Thế giới hôm nay: 08/08/2025

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Nội các an ninh Israel đã phê duyệt kế hoạch tiến hành chiếm đóng quân sự toàn diện Thành phố Gaza. Trước khi bỏ phiếu, thủ tướng Binyamin Netanyahu nói Israel cuối cùng sẽ kiểm soát hoàn toàn Gaza và trao quyền quản lý cho các lực lượng Arab chống Hamas. Quân đội Israel, hiện đang kiểm soát khoảng 75% dải đất này, được cho là đã cảnh báo chính phủ rằng việc chiếm đóng toàn bộ sẽ gây nguy hiểm cho con tin Israel đang bị giam giữ.

OpenAI ra mắt GPT-5, mô hình trí tuệ nhân tạo mới được chờ đợi từ lâu. Công ty Mỹ cho biết mô hình này vượt trội hơn GPT-4, ra mắt hơn hai năm trước, trong khả năng lập trình và “nhiệm vụ tác nhân.” Các thử nghiệm cũng cho thấy mô hình mới giảm hiện tượng “ảo giác” (hallucination) và ChatGPT hiện có gần 700 triệu người dùng hoạt động hàng tuần. Continue reading “Thế giới hôm nay: 08/08/2025”

Việt Nam cần giữ chính sách trần tín dụng

Tác giả: Nguyễn Khắc Giang

Tăng trưởng tín dụng tại Việt Nam đang tăng tốc với tốc độ đáng lo ngại. Mặc dù Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đặt mục tiêu tăng trưởng tín dụng ở mức 16% cho năm 2025 – con số vốn đã khá cao – nhưng chỉ trong nửa đầu năm, tín dụng đã tăng đến 10%, mức cao nhất kể từ đại dịch COVID-19. Đây là thực tế đáng lo ngại khi tín dụng tại Việt Nam thường tăng mạnh hơn vào nửa cuối năm. Thống đốc Nguyễn Thị Hồng đã cảnh báo Quốc hội về sự phụ thuộc quá lớn của nền kinh tế vào vốn ngân hàng, nhấn mạnh nhu cầu đa dạng hóa các kênh huy động vốn. Tuy nhiên, Thủ tướng Phạm Minh Chính gần đây chỉ đạo NHNN bỏ hoàn toàn chính sách hạn mức tín dụng và cơ chế phân bổ hạn mức theo từng ngân hàng. Continue reading “Việt Nam cần giữ chính sách trần tín dụng”

Những sai lầm khiến Mỹ thua trong cuộc chiến drone

Nguồn: Jacquelyn Schneider và Julia Macdonald, “How to Lose the Drone War”, Foreign Affairs, 31/07/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Chỉ mới mười năm trước, Mỹ là nước đi đầu trong đổi mới công nghệ drone, sử dụng các máy bay Predator và Reaper để nhắm mục tiêu và tiêu diệt khủng bố ở các quốc gia xa xôi. Nhưng như Israel, Nga và Ukraine đã thể hiện gần đây trong các chiến dịch ấn tượng, một cuộc cách mạng drone khác đã bắt đầu. Nếu trước đây, drone đắt đỏ và được điều khiển từ xa cho các cuộc tấn công có mục tiêu và giám sát chiến lược, thì giờ đây chúng có thể được mua với giá chỉ vài trăm đô la và thực hiện vô số nhiệm vụ, từ trinh sát chiến trường đến vận chuyển máu và thuốc men cho binh lính bị thương ở tiền tuyến. Continue reading “Những sai lầm khiến Mỹ thua trong cuộc chiến drone”

07/08/1956: Chuỗi vụ nổ bí ẩn xảy ra ở Colombia

Nguồn: Mysterious explosions in Colombia, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1956, bảy xe tải chở đạn và thuốc nổ của quân đội đã phát nổ tại Cali, Colombia, khiến hơn 1.000 người thiệt mạng và hàng nghìn người khác bị thương. Cho đến nay, nguyên nhân vụ nổ vẫn còn là một bí ẩn.

