Author: Kim Phụng

27/09/1822: Champollion tuyên bố đã giải mã được phiến đá Rosetta

Nguồn: French scholar announces he’s cracked the Rosetta Stone code, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1822, học giả người Pháp Jean-François Champollion tuyên bố ông đã giải mã được phiến đá Rosetta nổi tiếng thế giới. Tuyên bố của ông được đưa ra trong buổi thuyết trình trước Viện Hàn lâm Văn khắc và Văn chương (Académie des Inscriptions et Belles-Lettres) tại Paris, Pháp. Bằng cách giải mã chữ tượng hình Ai Cập, Champollion tin rằng ông đang nắm giữ chìa khóa để khám phá lịch sử bí ẩn của Ai Cập. Continue reading “27/09/1822: Champollion tuyên bố đã giải mã được phiến đá Rosetta”

Tiêu chuẩn kép của Bắc Kinh ở Biển Đông

Nguồn: Derek Grossman, “Beijing’s Double Standards in the South China Sea,” Foreign Policy, 22/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Việc Việt Nam mở rộng đáng kể diện tích đất nhân tạo trên 21 bãi đá, bãi cạn, và các thực thể khác mà nước này chiếm đóng ở Quần đảo Trường Sa thuộc Biển Đông có thể sẽ vượt qua quy mô cải tạo đất của chính Trung Quốc trong những năm tới. Đó là kết luận của một báo cáo gây chấn động gần đây từ Sáng kiến Minh bạch Hàng hải Châu Á (AMTI), một viện chính sách có trụ sở tại Washington chuyên theo dõi các hoạt động nạo vét và san lấp của Hà Nội.

Theo quan sát của AMTI, tính đến tháng 3 năm nay, diện tích đất nhân tạo mà Việt Nam tạo ra bằng khoảng 70% diện tích mà Trung Quốc tạo ra trong bốn năm trước đó. Thông thường, tình hình này sẽ khiến Bắc Kinh đối đầu với Hà Nội bằng quân sự hoặc các biện pháp khác – tất cả đều nhằm mục đích áp đặt các yêu sách chủ quyền sâu rộng của Trung Quốc đối với vùng biển trong khu vực, bao gồm cả các thực thể và vùng biển nằm sâu trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) được quốc tế công nhận của Hà Nội. Continue reading “Tiêu chuẩn kép của Bắc Kinh ở Biển Đông”

25/09/1867: Oliver Loving qua đời vì chứng hoại tử

Nguồn: Cattle pioneer Oliver Loving dies of gangrene, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1867, nhà chăn nuôi gia súc tiên phong Oliver Loving đã qua đời vì chứng hoại tử tại Pháo đài Sumner, New Mexico. Vài tuần trước đó, Loving đã bị 500 chiến binh Comanche vây hãm dọc theo Sông Pecos.

Bị trúng đạn vào cánh tay và sườn, ông vẫn cố gắng trốn thoát và đến được Pháo đài Sumner. Dù các vết thương không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng cánh tay của Loving sau đó đã bị hoại tử, một bệnh nhiễm trùng phổ biến trong thời đại chưa có thuốc kháng sinh. Ngay cả khi đó, ông vẫn có thể được cứu sống nếu cánh tay bị cắt bỏ. Thật không may, vị bác sĩ ở pháo đài “chưa bao giờ thực hiện phẫu thuật cắt chi và không muốn mạo hiểm làm việc đó.” Continue reading “25/09/1867: Oliver Loving qua đời vì chứng hoại tử”

Trung Quốc muốn gì ở quản trị toàn cầu?

Nguồn: Steven Langendonk và Matthew D. Stephen, “What China Wants With Global Governance”, The Diplomat, 12/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Dù đang ngày càng phổ biến, quan điểm cho rằng Trung Quốc là thách thức sống còn đối với trật tự thế giới hiện tại phản ánh sự phóng đại nỗi lo chính trị nhiều hơn là phân tích tỉnh táo.

Trung Quốc muốn gì từ trật tự thế giới? Nhiều nhà quan sát, đặc biệt là ở phương Tây, đang nhìn nhận thái độ quyết đoán ngày càng tăng và tham vọng bành trướng của Trung Quốc với sự lo ngại. Trong bài phát biểu về quan hệ Trung Quốc-EU năm 2023, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen cảnh báo rằng “mục tiêu rõ ràng của Đảng Cộng sản Trung Quốc là một sự thay đổi mang tính hệ thống của trật tự quốc tế, với Trung Quốc là trung tâm.” Bà tiếp tục mô tả ngoại giao của Trung Quốc tại các thể chế đa phương là thể hiện “quyết tâm thúc đẩy một tầm nhìn khác về trật tự thế giới. Một tầm nhìn mà trong đó quyền cá nhân được đặt dưới an ninh quốc gia, trong khi an ninh và kinh tế được đặt lên trên các quyền chính trị và dân sự.” Continue reading “Trung Quốc muốn gì ở quản trị toàn cầu?”

