Nguồn: Lithuania rejects Soviet demand to renounce its independence, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1990, Litva – thành viên cũ của Liên Xô – đã kiên định từ chối yêu cầu của Liên Xô, theo đó buộc nước này từ bỏ tuyên bố độc lập. Tình hình ở Litva nhanh chóng trở thành một điểm nhức nhối trong quan hệ Xô – Mỹ.
Liên Xô chiếm được Litva, thuộc vùng Baltic, kể từ năm 1939. Người Litva từ lâu đã công khai phản đối việc bị Liên Xô sáp nhập, nhưng vô ích. Sau Thế chiến II, lực lượng Liên Xô không rút lui, còn Mỹ thì gần như chẳng làm gì để hỗ trợ nền độc lập của Litva. Vấn đề này tiếp tục tồn tại cho đến năm 1985, khi Mikhail Gorbachev trở thành nhà lãnh đạo của Liên Xô.
Năm 1989, như một phần trong chính sách nới lỏng đàn áp chính trị ở Liên Xô và cải thiện quan hệ với phương Tây, Gorbachev đã bác bỏ Học thuyết Brezhnev năm 1968, trong đó tuyên bố rằng Liên Xô có lý do chính đáng khi sử dụng vũ lực để duy trì các chính phủ cộng sản vốn đã tồn tại từ trước. Những người theo chủ nghĩa dân tộc ở Litva coi việc bãi bỏ Học thuyết Brezhnev như một tín hiệu rằng tuyên bố độc lập có thể sẽ được chấp nhận.
Ngày 11/03/1990, Litva chính thức tuyên bố độc lập, trở thành nước cộng hòa đầu tiên của Liên Xô làm vậy. Tuy nhiên, nước này đã đánh giá quá cao ý định của Gorbachev. Nhà lãnh đạo Liên Xô chấp nhận để các chính phủ cộng sản vệ tinh của mình rơi vào tay phong trào dân chủ, nhưng chính sách này không được áp dụng cho các nước cộng hòa trực thuộc Liên Xô. Chính phủ Liên Xô đã phản ứng gay gắt trước tuyên bố độc lập của Litva và đưa ra tối hậu thư: hãy từ bỏ độc lập, nếu không sẽ phải đối mặt với hậu quả. Ngày 17/03, người Litva đã đưa ra câu trả lời của họ, từ chối yêu cầu của Liên Xô, và yêu cầu “các quốc gia dân chủ” công nhận Litva về mặt ngoại giao.
Liên Xô đã không nói đùa. Chính phủ nước này liên tục khẳng định rằng họ vẫn kiểm soát Litva, Gorbachev ban hành các lệnh trừng phạt kinh tế đối với Litva, và quân đội Liên Xô tiến hành chiếm đóng các khu vực của thủ đô Vilnius. Tháng 01/1991, Liên Xô phát động một chiến dịch quân sự quy mô lớn chống lại Litva. Nhiều người Mỹ đã kinh hoàng và Quốc hội Mỹ nhanh chóng chấm dứt hỗ trợ kinh tế cho Liên Xô. Gorbachev vô cùng tức giận trước hành động này, nhưng quyền lực của ông ở Liên Xô đang trượt dốc không phanh. Tháng 12/1991, 11 nước cộng hòa thuộc Liên Xô tuyên bố độc lập, và thành lập Cộng đồng Các Quốc gia Độc lập. Chỉ vài ngày sau, Gorbachev từ chức tổng thống và Liên Xô chính thức sụp đổ.