Ngày hôm trước, 20 xe tải chở đầy thuốc nổ đã khởi hành từ thành phố Buenaventura của Colombia. Sau khi dừng lại ở Cali, 13 xe đã tiếp tục hướng đến Bogota, thủ đô của Colombia, trong khi 7 chiếc còn lại đang trên đường đến các điểm đến khác và đỗ ở trung tâm thành phố Cali qua đêm. Continue reading “07/08/1956: Chuỗi vụ nổ bí ẩn xảy ra ở Colombia”

Thế giới hôm nay: 07/08/2025

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Donald Trump dọa sẽ áp thuế 100% đối với các mặt hàng bán dẫn nhập khẩu, nhưng cũng nói các công ty đầu tư vào nước Mỹ có thể được miễn trừ. Tổng thống công bố kế hoạch này sau cuộc gặp với Tim Cook, giám đốc điều hành của Apple, người cho biết công ty ông sẽ đầu tư thêm 100 tỷ USD vào Mỹ trong những năm tới. Apple sản xuất phần lớn sản phẩm tại Trung Quốc nên rất dễ bị ảnh hưởng bởi gián đoạn thương mại.

Trước đó, ông Trump công bố mức thuế bổ sung 25% đối với hàng hóa từ Ấn Độ nhằm phản ứng với việc nước này tiếp tục nhập khẩu dầu từ Nga. Mức thuế mới được bổ sung thêm vào mức 25% đã được công bố tuần trước và sẽ có hiệu lực từ ngày 27 tháng 8. Bộ ngoại giao Ấn Độ gọi mức thuế này là “không công bằng, vô lý, và không thể chấp nhận được”. Ông Trump hy vọng sẽ cắt giảm doanh thu từ dầu mỏ của Nga để buộc ông Vladimir Putin chấm dứt chiến sự ở Ukraine. Continue reading “Thế giới hôm nay: 07/08/2025”

Tại sao Israel không phải đối mặt với khủng bố hay nổi dậy ở Trung Đông?

Nguồn: Daniel Byman, “The Intifada That Hasn’t Arrived,” Foreign Affairs, 28/07/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Tại sao các cuộc chiến gần đây của Israel lại ít kích động khủng bố và không dẫn đến các cuộc nổi dậy hàng loạt?

Trung Đông đang trong khủng hoảng, và Israel chính là tâm điểm của cơn bão. Kể từ cuộc tấn công bất ngờ của Hamas vào ngày 07/10/2023, khiến khoảng 1.200 người Israel thiệt mạng, quân đội Israel đã tấn công và chiếm đóng phần lớn Dải Gaza, tăng cường các chiến dịch ở Bờ Tây, tiêu diệt các mục tiêu Houthi ở Yemen, tàn phá Hezbollah ở Lebanon, đánh vào các địa điểm hạt nhân và quân sự ở Iran, và ném bom một số khu vực của Syria. Tất cả những kẻ thù này đều có liên hệ với khủng bố: trong những thập kỷ trước ngày 07/10, Hamas và Hezbollah từng sử dụng khủng bố để chống lại Israel, giết chết hơn 1.000 dân thường cùng một lượng tương đương binh sĩ. Thông qua các lực lượng ủy nhiệm và lực lượng của chính mình, Iran đã tấn công các mục tiêu Israel và Do Thái trên khắp thế giới. Chính quyền Trump gần đây vừa tái chỉ định Houthi là một nhóm khủng bố, trong khi người cai trị mới của Syria, Ahmed al-Shara, đã lãnh đạo một nhóm từng có liên hệ với al-Qaeda. Continue reading “Tại sao Israel không phải đối mặt với khủng bố hay nổi dậy ở Trung Đông?”

Trung Quốc muốn gì ở Ukraine?

Nguồn: Đạt Nguy, “What Does China Want in Ukraine?,” Foreign Affairs, 29/07/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Sự lưỡng lự của Bắc Kinh đang khiến vai trò của họ bị hạn chế.

