Nguồn: Warsaw Ghetto uprising ends, History.com
Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp
Vào ngày này năm 1943 tại Ba Lan, cuộc nổi dậy tại khu ổ chuột (ghetto) của người Do Thái đã kết thúc khi binh lính Đức Quốc xã giành quyền kiểm soát khu vực Do thái của Warsaw, làm nổ tung giáo đường Do Thái cuối cùng còn sót lại và bắt đầu trục xuất hàng loạt những cư dân còn lại của khu ổ chuột đến trại diệt chủng Treblinka.
Ngay sau khi Đức bắt đầu chiếm đóng Ba Lan, Đức Quốc xã đã buộc công dân Do Thái của thành phố phải lui vào một “khu ổ chuột” bao quanh bởi dây thép gai và lính gác SS có vũ trang. Khu vực được gọi là ‘Ghetto Warsaw’ này có diện tích chỉ 840 mẫu Anh nhưng đã nhanh chóng chứa gần 500.000 người Do Thái trong những điều kiện bi thảm.
Bệnh tật và nạn đói đã giết chết hàng ngàn người mỗi tháng, và bắt đầu vào tháng 7 năm 1942, mỗi ngày có 6.000 người Do Thái bị chuyển đến trại tập trung Treblinka. Mặc dù Đức Quốc xã bảo đảm với những người Do Thái ở lại rằng người thân và bạn bè của họ đã được gửi đến các trại lao động, tin đồn đã nhanh chóng lan đến khu ổ chuột rằng việc trục xuất đến trại đó cũng đồng nghĩa với việc họ bị tàn sát. Một nhóm kháng chiến ngầm đã được thành lập tại khu ổ chuột – Tổ chức Do Thái Kháng chiến (ZOB) – và lượng vũ khí hạn chế được mua lại với chi phí rất lớn.
Vào ngày 18 tháng 01 năm 1943, khi lính Quốc xã bước vào khu ổ chuột để chuẩn bị cho một nhóm chuyển đi, một đơn vị ZOB đã phục kích họ. Giao tranh kéo dài trong nhiều ngày, và một số binh lính Đức đã bị giết trước khi họ rút lui. Vào ngày 19 tháng 04, chỉ huy Đức Quốc xã Heinrich Himmler đã thông báo rằng khu ổ chuột phải được giải tỏa để tôn vinh ngày sinh của Hitler vào ngày hôm sau, và hơn 1.000 lính SS đã xâm nhập khu vực giam cầm người Do Thái với xe tăng và pháo binh hạng nặng.
Mặc dù nhiều người trong số 60.000 cư dân Do Thái còn lại của khu ổ chuột đã cố gắng giấu mình trong các hầm trú ẩn bí mật, hơn 1.000 thành viên ZOB đã đối đầu quân Đức với súng và bom tự chế. Bị thương vong vừa phải, quân Đức ban đầu rút lui nhưng nhanh chóng quay trở lại, và vào ngày 24 tháng 04 họ tung ra một cuộc tấn công toàn diện chống lại người Do thái.
Hàng ngàn người đã bị tàn sát khi quân Đức di chuyển một cách có hệ thống xuống khu ổ chuột, cho kích nổ từng tòa nhà. ZOB rút lui xuống các đường cống để tiếp tục chiến đấu, nhưng vào ngày 08 tháng 05, hầm chỉ huy của họ rơi vào tay quân Đức, và các lãnh đạo kháng chiến của họ phải tự sát. Vào ngày 16 tháng 05, khu ổ chuột đã hoàn toàn nằm dưới quyền kiểm soát của lính Quốc xã, và việc trục xuất hàng loạt những người Do thái Warsaw cuối cùng đến Treblinka bắt đầu.
Trong cuộc nổi dậy, khoảng 300 lính Đức đã bị giết so với hàng ngàn người Do Thái. Hầu như tất cả những cư dân khu Do Thái cũ còn sống sót sau khi tới được Treblinka cũng đều đã chết vào cuối cuộc chiến.
