Nguồn: World-renowned primatologist Dian Fossey is found murdered in Rwanda, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1985, người ta đã tìm thấy nhà linh trưởng học kiêm nhà bảo tồn nổi tiếng, Tiến sĩ Dian Fossey, bị sát hại trong cabin của mình tại Karisoke, một địa điểm nghiên cứu ở vùng núi Rwanda. Nhiều người tin rằng cái chết của bà có liên quan đến thái độ kiên quyết chống lại nạn săn trộm.
Là một người yêu động vật từ khi còn rất nhỏ, nhưng Fossey đã bắt đầu sự nghiệp của mình với tư cách là một nhà tư vấn nghề nghiệp. Sau này, bà nói rằng quãng thời gian làm việc cùng với trẻ nhỏ đã giúp bà nhanh chóng giành được sự tin tưởng của những con khỉ đột núi mà bà nghiên cứu. Năm 1963, bà vay tiền để thực hiện một chuyến đi kéo dài tới châu Phi. Chuyến đi này đã giúp bà có cơ hội tiếp xúc với nhà khảo cổ học Louis và Mary Leakey, cũng như nhiếp ảnh gia động vật hoang dã Alan và Joan Root, đồng thời còn biết đến công trình của nhà linh trưởng học Jane Goodall. Fossey đã xuất bản một số bài báo về chuyến đi của mình và quay trở lại Mỹ, nhưng vào năm 1966, Leakeys đã giúp bà xin được quỹ tài trợ để nghiên cứu khỉ đột ở Congo.
Bất ổn chính trị ở Congo đã khiến Fossey phải chạy trốn khỏi đất nước và dựng trại của mình, Karisoke, ở chân dãy núi Virunga, Rwanda. Ở đó, bà đã thường xuyên nghiên cứu và tương tác với những con khỉ đột bản địa. Fossey cuối cùng đã nhận được bằng Tiến sĩ về động vật học từ Đại học Cambridge và giảng dạy trong vài năm tại Cornell. Nghiên cứu của bà về xã hội khỉ đột đã nâng cao hiểu biết của nhân loại về một trong những họ hàng tiến hóa gần gũi của chúng ta. Tuy nhiên, Fossey được biết đến nhiều nhất trên cương vị người chống nạn săn trộm. Tại công viên quốc gia nơi bà làm việc, các nhân viên kiểm lâm rất hay nhận hối lộ, cho phép những kẻ săn trộm đặt bẫy và thường xuyên sát hại khỉ đột. Sau khi những kẻ săn trộm giết chết con khỉ đột mà Fossey yêu quý nhất, Digit, vào năm 1977, bà đã phát động một “cuộc thập tự chinh” công khai và cương quyết nhằm bảo vệ khỉ đột và trừng phạt những kẻ săn trộm. Fossey đã phá hủy rất nhiều bẫy và thậm chí còn giam giữ những kẻ săn trộm, đôi khi đánh đập chúng. Bà dần trở nên nổi tiếng với cư dân địa phương như một “kẻ thực hành ma thuật hắc ám” để nỗ lực ngăn mọi người làm hại những người bạn khỉ đột của mình.
Những nỗ lực của Fossey đã thu hút được sự chú ý trên toàn thế giới về kêu gọi chống săn trộm, nhưng có thể đã dẫn đến cái chết của bà. Mặc dù một nhà nghiên cứu được cho là ghen tị với bà đã bị kết án vắng mặt trong vụ án sát hại Fossey ở Rwanda, nhiều người tin rằng việc bà bị ám sát là để trả thù cho hành động của bà với bọn săn trộm. Fossey được chôn cất trong một nghĩa trang ở Karisoke, cùng với Digit và những con khỉ đột khác bị những tên săn trộm giết. Dù bà đã chọn lối sống ẩn dật và cay đắng vào cuối đời, nhưng mục cuối cùng trong nhật ký của Fossey chứa đựng một thông điệp tràn đầy hy vọng: “Khi bạn nhận ra giá trị của tất cả các sinh vật sống, bạn sẽ học được cách để ít suy nghĩ về những gì đã qua và tập trung nhiều hơn vào việc gìn giữ tương lai.” Quỹ mà bà thành lập, Dian Fossey Gorilla Fund International, vẫn tiếp tục nỗ lực bảo vệ loài khỉ đột cho đến ngày nay.