Cuộc chiến ở Ukraine đang tiếp tục định hình quan hệ đối ngoại của Trung Quốc. Khi các nhà lãnh đạo châu Âu đến thăm Bắc Kinh vào tuần trước để thảo luận về thương mại và an ninh, nhu cầu tìm kiếm một giải pháp cho cuộc chiến là một trong những lý do chính khiến quan hệ Trung Quốc-châu Âu đạt đến “bước ngoặt”, theo lời Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Ursula von der Leyen. Đối với châu Âu, quan hệ gần gũi của Trung Quốc với Nga và sự ủng hộ mà Trung Quốc dành cho nỗ lực chiến tranh của Nga trong ba năm qua đã làm lu mờ quan hệ giữa Trung Quốc và châu Âu. Tại Bắc Kinh, Chủ tịch Hội đồng châu Âu António Costa đã nói với các đối tác của mình rằng Trung Quốc nên “sử dụng ảnh hưởng của họ đối với Nga để tôn trọng Hiến chương Liên Hiệp Quốc và chấm dứt chiến tranh xâm lược chống lại Ukraine.” Continue reading “Trung Quốc muốn gì ở Ukraine?”

Năng lượng: Điểm yếu chí tử của Đài Loan

Nguồn: Jim Ellis và Steven Chu, “Taiwan’s Achilles’ Heel”, Foreign Affairs, 30/07/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Vào tháng 5, Đài Loan đã đóng cửa lò phản ứng hạt nhân cuối cùng của mình, hoàn thành quá trình phi hạt nhân hóa đã diễn ra trong hơn bốn thập kỷ. Giữa những năm 1980, hòn đảo này tạo ra một nửa năng lượng điện từ năng lượng hạt nhân, một dự án được thực hiện bởi nhà độc tài Tưởng Giới Thạch để đối phó với cú sốc dầu mỏ những năm 1970. Nhưng một khi chế độ quân sự kết thúc vào năm 1987, quan điểm phản đối hạt nhân bắt đầu hình thành. Các nhà hoạt động dân chủ sơ khai của Đài Loan lo sợ rằng họ có thể gặp một thảm họa Chernobyl của riêng mình và liên kết năng lượng hạt nhân với quá khứ độc tài của Đài Loan. Continue reading “Năng lượng: Điểm yếu chí tử của Đài Loan”

Nga đang sử dụng chiến tranh chiếm lĩnh nhận thức như thế nào?

Nguồn: Nataliya Bugayova, “Russia’s War Is Also Cognitive”, Foreign Policy, 01/08/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Nga đang sử dụng chiến tranh chiếm lĩnh nhận thức – một hình thức chiến tranh tập trung vào việc gây ảnh hưởng đến tư duy, quyết định và hành động của đối phương – để đạt được các mục tiêu chiến lược mà họ không thể đạt được chỉ bằng năng lực vật lý của mình. Nga không phải là quốc gia duy nhất làm như vậy. Trung Quốc, Iran và Triều Tiên cũng ngày càng sử dụng chiến tranh chiếm lĩnh nhận thức chống lại Mỹ. Tuy nhiên, Nga đã chứng tỏ đặc biệt thành thạo trong việc sử dụng nó để hỗ trợ cuộc chiến chống Ukraine, định hình các quyết định của phương Tây, bảo vệ chế độ của Tổng thống Vladimir Putin và che giấu những điểm yếu của Nga. Mặc dù chiến tranh chiếm lĩnh nhận thức không phải là chiến lược tác chiến duy nhất của Điện Kremlin, nhưng điều quan trọng là phải hiểu nỗ lực của Điện Kremlin nhằm khiến thế giới nhìn nhận mọi thứ theo cách mà Moscow mong muốn – và để chúng ta đưa ra quyết định dựa trên thực tế do Điện Kremlin tạo ra đó. Continue reading “Nga đang sử dụng chiến tranh chiếm lĩnh nhận thức như thế nào?”

