Nguồn: Francisco Pizarro traps Incan emperor Atahualpa, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1532, Francisco Pizarro, nhà thám hiểm và chinh phục người Tây Ban Nha, đã đánh lừa Hoàng đế Atahualpa của người Inca. Chỉ có chưa đến 200 lính chống lại vài nghìn người, Pizarro quyết định dụ Atahualpa đến tham gia bữa tiệc để tôn vinh hoàng đế, rồi sau đó nổ súng vào những người Inca không vũ trang. Lính của Pizarro tàn sát người Inca và bắt giữ Atahualpa, buộc ông phải cải đạo sang Thiên Chúa Giáo trước khi giết Hoàng đế.
Thời cơ khi ấy thật hoàn hảo cho Pizarro. Năm 1532, Đế chế Inca đã bị kéo vào một cuộc nội chiến khiến cho dân số ngày một suy giảm và lòng dân ngày một chia rẽ. Atahualpa, con trai của cựu vương Huayna Capac, vừa phế truất người anh cùng cha khác mẹ là Huascar, và đang còn trong quá trình thống nhất vương quốc của mình thì Pizarro đặt chân đến đế chế vào năm 1531, mang theo giấy ủy quyền của Vua Tây Ban Nha, Charles V. Trước đó, Pizarro đã hay biết về nội chiến Inca và bắt đầu tuyển mộ những người lính vẫn trung thành với Huascar.
Pizarro gặp Atahualpa ngay bên ngoài Cajamarca, một thị trấn Inca nhỏ bé nằm ẩn trong một thung lũng của dãy Andes. Cử em trai của mình là Hernan đi làm sứ giả, Pizarro mời Atahualpa đến Cajamarca để tổ chức một bữa tiệc nhằm vinh danh vị hoàng đế vừa lên ngôi. Dù có gần 80.000 binh lính đi cùng mình đến ngọn núi, Atahualpa sau đó lại đồng ý tham dự bữa tiệc với chỉ 5.000 người không vũ trang. Hoàng đế gặp Vicente de Valverde, một thầy dòng đi cùng đoàn với Pizarro. Trong khi người của Pizarro nấp ở ngoài, Valverde đã thúc giục Atahualpa cải đạo và chấp nhận Charles V làm vua của mình. Atahualpa tức giận từ chối và thế là Valverde ra hiệu cho quân Pizarro nổ súng. Bị mắc kẹt giữa vùng đất chật hẹp, toán lính Inca hoảng loạn dễ dàng trở thành “con mồi” cho người Tây Ban Nha. Người của Pizarro đã tàn sát 5.000 người Inca chỉ trong vòng một giờ, và chính Pizarro là người bị thương duy nhất bên phía người Tây Ban Nha: ông trúng một nhát dao vào tay khi cứu Atahualpa khỏi cái chết.
Nhận ra một Atahualpa còn sống sẽ có giá trị hơn là đã chết, Pizarro ra lệnh giam giữ Hoàng đế trong khi lập kế hoạch chiếm Đế chế Inca. Atahualpa tìm cách đánh vào lòng tham của kẻ thù, đề nghị sẽ dùng một căn phòng chứa đầy vàng bạc để đổi lấy tự do. Pizarro đồng ý, nhưng sau khi nhận được tiền chuộc, Pizarro lại đưa Atahualpa ra xét xử với tội danh kích động nổi loạn. Thực ra, đến lúc ấy, Atahualpa đã hoàn tất vai trò “bình định” Inca trong khi Pizarro củng cố quyền lực và giờ thì hoàng đế chẳng còn giá trị nữa. Atahualpa sẽ bị thiêu sống – người Tây Ban Nha tin rằng đó là bản án phù hợp cho một kẻ ngoại đạo – nhưng vào giây phút cuối cùng, Valverde đã đề xuất hoan hồng nếu hoàng đế chịu cải đạo. Atahualpa chấp thuận, để rồi cuối cùng vẫn bị xử tử bằng cách siết cổ vào ngày 29/08/1533.
Giao tranh giữa người Tây Ban Nha và người Inca vẫn tiếp tục sau cái chết của Atahualpa, xuyên suốt quá trình chinh phạt của Tây Ban Nha. Tuy nhiên, chiến thắng của Pizarro tại Cajamarca đã đánh dấu hồi kết của Đế chế Inca và khởi đầu quá trình thuộc địa hóa vùng Nam Mỹ của người châu Âu.