Cuộc tiếp quản tài sản tôn giáo đáng lo ngại của Nga

Nguồn: Katherine Kelaidis, “Russia’s Troubling Church Takeover,” Foreign Policy, 19/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Điện Kremlin đang tận dụng các tài sản thời Sa hoàng để mở rộng ảnh hưởng toàn cầu của mình.

Vào tháng 4, sau một cuộc chiến pháp lý kéo dài, Nga đã giành được quyền kiểm soát Nhà thờ Chính thống giáo St. Nicholas và St. Alexandra tại thành phố Nice, miền nam nước Pháp. Tuy nhiên, đây không phải là một chiến thắng chưa từng có tiền lệ. Năm 2010, Nga từng tiếp quản Nhà thờ Chính thống giáo St. Nicholas của thành phố, nhà thờ Chính thống giáo lớn thứ hai ở Tây Âu, bằng cách sử dụng các cơ chế tương tự trong luật của Pháp. Sau đó, nhà nước Nga đã chuyển giao cả hai công trình cho Tòa Thượng phụ Moscow. Continue reading “Cuộc tiếp quản tài sản tôn giáo đáng lo ngại của Nga”

23/09/1944: FDR bảo vệ chú chó của mình trong một bài phát biểu

Nguồn: FDR defends his dog in a speech, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1944, trong một bữa tối vận động tranh cử với công đoàn Anh em Tài xế Quốc tế (International Brotherhood of Teamsters), Tổng thống Franklin D. Roosevelt đã nhắc đến chú chó nhỏ của mình, Fala, mà gần đây vừa trở thành mục tiêu của một cuộc tấn công chính trị của Đảng Cộng hòa. Sự việc xúc phạm này khiến Roosevelt phải đứng lên bảo vệ danh dự của chó cưng và cả uy tín của chính mình. Continue reading “23/09/1944: FDR bảo vệ chú chó của mình trong một bài phát biểu”

Sự trở lại của Nhà nước Hồi giáo

Nguồn: Caroline Rose và Colin P. Clarke, “The Return of ISIS,” Foreign Affairs, 19/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

ISIS đang tái thiết ở Syria – ngay khi lực lượng Mỹ chuẩn bị rời đi.

Chín tháng sau khi nhà độc tài lâu năm Bashar al-Assad bị phiến quân lật đổ, Syria đang phải đối mặt với hàng loạt thách thức mới. Đất nước, hiện do nhóm phiến quân Hayat Tahrir al-Sham (HTS) lãnh đạo, đang phải giải quyết các cuộc xung đột giáo phái bạo lực liên miên, các cuộc không kích liên tiếp của Israel nhắm vào lãnh thổ Syria, và các tranh chấp nội bộ trong chính phủ mới. Thêm vào cảnh hỗn loạn này là sự trỗi dậy trở lại của một trong những thách thức dai dẳng nhất của Syria: Nhà nước Hồi giáo, hay còn gọi là ISIS. Continue reading “Sự trở lại của Nhà nước Hồi giáo”

21/09/1955: Thành lập nhóm vì quyền của người đồng tính nữ đầu tiên tại Mỹ

Nguồn: The Daughters of Bilitis become the first lesbian rights group in the U.S., History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1955, trong thời đại mà hầu hết những người đồng tính đều sống khép kín, bốn cặp đôi đồng tính nữ đã gặp nhau tại một ngôi nhà riêng ở San Francisco và thành lập nhóm đấu tranh cho quyền của người đồng tính nữ đầu tiên tại Mỹ. Tám người phụ nữ, trong đó có người dẫn chương trình Rosalie “Rose” Bamberger và bạn đời của bà, Rosemary Sliepen, đã thành lập Các Con gái của Bilitis (Daughters of Bilitis). Tổ chức này ban đầu như một hình thức hoạt động xã hội thay thế cho những quán bar thường xuyên bị đột kích, nhưng sau đó dần phát triển thành một tổ chức vận động quốc gia. Continue reading “21/09/1955: Thành lập nhóm vì quyền của người đồng tính nữ đầu tiên tại Mỹ”