05/08/1914: Lắp đặt đèn giao thông điện đầu tiên trên thế giới

Nguồn: First electric traffic signal installed, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1914, đèn giao thông chạy bằng điện đầu tiên trên thế giới đã được lắp đặt tại điểm giao giữa Đại lộ Euclid và Đường East 105th ở Cleveland, Ohio.

Trước đó, trong những ngày đầu của xe hơi, việc di chuyển trên đường phố Mỹ là một trải nghiệm hỗn loạn, khi người đi bộ, xe đạp, xe ngựa, và xe điện cạnh tranh với xe cơ giới để giành quyền ưu tiên. Tình trạng đã được cải thiện phần nào khi xe ngựa dần biến mất, nhưng từ ngay trước Thế chiến I, người ta đã nhận thấy rõ rằng phải có một hệ thống quy định để giữ cho giao thông thông suốt và giảm số vụ tai nạn trên đường. Continue reading “05/08/1914: Lắp đặt đèn giao thông điện đầu tiên trên thế giới”

Thế giới hôm nay: 05/08/2025

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Ấn Độ gọi lời đe dọa tăng thuế của Donald Trump liên quan đến việc nước này mua dầu từ Nga là “vô lý và vô căn cứ.” Tổng thống Mỹ cho biết ông sẽ “tăng đáng kể” mức thuế 25% áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu từ Ấn Độ, vốn đã được ban hành tuần trước, vì Ấn Độ đang bán lại dầu Nga để thu lợi lớn. Bộ ngoại giao Ấn Độ phản bác rằng các giao dịch mua của họ giúp ổn định “thị trường năng lượng toàn cầu” và đã từng được Mỹ “khuyến khích.” Căng thẳng này càng làm xấu thêm quan hệ giữa hai nước.

Doanh thu quý hai của Palantir lần đầu tiên vượt mốc 1 tỷ USD, tăng 48% so với cùng kỳ năm trước — đánh dấu quý tăng trưởng thứ tám liên tiếp. Công ty phần mềm tình báo này cho biết tăng trưởng đến từ “tác động đáng kinh ngạc của AI” mà họ giúp các doanh nghiệp triển khai. Ngoài ra Palantir cũng hưởng lợi từ nhu cầu ngày càng tăng đối với công nghệ quốc phòng và tình báo trong bối cảnh các biên giới bị siết chặt và cạnh tranh siêu cường gia tăng. Continue reading “Thế giới hôm nay: 05/08/2025”

Làm sao để chính sách khí hậu trở nên khả thi?

Nguồn: “The climate needs a politics of the possible”, The Economist, 31/07/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Kiềm chế biến đổi khí hậu chưa bao giờ là dễ dàng. Việc thay đổi cán cân năng lượng cơ bản của hành tinh này không thể diễn ra trong một sớm một chiều. Một nền kinh tế dựa vào nhiên liệu hóa thạch, vốn đang phục vụ hàng tỷ người, cũng không thể bị thay thế nếu không vấp phải sự phản đối chính trị dữ dội. Nhưng ngày nay, vấn đề có vẻ đặc biệt khó khăn. Continue reading “Làm sao để chính sách khí hậu trở nên khả thi?”

Vấn đề tái thiết Ukraine đang dần biến mất khỏi các hội nghị Âu-Mỹ?

Nguồn: Anton Neeleman, 安东·尼尔曼：乌克兰重建问题，是怎么从欧美会议桌上消失的？, Guancha, 31/07/2025.

Biên dịch: Lê Thị Thanh Loan

Vào tháng 7, những diễn biến đáng chú ý trong lĩnh vực kinh tế và xã hội của Ukraine bao gồm: Hội nghị tái thiết Rome không mang lại kết quả thực chất, liên minh phương Tây chia rẽ, BlackRock rút khỏi Ukraine và Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cung cấp khoản vay 500 triệu USD nhưng lại một lần nữa đưa ra các điều khoản khắt khe.

