Nguồn: CIA-assisted coup overthrows government of Iran, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1953, quân đội Iran, với sự hậu thuẫn và viện trợ tài chính của Mỹ, đã lật đổ chính phủ của Thủ tướng Mohammed Mosaddeq và phục hồi quyền lực cho Shah (vua) của Iran. Iran sau đó tiếp tục là một đồng minh Chiến tranh Lạnh của Mỹ cho đến khi một cuộc cách mạng chấm dứt sự cai trị của Shah vào năm 1979.
Mosaddeq đã nổi lên ở Iran vào năm 1951, khi ông được bổ nhiệm làm Thủ tướng. Là một người nhiệt thành theo chủ nghĩa dân tộc, Mosaddeq ngay lập tức đã tấn công các công ty dầu mỏ của Anh đang hoạt động tại nước mình, kêu gọi chiếm giữ và quốc hữu hóa các mỏ dầu. Hành động này đã khiến ông xung đột với giới tinh hoa thân phương Tây của Iran và với Shah, Mohammed Reza Pahlevi.
Thật vậy, Shah đã sa thải Mossadeq vào giữa năm 1952, nhưng các vụ bạo động lớn phản đối việc này buộc Shah phải phục chức Mossadeq một thời gian ngắn sau đó. Các quan chức Mỹ đã theo dõi các sự kiện ở Iran với sự nghi ngờ ngày càng tăng. Tình báo Anh, hợp tác với CIA, đã đi đến kết luận rằng Mossadeq đã có liên hệ với cộng sản và sẽ đưa Iran đi vào quỹ đạo của Liên Xô nếu ông tiếp tục được phép nắm quyền.
Vậy là cùng với Shah, CIA và tình báo Anh bắt đầu vạch một âm mưu lật đổ Mossadeq. Tuy nhiên, Thủ tướng Iran đã sớm biết được kế hoạch và kêu gọi những người ủng hộ ông xuống đường biểu tình. Tại thời điểm đó, Shah đã rời khỏi đất nước vì “lý do sức khỏe.” Trong khi tình báo Anh rút khỏi kế hoạch, CIA tiếp tục bí mật hoạt động ở Iran. Hỗ trợ các lực lượng ủng hộ Shah và quan trọng nhất là quân đội Iran, CIA tìm đủ mọi cách: nịnh hót, đe dọa và hối lộ để gây ảnh hưởng và giúp tổ chức một cuộc đảo chính khác chống lại Mossadeq.
Ngày 19/08/1953, quân đội Iran, được ủng hộ bởi các nhóm biểu tình đường phố và được tài trợ bởi CIA, đã lật đổ Mossadeq. Shah nhanh chóng trở lại nắm quyền và để đáp lại sự giúp đỡ của Mỹ, đã giao hơn 40% số mỏ dầu của Iran cho các công ty Mỹ.
Mossadeq bị bắt giữ, bị giam ba năm tù, và sau này chết khi đang bị quản thúc tại gia vào năm 1967. Shah trở thành một trong những đồng minh Chiến tranh Lạnh đáng tin cậy nhất của Mỹ, và đổi lại, Mỹ đã đổ viện trợ kinh tế và quân sự vào Iran suốt những năm 1950, 1960 và 1970.
Tuy nhiên, sang năm 1978, các cuộc biểu tình chống Shah và chống Mỹ bắt đầu nổ ra ở Iran và Shah bị lật đổ vào năm 1979. Quân nổi dậy (chủ yếu là sinh viên) đã tức giận chiếm giữ Đại sứ quán Mỹ và bắt giữ các con tin người Mỹ cho đến tận tháng 01/1981. Chủ nghĩa dân tộc, chứ không phải chủ nghĩa cộng sản, mới là mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với quyền lực của Mỹ tại Iran.
#234 – CIA, cuộc đảo chính chống lại Allende và sự nổi lên của Pinochet