20/09/1565: Trận chiến đầu tiên của người châu Âu trên đất Mỹ

Nguồn: First European battle on American soil, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1565, lực lượng Tây Ban Nha dưới quyền Pedro Menéndez de Avilés chiếm được khu định cư của người Huguenot (tín hữu Kháng Cách Pháp) tại Pháo đài Caroline, gần Jacksonville, Florida ngày nay. Quân Pháp, dưới sự chỉ huy của Rene Goulaine de Laudonniere, đã mất 135 người trong cuộc chiến tranh thuộc địa đầu tiên giữa các cường quốc châu Âu tại Mỹ. Hầu hết những người bị giết đều bị thảm sát theo lệnh của Aviles, người được cho là đã treo cổ các nạn nhân trên cây, bên cạnh dòng chữ “Không phải người Pháp, mà là dị giáo.” Laudonniere và khoảng 40 người Huguenot khác may mắn trốn thoát. Continue reading “20/09/1565: Trận chiến đầu tiên của người châu Âu trên đất Mỹ”

Bóng ma ‘Phần Lan hóa’ ám ảnh cuộc tranh luận về Ukraine

Nguồn: Kristi Raik, “The Ghost of Finlandization Is Haunting the Ukraine Debate,” Foreign Policy, 15/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Hiệp định đình chiến đổi đất lấy hòa bình năm 1944 không phải là tiền lệ tốt để chấm dứt cuộc chiến hiện tại của Nga.

Trong lúc Mỹ và châu Âu nỗ lực hướng tới một thỏa thuận kết thúc cuộc chiến Nga-Ukraine, Kyiv đang phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng buộc họ chấp nhận nhượng bộ lãnh thổ. Gần đây, sự chú ý đã đổ dồn vào một tiền lệ khả thi cho một thỏa thuận đổi đất lấy hòa bình với Moscow: hiệp định đình chiến Phần Lan-Liên Xô năm 1944, được ký sau hai cuộc chiến liên tiếp giữa hai nước láng giềng. Helsinki chấp nhận chuyển giao vĩnh viễn một phần lớn lãnh thổ của Phần Lan cho Moscow và từ đó không bao giờ bị tấn công nữa. Continue reading “Bóng ma ‘Phần Lan hóa’ ám ảnh cuộc tranh luận về Ukraine”

Mối nguy lớn nhất ở Eo biển Đài Loan

Nguồn: Joel Wuthnow, “The Greatest Danger in the Taiwan Strait,” Foreign Affairs, 12/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Ngay cả khi Trung Quốc tránh được một cuộc chiến lựa chọn, thì tính toán sai lầm vẫn có thể châm ngòi cho một cuộc chiến ngẫu nhiên.

Căng thẳng trên Eo biển Đài Loan đã làm dấy lên lo ngại rằng Bắc Kinh và Đài Bắc có thể sớm lâm vào chiến tranh. Hầu hết các nhà quan sát đều hình dung hai hướng có thể dẫn đến xung đột. Trong cái gọi là “chiến tranh do lựa chọn”  (war of choice), Bắc Kinh có thể tìm cách chiếm Đài Loan bằng vũ lực sau khi cân nhắc kỹ lưỡng các rủi ro kinh tế, quân sự, và chính trị. Một hành động hung hăng mà không có sự khiêu khích rõ ràng như vậy sẽ phản ánh nhận định của các nhà lãnh đạo Trung Quốc rằng hòn đảo này có thể bị chiếm với cái giá tối thiểu. Mặt khác, Bắc Kinh có thể phát động cái gọi là “chiến tranh bắt buộc” (war of necessity) nếu họ cảm thấy Đài Loan đã vượt qua ranh giới chính trị, đủ để đe dọa vĩnh viễn quyền kiểm soát của Trung Quốc đối với hòn đảo này. Ví dụ, một tuyên bố độc lập chính thức ở Đài Bắc có thể kích hoạt phản ứng quân sự từ Bắc Kinh bất kể cái giá là bao nhiêu. Continue reading “Mối nguy lớn nhất ở Eo biển Đài Loan”

18/09/1975: Patty Hearst bị bắt

Nguồn: Patty Hearst captured by police, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1975, nữ thừa kế của một tòa soạn báo và kẻ đào tẩu bị truy nã Patty Hearst đã bị bắt tại một căn hộ ở San Francisco vì tội cướp có vũ trang.

