Nguồn: Thitinan Pongsudhirak, “A Role Reversal for Myanmar and Thailand”, Project Syndicate, 02/05/2016.
Biên dịch: Hoàng Thu Trang | Hiệu đính: Lê Hồng Hiệp
Hiếm có những quốc gia láng giềng nào nhanh chóng thay đổi định hướng chính trị theo chiều hướng trái ngược nhau như tại Thái Lan và Myanmar trong những năm gần đây. Sau hơn nửa thế kỷ nằm dưới chính quyền độc tài quân sự, Myanmar đã khôi phục lại chế độ dân chủ, và hiện có một chính phủ dân sự được dẫn dắt bởi cựu tù nhân chính trị Aung San Suu Kyi và Đảng Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ (NLD) của bà. Trái lại, trong thập niên vừa qua, Thái Lan đã hai lần chuyển hướng từ chế độ dân chủ sang chế độ độc tài quân sự do các cuộc đảo chính xảy ra vào năm 2006 và năm 2014. Điều gì đã khiến cho hai quốc gia này đảo ngược định hướng chính trị của mình?
Myanmar bắt đầu chuyển hướng sang chế độ dân chủ vào năm 2003 khi chế độ độc tài quân sự đưa ra một lộ trình bảy bước. Ban đầu, người ta nhạo báng rằng kế hoạch này lại là một lời hứa sáo rỗng từ chính quyền quân sự hung bạo của nước này. Và thực sự là các tướng lĩnh đã tống giam những người bất đồng chính kiến, bắn súng vào những vị sư biểu tình và quản thúc tại gia bà Suu Kyi cùng các lãnh đạo khác của đảng NLD trong sáu năm sau đó.
Tuy nhiên, rõ ràng là các nhà cầm quyền đã đọc được các thông điệp. Họ không thể tiếp tục duy trì quyền lực của mình thông qua bạo lực và sự đàn áp vì nếu làm như vậy chính phủ sẽ sụp đổ do sức ép từ sự trừng phạt và cô lập của quốc tế. Điều họ không lường được chính là tốc độ phát triển của sự tự do hoá chính trị và kinh tế. Ngay khi những cải cách kinh tế và chính trị thực sự được thực hiện vào năm 2011, quân đội Mayanmar sẽ phải trả một cái giá cao quá mức tưởng tượng nếu đảo chiều những nỗ lực này.
Trong cuộc tổng tuyển cử năm 2015, đảng NLD đã giành thắng lợi áp đảo. Bà Suu Kyi không được nắm chức tổng thống do có thành viên gia đình mang quốc tịch nước ngoài, nhưng bà vẫn giữ vai trò là “cố vấn quốc gia” (state counselor) để giám sát các vấn đề của chính phủ. Tổng thống Htin Kyaw là cố vấn thân thiết của bà Suu Kyi.
Quân đội vẫn giữ 25% số ghế trong cơ quan lập pháp theo sự đảm bảo của hiến pháp (trong khi để thay đổi hiến pháp cần đạt đa số 75% chấp thuận) và nắm quyền kiểm soát bộ nội vụ, bộ quốc phòng và bộ biên phòng. Tuy vậy, cho đến nay, các tướng lĩnh trong quân đội vẫn giữ lời hứa và cho phép bà Suy Kyi cùng đảng NLD tự do hành động.
Trọng trách đặt lên bà Suu Kyi hiện nay là thực hiện những công việc cần thiết để đảm quân đội chỉ đóng vai trò bên trong ranh giới các doanh trại. Điều này có nghĩa là những bước đi của bà cần phải cẩn thận trong khi bà cố gắng tìm kiếm ít nhiều công lý cho những vi phạm của quân đội trong quá khứ và giải quyết vấn nạn tham nhũng. Nếu bà mạnh mẽ công kích các nhóm lợi ích, sự chung sống giữa phe quân đội và chính quyền dân sự có thể bị phá huỷ. Nói cách khác, bà Suu Kyi sẽ phải chấp nhận một bài học tương tự như các tướng lĩnh đã từng trải qua: cách tốt nhất để duy trì quyền lực thường là thỏa hiệp.
Giới cầm quyền ở Thái Lan có thể cũng nên học điều đó. Trong hơn một thập niên, chính phủ Thái Lan đã bị tê liệt bởi sự đối đầu giữa những người thuộc bộ máy đảng dân túy của cựu Thủ tướng đang lưu vong Thaksin Shinawatra và các đối thủ bảo hoàng và bảo thủ. Bằng cách làm suy yếu trật tự chính trị lâu đời tập trung vào quân đội, chế độ quân chủ và bộ máy quan liêu, các lực lượng của ông Thaksin đã sử dụng quá trình dân chủ hóa để giành chiến thắng trong mọi cuộc bầu cử kể từ năm 2001.
