Nguồn: Min Xinpei, “The US Needs to Talk About China”, Project Syndicate, 22/07/2019.
Biên dịch: Phan Nguyên
Trong tất cả những thay đổi chính sách đối ngoại Mỹ mà chính quyền Tổng thống Donald Trump đã thực hiện, thay đổi hệ trọng nhất là việc áp dụng một lập trường mang tính đối đầu với Trung Quốc. Cách tiếp cận của Trump đã thay thế cho một chính sách hợp tác kéo dài hàng thập niên, không chỉ dẫn đến một cuộc chiến tranh lạnh về kinh tế giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới mà còn làm dấy lên nỗi ám ảnh về xung đột vũ trang ở Biển Đông và Eo biển Đài Loan.
Trong năm đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống, Trump đã gán cho Trung Quốc tên gọi “đối thủ” cạnh tranh chiến lược và “cường quốc đối địch”. Nhưng đó không chỉ là quan điểm của Trump: đối với giới chức an ninh quốc gia Hoa Kỳ và các nghị sĩ hàng đầu của Đảng Cộng hòa – cũng như một số nghị sĩ Đảng Dân chủ – Trung Quốc là mối đe dọa lâu dài nghiêm trọng nhất đối với vị thế vượt trội toàn cầu và lợi ích sống còn của nước Mỹ.
Địa chính trị là nguyên nhân chính dẫn đến sự suy thoái nhanh chóng của quan hệ Mỹ-Trung trong hai năm qua, và cuộc chiến thương mại của Trump phải được xem xét trong bối cảnh này. Thuế quan của Mỹ có thể tập trung vào mục tiêu làm suy yếu tiềm năng kinh tế lâu dài của Trung Quốc, nhưng động lực cơ bản là làm suy yếu vai trò đối thủ chiến lược của nước này.
Điều này là rõ ràng từ thực tế rằng bất chấp các biện minh kinh tế của Trump – bảo vệ tài sản trí tuệ của các doanh nghiệp Mỹ và điều chỉnh sự mất cân bằng thương mại song phương khổng lồ – thì các biện pháp thuế quan của ông sẽ có thể gây tổn hại nghiêm trọng cho nền kinh tế Mỹ vì chúng làm đổ vỡ mối quan hệ kinh tế được xây dựng hơn bốn thập niên qua. Xét về bản chất, chính sách Trung Quốc của Mỹ đã trở nên hoàn toàn thù địch.
Sự thay đổi này đã gây báo động cho một số học giả nghiên cứu Trung Quốc và các nhà hoạch định chính sách giàu kinh nghiệm từ các chính quyền trước. Trong một bức thư ngỏ, gần 100 người trong số họ – bao gồm cả thành viên Đảng Cộng hòa và Dân chủ, cũng như nhiều người hay chỉ trích chính sách và hành vi của Trung Quốc – gần đây đã kêu gọi Trump không coi Trung Quốc là kẻ thù.
Công chúng Mỹ dường như phần lớn đồng ý. Chắc chắn, có một ác cảm lan rộng đối với Trung Quốc trên khắp Hoa Kỳ: theo khảo sát gần đây nhất của Trung tâm Nghiên cứu Pew về vấn đề này (được thực hiện vào tháng 8 năm 2018), chỉ có 38% người Mỹ nhìn nhận tích cực về Trung Quốc, trong khi 47% có quan điểm tiêu cực. Nhưng chỉ có 29% số người được hỏi cho rằng sức mạnh quân sự của Trung Quốc là một nguyên nhân gây lo ngại. Một phần lớn hơn nhiều – 58% – lo lắng về sức mạnh kinh tế của nước này. Điều này cho thấy, trong mắt của hầu hết người Mỹ, mục tiêu chính của quan hệ với Trung Quốc là bảo vệ sinh kế của họ, chứ không phải là để bắt đầu một cuộc đối đầu địa chính trị.
Tuy nhiên, một cuộc đối đầu địa chính trị dường như chính là những gì chính quyền Trump đang muốn tạo ra – có thể phải trả giá bằng sinh kế của nhiều người Mỹ. Sự khác biệt này phản ánh mức độ mà các thay đổi chính sách Trung Quốc của Mỹ đã xảy ra ngoài tầm quan sát của người dân và không có tranh luận mở.