Trước đó, vào ngày 04/02/1974, Patricia Hearst, cô con gái 19 tuổi của ông chủ tòa soạn Randolph Hearst, đã bị bắt cóc khỏi căn hộ của mình ở Berkeley, California, bởi hai người đàn ông da đen và một phụ nữ da trắng, cả ba đều có vũ trang. Vị hôn phu của cô, Stephen Weed, khi đó đã bị đánh đập và trói lại cùng một người hàng xóm đã cố gắng giúp đỡ họ. Các nhân chứng nói rằng họ nhìn thấy Hearst vùng vẫy trong lúc bị bịt mắt và bị nhét vào cốp xe. Những người hàng xóm chạy theo ra đường đã buộc phải tìm chỗ ẩn nấp sau khi nhóm bắt cóc nổ súng để tẩu thoát. Continue reading “18/09/1975: Patty Hearst bị bắt”

Chính trường Thái Lan đang nhuộm màu u ám

Nguồn: Duncan McCargo, “Thai Politics Gets the Blues,” Fulcrum, 16/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Sự sụp đổ của Thaksin và nước cờ mạo hiểm của Đảng Nhân dân đã đưa Anutin lên ghế thủ tướng. Giờ đây, bối cảnh chính trị ảm đạm của Thái Lan mang đến cả sự bất định lẫn cơ hội cho Anutin và Đảng Bumjaithai của ông.

Việc Anutin Charnvirakul, lãnh đạo Đảng Tự hào Thái Lan (Bhumjaithai), trở thành thủ tướng chắc chắn là một khoảnh khắc đáng tự hào của cá nhân ông. Anutin nổi tiếng với sở thích tự mình lái chiếc máy bay nhỏ đi khắp Thái Lan, và việc này hẳn đã mang lại cho ông một bức tranh tường tận về địa hình và cảnh quan đất nước. Thế nhưng, khi nhìn từ góc độ chính trị và đạo đức, bức tranh đó lại hiện lên u ám đến mức đáng lo ngại. Rất ít người hoan nghênh việc nhà lãnh đạo của chính đảng lớn thứ ba trong Quốc hội Thái Lan đột ngột được cất nhắc lên vị trí cao nhất, bởi ông đã giành được chìa khóa vào Tòa nhà Chính phủ nhờ những thỏa thuận và giao ước chứa đầy toan tính. Cũng chẳng có mấy người mong đợi cuộc tổng tuyển cử dự kiến vào đầu năm 2026. Continue reading “Chính trường Thái Lan đang nhuộm màu u ám”

Trung Quốc tiếp tục thanh lọc nhân sự trước thềm Hội nghị Trung ương 4

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “China’s latest probe targets: senior diplomat, financial specialist,” Nikkei Asia, 11/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Cuộc họp quan trọng của đảng sắp diễn ra mà không có cựu ‘thợ săn cáo’ và nhà quản lý chứng khoán.

Cuộc diễu binh gần đây của Trung Quốc đã cho phép Chủ tịch Tập Cận Bình thực hiện một số hoạt động ngoại giao cấp cao của nguyên thủ quốc gia, nhưng nó cũng xác nhận sự mất tích của một nhà ngoại giao cấp cao mà nhiều người từng cho là Ngoại trưởng tương lai.

Ngày 03/09 vừa qua, Trung Quốc đã tổ chức lễ diễu binh hoành tráng tại Bắc Kinh để kỷ niệm 80 năm chiến thắng trong “cuộc kháng chiến của nhân dân Trung Quốc chống lại sự xâm lược của Nhật Bản và chủ nghĩa phát xít trên toàn thế giới.” Chính quyền Tập đã đặt cược uy tín của mình vào sự kiện quan trọng này, vốn thu hút các nhà lãnh đạo từ hơn 20 quốc gia, bao gồm cả Kim Jong Un của Triều Tiên và Vladimir Putin của Nga. Continue reading “Trung Quốc tiếp tục thanh lọc nhân sự trước thềm Hội nghị Trung ương 4”

16/09/1845: Phineas Wilcox bị tín đồ Mặc Môn sát hại 

Nguồn: Suspected Christian spy is murdered, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1845, Phineas Wilcox, một người bị tình nghi là gián điệp, đã mất tích tại Nauvoo. Lần cuối cùng người ta nhìn thấy ông là khi ông bị ba tín đồ Mặc Môn dẫn đến một Hội quán Hội Tam Điểm. Cha dượng của Wilcox, Orrin Rhodes, đã hỏi thăm và tìm kiếm con trai suốt một tuần, rồi cuối cùng kết luận rằng “Wilcox đã bị… những người Mặc Môn sát hại.” Continue reading “16/09/1845: Phineas Wilcox bị tín đồ Mặc Môn sát hại “

Nước Mỹ đang lao vào vòng xoáy thù ghét lẫn nhau

Nguồn: Edward Luce, “America’s dangerous descent into mutual loathing,” Financial Times, 12/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vụ sát hại Charlie Kirk là một phần của chu kỳ bạo lực chính trị mới gợi nhớ đến thập niên 1960. Nhưng lần này, những nhân vật hàng đầu cánh hữu đang kích động trả thù.

