Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Xi throws Okinawa into East Asia geopolitical cocktail,” Nikkei Asia, 15/06/2023
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Tập đã nói về lịch sử của Ryukyu (Lưu Cầu Quốc), trong đó nhấn mạnh quan hệ với Trung Quốc.
Ngày 4/6 vừa qua, một bài viết gây tranh cãi đã xuất hiện trên trang nhất tờ Nhân dân Nhật báo, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ).
Trong bài viết này, đích thân Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã nói về lịch sử của Quần đảo Ryukyu (Lưu Cầu), mà ngày nay là Okinawa, tỉnh cực nam của Nhật Bản.
Nhận xét của ông đã gây ra “làn sóng Ryukyu” trong giới sử gia Trung Quốc, những người đã đưa ra hết bình luận này đến bình luận khác về chủ đề này.
Chỉ với một bài viết, Tập Cận Bình đã khiến quần đảo có vị trí chiến lược này rơi vào vòng xoáy địa chính trị.
Bài viết của Nhân dân Nhật báo là một bản tin về việc Tập đến thăm Cục Lưu trữ Văn hóa và Xuất bản Quốc gia Trung Quốc, một cơ quan được thành lập ở ngoại ô Bắc Kinh vào năm ngoái, nhằm thu thập và bảo quản các ấn phẩm Trung Quốc từ các thời đại khác nhau.
Trong chuyến thăm ngày 1/6, Tập đã dừng lại trước một cuốn sách khắc gỗ viết về lịch sử Ryukyu.
Một nhân viên phụ trách lưu trữ nói với Tập rằng cuốn sách có tầm quan trọng về chính trị. Nó cho thấy quần đảo Điếu Ngư – tên mà người Trung Quốc gọi Quần đảo Senkaku hiện do Nhật Bản quản lý – là lãnh thổ của Trung Quốc.
Về vấn đề này, Tập phát biểu, “Khi còn làm việc ở Phúc Châu, tôi biết rằng Phúc Châu có bảo tàng Ryukyu và lăng mộ Ryukyu, và Phúc Châu có mối quan hệ sâu sắc với Ryukyu.”
Ông tiếp tục nói rằng đã có 36 gia đình người Mân (Min) đến định cư ở Ryukyu, có ý nhắc đến đợt di cư dưới thời nhà Minh vào thế kỷ 14 ở Trung Quốc. Ông nhấn mạnh sự cần thiết phải thu thập và sắp xếp các tài liệu lịch sử quan trọng này để kế thừa và phát triển nền văn minh Trung Hoa.
Dù rất khó để xác định ý nghĩa thực sự của lời nhận xét về Ryukyu của Tập Cận Bình, nhưng không thể phủ nhận tầm quan trọng của nó.
Trong chuyến thăm, Tập nói rằng Cục Lưu trữ Quốc gia là một dự án mà chính ông đã phê duyệt và luôn quan tâm.
Tập đã làm việc ở tỉnh Phúc Kiến gần 17 năm, từ khi ông mới ngoài 30 tuổi. Bức ảnh dưới đây được chụp ở Phúc Châu, thủ phủ của Phúc Kiến, vào năm 1999, khi Nikkei phỏng vấn Tập, 46 tuổi, khi đó đang là quyền tỉnh trưởng.
Thật vậy, khi còn là quan chức hàng đầu của Phúc Châu, Tập đã chào đón những vị khách đến từ Okinawa, những người được cho là hậu duệ của 36 gia đình gốc người Mân.
Bức ảnh sau đây đến từ bảo tàng Ryukyu ở Phúc Châu. Cánh nhà báo Nhật Bản đã được mời đến ghi lại cuộc viếng thăm của các hậu duệ.
Phần cuối cùng trong phát biểu của Tập Cận Bình là phần quan trọng nhất. Ông nói rằng mình biết Phúc Châu có mối quan hệ sâu sắc với Ryukyu. Phát biểu được đưa ra sau đề cập của nhân viên phụ trách lưu trữ về chủ quyền của Trung Quốc và quần đảo Senkaku.
Tổng hợp lại, thông điệp là rất rõ ràng: 600 năm trước, Okinawa thuộc về một trật tự thế giới do Trung Quốc thống trị.
Tập tin chắc rằng hiểu biết lịch sử Trung Quốc là điều cần thiết để hiểu được đất nước Trung Quốc ngày nay, cũng như tương lai của nó.
Những nhận xét của Tập trên Nhân dân Nhật báo nhắc đến lịch sử và văn hóa, nhưng chúng cũng có liên quan đến địa chính trị ngày nay.
Lâm Toàn Trung (Lim Chuan-tiong), người đứng đầu trung tâm nghiên cứu Nhật Bản tại Đại học Vũ Hán, lưu ý rằng ở Trung Quốc, người ta rất quan tâm đến việc liệu Thống đốc Okinawa Denny Tamaki có đến thăm nước này hay không. Ông nói, “Tập đã đưa ra bình luận này trong lúc để mắt đến chuyến công du Trung Quốc của Tamaki.”
Tamaki, một người ủng hộ việc giảm bớt sự tập trung các căn cứ Mỹ ở Okinawa, được cho là đang cân nhắc một chuyến thăm Trung Quốc vào tháng tới.
“Bằng cách tăng cường quan hệ với Okinawa, mà họ có quan hệ lịch sử sâu sắc, Trung Quốc có lẽ muốn xây dựng một chiến lược khu vực mới, có tính đến địa chính trị,” Lâm nhận định.
Đây là làn sóng Ryukyu thứ hai trong thời gian Tập Cận Bình nắm quyền. Làn sóng thứ nhất đã diễn ra vào năm 2013, ngay sau khi ông trở thành nhà lãnh đạo hàng đầu của Trung Quốc, và cũng được khởi đầu bởi một câu chuyện trên Nhân dân Nhật báo.