Một cuộc tranh luận như vậy là hết sức cấp bách. Mặc dù cuộc chiến thương mại đã thu hút mọi sự chú ý kể từ khi bắt đầu, nhưng phần lớn công chúng Mỹ không biết về mức độ thay đổi trong chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Quốc, khiến đất nước của họ có nguy cơ rơi vào một cuộc xung đột không biết bao giờ kết thúc với nền kinh tế sẽ sớm trở thành lớn nhất thế giới đi kèm với quyền lực đang lên của nó.
Trong một nền dân chủ, một chính phủ không thể theo đuổi một cuộc đấu tranh lâu dài với một kẻ thù địa chính trị mạnh mẽ mà không có sự ủng hộ chính trị bền vững từ một công chúng được thông tin đầy đủ. Cần chú ý đặc biệt đến những người trẻ tuổi (theo Pew, họ có quan điểm tích cực hơn về Trung Quốc so với những người lớn tuổi), bởi vì họ sẽ chịu gánh nặng phí tổn từ cuộc chiến tranh lạnh Trung-Mỹ đang diễn ra.
Để một cuộc tranh luận như vậy đáng tin, chính quyền Trump sẽ cần phải trả lời các câu hỏi quan trọng về chính sách Trung Quốc của mình. Đầu tiên và quan trọng nhất chính là mục tiêu tối hậu của chính sách là gì? Các câu trả lời có thể bao gồm: sửa đổi các hành vi hoặc chính sách nhất định của Trung Quốc, ngăn chặn sức mạnh kinh tế hoặc quân sự của Trung Quốc; hoặc thay đổi chế độ của Trung Quốc.
Chính quyền Trump sau đó sẽ phải giải thích cách mà họ dự định đạt được mục tiêu đã nêu. Liệu sự “tách rời kinh tế”, được ưu tiên bởi những quan chức diều hâu về Trung Quốc trong chính quyền Trump, có phải là một chiến lược hiệu quả hay khả thi? Các tác giả của bức thư ngỏ gần đây cho rằng những nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm tách rời Trung Quốc khỏi nền kinh tế toàn cầu “sẽ làm tổn hại đến vai trò và uy tín quốc tế của Mỹ, và làm suy yếu lợi ích kinh tế của tất cả các quốc gia”. Và liệu Mỹ có thể thuyết phục các nước khác – kể các các đồng minh truyền thống của mình – ủng hộ những nỗ lực đó hay không, hay Mỹ sẵn sàng (hoặc có thể) đơn phương hành động?
Bất cứ chính sách nào được chọn thì chính quyền Trump cũng phải biện minh được cho chính sách đó. Hồi tháng 10 năm ngoái, Phó Tổng thống Mike Pence trên thực tế đã tuyên bố một cuộc “chiến tranh lạnh” đối với Trung Quốc trong một bài phát biểu mạnh mẽ chứa một loạt các cáo buộc, bao gồm cả sự can thiệp vào chính trị Hoa Kỳ lẫn sự áp bức đối với chính người dân Trung Quốc. Điều mà Pence – và những người khác trong chính quyền Trump – đã không đưa ra là một lời biện minh hợp lý cho việc Mỹ đối xử với Trung Quốc như một mối đe dọa sống còn.
Câu hỏi cuối cùng phải được đặt ra liên quan đến hợp tác đa phương. Để đương đầu với những thách thức chung – mà một số trong đó, như biến đổi khí hậu và phổ biến vũ khí hạt nhân, thực sự là những mối đe dọa sống còn – thế giới cần một sự hợp tác như vậy hơn bao giờ hết. Mỹ có thể thực hiện một chính sách đối đầu với Trung Quốc mà không ngăn cản sự hợp tác trong các vấn đề cần thiết hay không?
Những người ký lá thư ngỏ – cũng như một loạt các nhà kinh tế, chính trị gia và nhà tư tưởng nổi tiếng – đã trình bày một tuyên bố đầy đủ và hiểu biết cho thấy quan điểm tập thể của họ về Trung Quốc. Đã đến lúc chính quyền Trump phải làm rõ tầm nhìn và mục tiêu của mình cho những người dân mà họ được cho là đại diện.
Minxin Pei là giáo sư ngành quản trị chính quyền của Đại học Claremont McKenna và là tác giả cuốn China’s Crony Capitalism.
