Nguồn: Kennedy proposes joint mission to the moon, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này 1963, với tinh thần lạc quan, Tổng thống John F. Kennedy đã gợi ý rằng Liên Xô và Mỹ nên hợp tác trong một sứ mệnh thám hiểm Mặt Trăng. Đề xuất này đã khiến Liên Xô cũng như nhiều người Mỹ bất ngờ.
Năm 1961, ngay sau khi đắc cử tổng thống, John F. Kennedy tuyên bố quyết tâm giành chiến thắng trong “cuộc đua không gian” với Liên Xô. Kể từ năm 1957, khi Liên Xô phóng vệ tinh Sputnik vào quỹ đạo Trái Đất, các nhà khoa học hai nước đã không ngừng cạnh tranh xem ai có thể tạo ra bước đột phá tiếp theo trong ngành du hành vũ trụ. Không gian vũ trụ đã trở thành biên giới mới của Chiến tranh Lạnh.
Kennedy sau đó nâng tầm cuộc đua vào năm 1961 khi tuyên bố rằng nước Mỹ sẽ đưa con người lên Mặt Trăng trước khi kết thúc thập niên ấy. Tuy nhiên, đã có nhiều thay đổi vào năm 1963. Mối quan hệ với Liên Xô đã được cải thiện đáng kể. Khủng hoảng tên lửa Cuba vào tháng 10/1962 đã được giải quyết một cách hòa bình. Một “đường dây nóng” đã được thiết lập giữa Washington và Moskva để giúp ngăn chặn xung đột và hiểu lầm. Một hiệp ước cấm thử nghiệm vũ khí hạt nhân ngoài không gian đã được ký kết vào năm 1963.
Mặt khác, niềm đam mê của Mỹ với chương trình không gian lại đang suy yếu. Những người phản đối chương trình viện dẫn mức chi phí đắt đỏ của chuyến đi lên Mặt Trăng, ước tính hơn 20 tỷ USD. Giữa bối cảnh đó, Kennedy, trong một bài phát biểu tại Liên Hiệp Quốc, đã đề xuất rằng Liên Xô và Mỹ nên hợp tác cùng thực hiện một sứ mệnh lên Mặt Trăng. “Liệu rằng,” ông hỏi cử toạ, “chuyến bay đầu tiên của con người lên Mặt Trăng có nên là một sự cạnh tranh giữa các quốc gia?” Kennedy lưu ý “mây mù đã tan đi một chút” trong quan hệ Mỹ-Xô, và tuyên bố “Liên Xô và Hoa Kỳ, cùng với các đồng minh của họ, có thể đạt được những thỏa thuận xa hơn – những thỏa thuận bắt nguồn từ lợi ích chung của chúng ta trong việc tránh hủy diệt lẫn nhau.”
Ngoại trưởng Liên Xô Andrei Gromyko hoan nghênh bài phát biểu của Kennedy và gọi đó là một “dấu hiệu tốt” nhưng từ chối đưa ra bình luận về đề xuất cho một chuyến đi chung lên Mặt Trăng. Trong khi đó tại Washington, có một chút ngạc nhiên – và một chút hoài nghi – về đề xuất của Kennedy. “Cuộc đua không gian” từng là một trong những trọng tâm của chính quyền Kennedy khi ông mới nhậm chức, và ý tưởng rằng Mỹ sẽ hợp tác với Liên Xô để đưa con người lên Mặt Trăng quả là điều khó tin.
Các nhà bình luận khác lại cho rằng kinh tế, chứ không phải chính trị, là nguyên nhân đằng sau đề xuất. Nếu xét chi phí cao ngất ngưởng để hoàn thành sứ mệnh Mặt Trăng, có lẽ nỗ lực chung với Liên Xô là cách duy nhất để hiện thực hóa chương trình tốn kém này.
Thành quả từ ý tưởng Kennedy sẽ mãi là bí ẩn, vì chỉ hai tháng sau, ông bị ám sát ở Dallas, Texas. Người kế nhiệm ông, Lyndon B. Johnson, đã từ bỏ ý định hợp tác với Liên Xô nhưng vẫn tiếp tục đẩy mạnh chương trình Mặt Trăng. Năm 1969, Mỹ thành công trong việc đưa con người lên Mặt Trăng, từ đó giành được chiến thắng quan trọng trong “cuộc đua không gian.”