Bài báo đó được đăng trên một trang trong của số báo ngày 8/5/2013. Nó nói rằng Lưu Cầu Quốc là một nước triều cống của Trung Quốc dưới thời nhà Minh và nhà Thanh.
Tiếp đến, bài báo tuyên bố đã đến lúc vấn đề lịch sử Ryukyu “chưa được giải quyết” cần phải được thảo luận lại.
Đây là lần đầu tiên cơ quan ngôn luận của ĐCSTQ kết luận rằng vấn đề Okinawa bằng cách nào đó vẫn chưa được giải quyết, và thậm chí còn ám chỉ chủ quyền của Trung Quốc đối với Okinawa, dù theo một cách tế nhị.
Việc bài báo trên xuất hiện trên Nhân dân Nhật báo đã khiến các phương tiện truyền thông khác của Trung Quốc nhanh chóng đưa tin về tình trạng của Okinawa như một tin tức hàng đầu.
Vào thời điểm đó, Hoàn cầu Thời báo, một tờ báo có liên hệ với Nhân dân Nhật báo, nhận xét trong một bài xã luận rằng Trung Quốc nên ủng hộ việc Okinawa độc lập khỏi Nhật Bản trong khuôn khổ luật pháp quốc tế.
Nhưng việc thảo luận về tình trạng của Okinawa mâu thuẫn với quan điểm trước đây của chính phủ Trung Quốc. Hồi thập niên 1960, người sáng lập Trung Quốc Cộng sản, Mao Trạch Đông, đã công nhận Okinawa là một phần của Nhật Bản và còn ủng hộ việc Mỹ trả lại quần đảo này cho Nhật Bản.
Nhân dân Nhật báo cũng nói rõ vào ngày 8/1/1953 rằng quần đảo Senkaku là một phần của Okinawa, cụ thể quần đảo Ryukyu nằm ở phía đông bắc Đài Loan được tạo thành từ bảy nhóm đảo, bao gồm quần đảo Senkaku, quần đảo Sakishima và quần đảo Okinawa.
Khi bài báo năm 2013 được Nhân dân Nhật báo xuất bản, Chánh văn phòng Nội các Nhật Bản Yoshihide Suga đã bày tỏ sự khó chịu trong một cuộc họp báo, mô tả bài báo của Trung Quốc là “thiếu suy nghĩ” và nhấn mạnh rằng Okinawa là một phần lãnh thổ của Nhật Bản.
Nhật Bản đã gửi tới Trung Quốc một công hàm phản đối mạnh mẽ bài báo này. Người Mỹ cũng nói rõ rằng Okinawa thuộc về Nhật Bản.
Lý Quốc Cường (Li Guoqiang), một trong những đồng tác giả của bài báo năm 2013 trên Nhân dân Nhật báo, nói với Nikkei vào thời điểm đó rằng, vấn đề trọng tâm không phải là Okinawa mà là quần đảo Điếu Ngư, và ông muốn tổ chức các cuộc thảo luận với các học giả Nhật Bản tại Nhật Bản.
Một thập niên đã trôi qua kể từ làn sóng Ryukyu đầu tiên, và Lý đã trở thành một nhân vật có ảnh hưởng, hiện ông giữ chức phó giám đốc Viện Nghiên cứu Lịch sử Trung Quốc, nơi mà Tập đã đến thăm vào ngày 2/6, một ngày sau chuyến thăm Cục lưu trữ.
Lý gần đây đã xuất hiện trên chương trình tin tức chính của Đài Truyền hình Trung ương Trung Quốc do nhà nước điều hành, nhấn mạnh rằng viện nghiên cứu của ông sẽ thúc đẩy nghiên cứu lịch sử như một phần trong nỗ lực hiện đại hóa mang đặc sắc Trung Quốc của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Như vai trò của Lý cho thấy, cũng chính những nhân vật ấy đã tham gia vào việc tạo ra hai làn sóng Ryukyu.
Tuy nhiên, sự khác biệt với làn sóng năm 2013 là thực tế rằng Trung Quốc đang ủng hộ việc thúc đẩy trao đổi hữu nghị với Okinawa, bao gồm việc chuẩn bị chào đón Thống đốc Tamaki.
Cuối tháng 3, Ngô Giang Hào (Wu Jianghao), tân đại sứ Trung Quốc tại Nhật Bản, đã gặp Yoshimi Teruya, phó thống đốc Okinawa, tại đại sứ quán Trung Quốc ở Tokyo. Cuộc họp bất thường này là một phần trong sự chuẩn bị cho các cuộc trao đổi hữu nghị.
Okinawa không chỉ là nơi có nhiều căn cứ quân sự của Mỹ, mà còn là một mắt xích địa chính trị quan trọng trong các nỗ lực đảm bảo an ninh ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Nếu Mỹ và Trung Quốc xung đột về Đài Loan, Okinawa cũng sẽ bị ảnh hưởng.
Một nguồn tin thông thạo tình hình cho biết Okinawa đang trở thành một phép thử cho những nỗ lực của Trung Quốc trong việc điều chỉnh khái niệm trước đây về trật tự “dĩ Hoa vi trung”, để nó phù hợp hơn với tình hình quốc tế ngày nay. Một cách để đạt được điều này là sử dụng ngôn ngữ hoà dịu hơn về “trật tự dĩ Hoa vi trung,” để nó có thể được sử dụng cho mục đích địa chính trị.
Chính Tập đã châm ngòi cho làn sóng Ryukyu hiện nay. Chắc chắn rằng tác động của nó đối với quan hệ Trung-Nhật sẽ rất đáng kể.
Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.