Tuy nhiên các hoạt động kinh doanh của ông Thaksin đã khiến ông bị cáo buộc về tội tham nhũng và lạm dụng quyền lực. Vào tháng 9 năm 2006, những cuộc biểu tình trên đường phố diễn ra hàng tháng trời nhằm phản đối Thaksin đã lên đến đỉnh điểm bằng một cuộc đảo chính quân sự. Các tướng lĩnh sau đó cố gắng hạn chế quyền lực bầu cử của ông Thaksin. Họ dự thảo một hiến pháp mới trong đó quy định một nửa số ghế tại thượng viện là được bổ nhiệm và chuyển giao nhiều quyền lực hơn cho nhánh tư pháp. Họ giải tán đảng của ông và cấm các nhà chính trị thuộc đảng đó hoạt động. Bản thân ông Thaksin bị buộc phải sống lưu vong khi những cáo buộc hình sự chống lại ông đã được đưa ra.
Tuy vậy, lực lượng ủng hộ ông Thaksin chủ yếu đến từ vùng nông thôn nghèo một lần nữa lại giành chiến và châm ngòi cho những cuộc biểu tình mới của phe áo vàng. Chỉ đến năm 2008, khi toà án hiến pháp ra quyết định giải tán đảng của ông Thaksin, lúc này đang dưới một tên gọi khác, thì bên đối lập mới có thể lên nắm quyền. Và họ lại nhanh chóng đánh mất quyền lực khi em gái của ông Thaksin, bà Yingluck Shinawatra, đắc cử vào năm 2011.
Ông Thaksin muốn có tất cả để rồi kết thúc trắng tay. Vào tháng 10 năm 2013, chính phủ của bà Yingluck đưa ra một dự luật ân xá trong đó xóa tất cả những cáo buộc hình sự chống lại ông và lật ngược một án tù được tuyên trước đó, từ đó cho phép ông có cơ hội trở về nước. Nhiều cuộc biểu tình trên đường phố lại diễn ra lần nữa, hệ quả là một cuộc đảo chính quân sự khác diễn ra vào tháng 5 sau đó.
Từ đó, các tướng lĩnh của Thái Lan, dưới sự dẫn dắt của đại tướng Prayut Chan-ocha, không dám có bước đi mạo hiểm nào, đã cai trị trực tiếp và chỉ định một số ít các nhà kỹ trị tham gia bộ máy chính phủ. Hội đồng Quốc gia vì Hoà bình và Trật tự (NPCO), một hình thái khác của chế độ độc tài quân sự trước đây, đã dự thảo một bản hiến pháp lâm thời trong đó trao toàn quyền cho ông Prayut.
Prayut đã thiết lập một cơ quan lập pháp có ít thực quyền, một hội đồng ‘ủng hộ cải cách’, một ủy ban soạn thảo hiến pháp và một nội các được điều hành bởi không ai khác ngoài chính ông. Vài trăm người bất đồng chính kiến đã bị giam giữ tại các doanh trại quân đội trong khoảng một tuần. Những nhà ủng hộ nhân quyền đã bị đe doạ và các nhà báo thường xuyên bị quấy nhiễu.
NCPO hiện giờ đang chuẩn bị cho cuộc trưng cầu dân ý vào tháng 8 về dự thảo hiến pháp mà nếu được chấp thuận thì các cuộc bầu cử sẽ được tiến hành vào năm 2017. Tuy nhiên, dự thảo hiến pháp bao gồm quy định thượng viện gồm 250 ghế do quân đội bổ nhiệm và có nhiệm kỳ năm năm trong thời gian chuyển giao, và sẽ có quyền hạn đáng kể trong việc hạn chế hành động của các quan chức dân cử. Dự thảo hiến pháp cũng quy định rằng thủ tướng không cần phải là đại diện dân cử, chính vì thế người được bổ nhiệm bởi quân đội hoàn toàn có cơ hội ngồi vào vị trí này.
Không có gì ngạc nhiên khi các đảng phái chính trị và xã hội dân sự phản đối bản hiến pháp rõ ràng phi dân chủ này. Thậm chí những người đã ủng hộ sự can thiệp của quân đội nhằm khôi phục lại luật pháp và trật tự hoặc để duy trì sự ổn định trong khi quá trình kế thừa hoàng gia còn chưa rõ ràng, cũng đã suy xét lại. Với việc các tướng lĩnh Thái Lan đang tìm cách kéo dài sự cai trị của mình và không cho phép các ý kiến bất đồng về vấn đề này, con đường phía trước của Thái Lan chắc chắn sẽ không bằng phẳng.
Những gì Thái Lan cần là một sự thỏa hiệp và chung sống lẫn nhau giống như tại Myanmar. Chỉ khi tất cả các bên công nhận rằng không ai có thể giành được tất cả, thì thoả thuận và đàm phán mới thay thế được cho sự phân hoá và khủng hoảng chính trị. Chính quyền quân sự tại Myanmar đã mất gần năm thập kỷ để đạt được điều đó. Người ta hy vọng rằng Thái Lan sẽ mất ít thời gian hơn để đạt được điều này.
Thitinan Pongsudhirak là Giáo sư và Giám đốc Viện Nghiên cứu Quốc tế và An ninh, Đại học Chulalongkorn.
Copyright: Project Syndicate 2016 – A Role Reversal for Myanmar and Thailand
[efb_likebox fanpage_url=”DAnghiencuuquocte” box_width=”420″ box_height=”” locale=”en_US” responsive=”0″ show_faces=”1″ show_stream=”0″ hide_cover=”0″ small_header=”0″ hide_cta=”0″ ]
