Nguồn: Treaty of Paris ends Spanish-American War, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1898, tại Pháp, Hiệp ước Paris được ký, chính thức kết thúc Chiến tranh Mỹ – Tây Ban Nha, đồng thời giúp Mỹ chiếm được những thuộc địa đầu tiên ở nước ngoài.
Chiến tranh Mỹ – Tây Ban Nha bắt nguồn từ cuộc nổi loạn chống lại chính quyền Tây Ban Nha ở Cuba vào năm 1895. Các biện pháp đàn áp mà Tây Ban Nha dùng để ngăn chặn chiến tranh du kích, như việc đưa người dân nông thôn Cuba vào các thị trấn nhiều bệnh tật, đã trở thành những bức biếm họa trên báo Mỹ và khiến dư luận bất bình. Tháng 01/1898, bạo lực tại Havana khiến chính quyền Mỹ ra lệnh cho chiến hạm USS Maine đến cảng này để bảo vệ các công dân Mỹ.
Ngày 15/02, một vụ nổ lớn không rõ nguồn gốc đã đánh chìm USS Maine tại cảng Havana, giết chết 260 trong số 400 thuyền viên trên tàu. Một Tòa án chính thức của Hải quân Mỹ đã đưa ra phán quyết vào tháng 03, dù không có nhiều bằng chứng, rằng con tàu đã bị phá hủy bởi một quả mìn, nhưng họ không trực tiếp đổ lỗi cho Tây Ban Nha. Tuy nhiên, hầu hết thành viên Quốc Hội và công chúng Mỹ đều cho rằng Tây Ban Nha chính là người phải chịu trách nhiệm và yêu cầu tuyên bố chiến tranh.
Sang tháng 04, Quốc Hội Mỹ đã chuẩn bị cho chiến tranh, thông qua các nghị quyết yêu cầu quân Tây Ban Nha rút khỏi Cuba và trao cho Tổng thống William McKinley quyền sử dụng vũ lực. Ngày 23/04, Tổng thống McKinley động viên 125.000 lính tình nguyện chiến đấu chống lại Tây Ban Nha. Ngày hôm sau, Tây Ban Nha tuyên chiến. Còn phía Mỹ tuyên chiến vào ngày 25.
Ngày 01/05, Hạm đội Châu Á của Mỹ, dưới sự chỉ huy của Đại tá George Dewey, đã tiêu diệt Hạm đội Thái Bình Dương của Tây Ban Nha tại Vịnh Manila trong trận chiến đầu tiên của Chiến tranh Mỹ – Tây Ban Nha. Chiến thắng quyết định của Dewey đã dọn đường để Mỹ chiếm Manila vào tháng 08, và cuối cùng giành toàn bộ quyền kiểm soát Philippines từ tay Tây Ban Nha.
Ở phía bên kia địa cầu, một hạm đội Tây Ban Nha sau khi vượt Đại Tây Dương đã đến thả neo tại cảng Santiago, Cuba vào tháng 05. Lực lượng hải quân Mỹ, vốn vượt trội hơn, cũng đã đến Santiago ngay sau đó và bị phong tỏa lối vào cảng. Trong tháng 06, Quân đoàn V của Mỹ (U.S. Army Fifth Corps) đã đổ bộ vào Cuba với mục đích hành quân đến Santiago để thực hiện đợt tấn công phối hợp trên bộ và trên biển vào các thành trì của Tây Ban Nha. Lực lượng trên bộ của Mỹ bao gồm cả đoàn kỵ binh “Rough Riders” do Theodore Roosevelt dẫn đầu. Đây là nhóm gồm các cao bồi miền tây và các quý tộc miền đông, được xem là Đoàn Kỵ binh Tự nguyện đầu tiên của Mỹ.
Ngày 01/07, người Mỹ thắng trận San Juan Hill; sang ngày hôm sau, họ bắt đầu bao vây Santiago. Vào ngày 03/07, hạm đội Tây Ban Nha đã bị đẩy khỏi Santiago bởi các tàu chiến Mỹ dưới quyền Đô đốc William Sampson, và vào ngày 17/07, Tây Ban Nha đầu hàng người Mỹ tại thành phố Santiago – và do đó cũng đầu hàng trên toàn Cuba.
Ở Puerto Rico, Tây Ban Nha cũng thua cuộc khi đối mặt với các lực lượng vượt trội hơn nhiều của Mỹ. Ngày 12/08, hiệp định đình chiến được ký giữa Tây Ban Nha và Mỹ, kết thúc cuộc xung đột ngắn và một chiều này.
Sau đó, vào ngày 10/12, Hiệp ước Paris đã chính thức kết thúc Chiến tranh Mỹ – Tây Ban Nha. Đế quốc Tây Ban Nha từng một thời tự hào nay gần như tan rã khi bị Mỹ chiếm nhiều thuộc địa ở nước ngoài. Puerto Rico và Guam đã được nhượng lại cho Mỹ, Philippines đã được mua với giá 20 triệu USD, còn Cuba thì được Mỹ bảo trợ. Phiến quân Philippines, những người đã chiến đấu chống lại chính quyền Tây Ban Nha trong chiến tranh, đã ngay lập tức quay sang chống lại những kẻ chiếm đóng mới. Số lính Mỹ chết trong khi đàn áp Philippines còn cao gấp 10 lần khi đánh bại Tây Ban Nha.