Hạ viện Mỹ đã chẳng thể có nổi một phút im lặng vào thứ Tư ngày 10/09 sau vụ nổ súng nhắm vào Charlie Kirk, nhà tiên phong của phong trào MAGA. Chỉ vài giây sau lời kêu gọi mặc niệm của Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson, toàn bộ hội trường đã bị nhấn chìm trong một cuộc cãi vã ầm ĩ.

Lauren Boebert, Đảng viên Cộng hòa từ Colorado, được nghe thấy lẩm bẩm rằng “Cầu nguyện thầm lặng chỉ mang đến kết quả thầm lặng.” Trong lúc các đảng viên Dân chủ phản đối việc làm gián đoạn, Anna Paulina Luna, Đảng viên Cộng hòa từ Florida, hét lên: “Các người đã gây ra chuyện này. Các người phải chịu trách nhiệm cho việc này.” Và Jahana Hayes, Đảng viên Dân chủ từ Connecticut, đáp trả: “Vậy hãy thông qua luật về súng đi.” Continue reading “Nước Mỹ đang lao vào vòng xoáy thù ghét lẫn nhau”

14/09/1964: John Steinbeck được trao Huân chương Tự do

Nguồn: John Steinbeck awarded the Medal of Freedom, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1964, nhà văn John Steinbeck đã được trao Huân chương Tự do Mỹ. Trước đó, ông cũng nhận được nhiều danh hiệu và giải thưởng khác cho các tác phẩm của mình, bao gồm Giải Nobel năm 1962 và Giải Pulitzer năm 1939 cho tác phẩm Chùm nho uất hận. Continue reading “14/09/1964: John Steinbeck được trao Huân chương Tự do”

13/09/2007: Tuyên bố về Quyền của Người Bản địa được thông qua

Nguồn: UN’s watershed Declaration on the Rights of Indigenous Peoples is adopted, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2007, Liên Hiệp Quốc đã thông qua Tuyên bố về Quyền của Người Bản địa. Tuyên bố này – xác định quyền của các cộng đồng bản địa trên thế giới được sống theo lối sống riêng của họ và cấm mọi hành vi phân biệt đối xử với họ – là một bước ngoặt đối với các nhóm thường phải đấu tranh để có tiếng nói trên trường quốc tế. Continue reading “13/09/2007: Tuyên bố về Quyền của Người Bản địa được thông qua”

Sau làn sóng biểu tình, điều gì sẽ xảy ra tiếp theo với Nepal?

Nguồn: Deepak Adhikari, “After protests, what’s next for Nepal? 5 things to know,” Nikkei Asia, 10/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Khoảng trống lãnh đạo và việc các đảng mất đi tính chính danh đã làm phức tạp quá trình đàm phán.

Nepal đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng nhất trong nhiều năm sau khi một phong trào do thanh niên lãnh đạo bùng phát thành bạo lực trên toàn quốc, khiến hơn 20 người thiệt mạng và hàng chục người khác bị thương. Continue reading “Sau làn sóng biểu tình, điều gì sẽ xảy ra tiếp theo với Nepal?”

11/09/2001: Tấn công khủng bố nhắm vào nước Mỹ

Nguồn: Attack on America, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2001, lúc 8:46 sáng thứ Ba trời trong, một chiếc Boeing 767 của hãng hàng không American Airlines chở 20.000 gallon nhiên liệu phản lực đã đâm vào tòa tháp phía bắc của Trung tâm Thương mại Thế giới tại Thành phố New York. Vụ va chạm để lại một lỗ hổng lớn, gây hỏa hoạn gần tầng 80 của tòa nhà chọc trời 110 tầng, khiến hàng trăm người thiệt mạng ngay lập tức và hàng trăm người khác bị mắc kẹt ở các tầng cao hơn. Continue reading “11/09/2001: Tấn công khủng bố nhắm vào nước Mỹ”