Nguồn: “Armistice ends the Spanish-American War,” History.com (truy cập ngày 11/8/2015).
Biên dịch & Hiệu đính: Nguyễn Huy Hoàng
Vào ngày này năm 1898, cuộc chiến tranh ngắn và chênh lệch giữa Tây Ban Nha và Mỹ đã đi đến hồi kết thúc khi Tây Ban Nha chính thức chấp nhận một nghị định thư hòa bình theo các điều khoản mà Mỹ đặt ra: Tây Ban Nha nhượng lại các thuộc địa Cuba, Puerto Rico, và Manila ở Philippines cho Mỹ trong thời gian chờ đợi một hiệp định hòa bình chính thức.
Chiến tranh Mỹ – Tây Ban Nha bắt nguồn từ cuộc nổi loạn chống lại chế độ Tây Ban Nha nổ ra ở Cuba năm 1895. Các biện pháp đàn áp mà Tây Ban Nha đã sử dụng để nghiền nát cuộc chiến tranh du kích, chẳng hạn như dồn cư dân nông thôn của Cuba vào các trại tập trung đầy bệnh dịch, đã được mô tả sinh động trên báo giới Mỹ, khiến dư luận hết sức phẫn nộ. Tháng 1 năm 1898, bạo lực ở Havana đã khiến giới chức Mỹ điều chiến hạm USS Maine tới cảng của thành phố này để bảo vệ công dân Mỹ tại đây.
Ngày 15 tháng 2, một vụ nổ lớn không rõ nguồn gốc đã đánh chìm chiến hạm Maine ở cảng Havana, giết chết 260 trên tổng số 400 thủy thủ. Một đoàn điều tra chính thức của Hải quân Mỹ được triệu tập vào tháng 3, kết luận dù không có nhiều bằng chứng rằng con tàu đã bị phá hủy bằng một quả mìn, nhưng không trực tiếp đổ lỗi cho Tây Ban Nha. Phần lớn Quốc hội và đa số người dân Mỹ cho rằng phía Tây Ban Nha phải chịu trách nhiệm, và kêu gọi Mỹ tuyên chiến.
Tháng 4 cùng năm, Quốc hội Mỹ chuẩn bị cho chiến tranh, thông qua một nghị quyết chung yêu cầu Tây Ban Nha rút quân khỏi Cuba và trao cho Tổng thống William McKinley quyền sử dụng vũ lực. Ngày 23 tháng 4, Tổng thống McKinley kêu gọi 125.000 người tình nguyện đứng lên chiến đấu chống lại Tây Ban Nha. Một ngày sau đó, Tây Ban Nha tuyên chiến. Mỹ đáp lại lời tuyên chiến vào ngày 25 tháng 4. Mùng 1 tháng 5, Hải đoàn Á châu Mỹ dưới sự chỉ huy của Phó Đề đốc George Dewey đã tiêu diệt hạm đội Thái Bình Dương của Tây Ban Nha tại Vịnh Manila trong cuộc chiến đầu tiên trong Chiến tranh Mỹ – Tây Ban Nha. Chiến thắng quyết định của Dewey đã mở đường cho sự chiếm đóng của Mỹ ở Manila vào tháng 8 và cuộc chuyển nhượng quyền kiểm soát Philippines từ tay người Tây Ban Nha sang tay người Mỹ.
Ở mặt trận phía bên kia thế giới, một hạm đội Tây Ban Nha đã cập bến cảng Santiago của Cuba trong tháng 5 sau khi vượt qua Đại Tây Dương. Một lực lượng hải quân tinh nhuệ của Mỹ đã đến ngay sau đó và phong tỏa lối ra vào cảng. Trong tháng 6, Quân đoàn số 5 đổ bộ vào Cuba với mục tiêu hành quân tới Santiago để thực hiện một cuộc tấn công phối hợp trên biển và đất liền vào phòng tuyến của quân đội Tây Ban Nha tại đây. Đáng chú ý trong số quân đội Mỹ là nhóm “Rough Riders,” được biết đến dưới tên gọi chính thức là Đoàn Kỵ binh Tình nguyện số 1, do Theodore Roosevelt dẫn đầu.
Ngày mùng 1 tháng 7, Mỹ giành chiến thắng trong trận Đồi San Juan, và đến ngày hôm sau thì bắt đầu bao vây Santiago. Ngày mùng 3 tháng 7, hạm đội Tây Ban Nha ở Santiago bị tiêu diệt trong trận chiến với hạm đội Mỹ do Chuẩn Đô đốc William Sampson chỉ huy, và đến ngày 17 tháng 7, Tây Ban Nha đầu hàng, trao thành phố và cả Cuba cho Mỹ.
Ở Puerto Rico, các lực lượng Tây Ban Nha cũng chịu kết cục tương tự khi phải đối mặt với đội quân vượt trội của Mỹ, và đến ngày 12 tháng 8, một nghị định thư đình chiến được ký giữa Tây Ban Nha và Mỹ. Ngày mùng 10 tháng 12, Hiệp ước Paris chính thức chấm dứt cuộc Chiến tranh Mỹ – Tây Ban Nha. Đế chế Tây Ban Nha một thời oanh liệt gần như đã tan rã, trong khi lần đầu tiên Mỹ giành được thuộc địa ở nước ngoài.
Puerto Rico và đảo Guam được nhượng lại cho Mỹ, trong khi Philippines được mua với giá 20 triệu đô la, còn Cuba thì được Mỹ bảo hộ. Quân nổi dậy ở Philippines sau khi chiến đấu chống lại chính quyền Tây Ban Nha đã lập tức quay súng sang chống lại những kẻ chiếm đóng mới, đem lại tổn thất lớn gấp 10 lần cho Mỹ trong cuộc đàn áp ở Philippines so với cuộc chiến với Tây Ban Nha.
Ảnh minh họa: Đội quân “Rough Riders” của Theodore Roosevelt (người cưỡi ngựa) trong Trận chiến Đồi San Juan.
[efb_likebox fanpage_url=”DAnghiencuuquocte” box_width=”420″ box_height=”” locale=”en_US” responsive=”0″ show_faces=”1″ show_stream=”0″ hide_cover=”0″ small_header=”0″ hide_cta=”0″ ]
