất kỳ hệ thống lưỡng đảng nào bị phân hóa và khá cân bằng như hệ thống bầu cử của Mỹ hiện nay, chỉ cần một cuộc khủng hoảng, ví dụ như một vụ tấn công khủng bố, thì cán cân sẽ dễ thay đổi. Các chính khách, nhà tài trợ và lãnh đạo các nhóm vận động chính sách của Đảng Cộng hòa đang cố gắng thuyết phục bản thân rằng khi Trump vào Nhà Trắng, ông ta có thể được quản lý để giúp thi hành chương trình nghị sự của Đảng Cộng hòa. Một đề cử thẩm phán Tòa án Tối cao cực kỳ quan trọng đang chờ sẵn, còn Chủ tịch Hạ viện Paul Ryan đã có sẵn một dự luật cắt giảm ngân sách chính phủ chờ một tổng thống Đảng Cộng hòa ký.
Ryan hiện vẫn chưa chính thức ủng hộ Trump nhưng sẽ chịu sức ép phải làm như vậy. (Paul Ryan đã chính thức ủng hộ vào thứ Sáu ngày 03/06/2016 – ND). Đảng Cộng hòa sẽ phải cưỡi lên con quái thú do mình tạo ra – và hãy hi vọng rằng con quái thú này sẽ không nuốt chửng họ.
Theda Skocpol là Giáo sư về Quản trị Chính quyền và Xã hội học tại Đại học Harvard và cũng là đồng tác giả cuốn “The Tea Party and the Remaking of American Conservatism.”
Copyright: Project Syndicate 2016 – Republicans Ride the Trump Tiger
[efb_likebox fanpage_url=”DAnghiencuuquocte” box_width=”420″ box_height=”” locale=”en_US” responsive=”0″ show_faces=”1″ show_stream=”0″ hide_cover=”0″ small_header=”0″ hide_cta=”0″ ]