Về mặt xã hội, số lượng học sinh đến trường đã giảm xuống mức thấp nhất trong 30 năm, nữ sinh chiếm tỷ lệ rất cao trong các lớp lớn, tỷ lệ đói nghèo tăng vọt, giá lương thực tăng cao và các cửa hàng “mỗi ngày một kiểu” mọc lên như nấm. Continue reading “Vấn đề tái thiết Ukraine đang dần biến mất khỏi các hội nghị Âu-Mỹ?”

Thế giới hôm nay: 04/08/2025

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Hamas cho biết sẵn sàng hợp tác với Hội Chữ thập đỏ để cung cấp viện trợ cho các con tin mà họ đang giam giữ ở Gaza, nếu một số điều kiện được đáp ứng. Nhóm vũ trang này yêu cầu Israel mở vĩnh viễn các hành lang nhân đạo và ngừng không kích trong quá trình phân phát viện trợ. Trước đó, Hamas đã công bố đoạn video quay một con tin người Israel tiều tụy và tuyên bố sẽ không giải giáp nếu chưa có một nhà nước Palestine độc lập được thành lập.

Đại diện thương mại Hoa Kỳ Jamieson Greer cho biết mức thuế của Mỹ “gần như đã được ấn định.” Donald Trump cho biết các mức thuế mới, dao động từ 10% đến 41%, sẽ bắt đầu có hiệu lực từ ngày 7 tháng 8. Ông Greer cũng bảo vệ việc ông Trump dùng thương mại để tác động đến chính trị nội bộ của các nước khác, ví dụ như trừng phạt Brazil vì truy tố Jair Bolsonaro, đồng minh của ông Trump, và nói rằng “điều đó là bình thường.” Continue reading “Thế giới hôm nay: 04/08/2025”

Lực lượng Mỹ nên rời khỏi châu Âu như thế nào?

Nguồn: Christopher S. Chivvis,  “How U.S. Forces Should Leave Europe,” Foreign Affairs, 23/07/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Và tại sao Trump nên bắt đầu quá trình đó ngay bây giờ?

Suốt hàng thập kỷ qua, khả năng tự vệ tập thể của châu Âu chỉ là một khát vọng xa vời. Nhưng giờ đây, thời khắc để hiện thực hóa mục tiêu này cuối cùng cũng đến. Động lực đang dần hình thành mạnh mẽ ở châu Âu: nhiều năm thực hiện các bước nhỏ để củng cố nền quốc phòng châu Âu đã nhường chỗ cho những hành động lớn sau khi Nga xâm lược Ukraine vào năm 2022, và những nỗ lực này lại càng tăng tốc sau sáu tháng kể từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump nhậm chức. Các nhà lãnh đạo châu Âu đã hứa sẽ tăng mạnh chi tiêu quốc phòng và các khoản chi khác liên quan đến quốc phòng tại hội nghị thượng đỉnh NATO vào tháng 6, nâng cam kết ngân sách chung của các thành viên từ 2% lên 5% GDP. Để thực hiện những cam kết quan trọng này, châu Âu đang giới thiệu các cơ chế tài chính mới và phá bỏ các rào cản hợp tác trong ngành công nghiệp quốc phòng của mình. Continue reading “Lực lượng Mỹ nên rời khỏi châu Âu như thế nào?”

Lãnh đạo tập thể đang được khôi phục trong quân đội Trung Quốc

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Collective leadership reasserts itself in China’s military,” Nikkei Asia, 31/07/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Truyền thống này đang trỗi dậy trở lại trước thềm Mật nghị Bắc Đới Hà thường niên của Đảng.

Mùa hè chính trị của Trung Quốc đang dần trở nên nóng bỏng, và ngày càng có nhiều dấu hiệu cho thấy “lãnh đạo tập thể” đang được khôi phục trong Quân Giải phóng Nhân dân, lực lượng vũ trang hùng mạnh của Trung Quốc, vốn nằm dưới sự chỉ huy của Đảng Cộng sản Trung Quốc. Continue reading “Lãnh đạo tập thể đang được khôi phục trong quân đội Trung Quốc”

03/08/1795: Ký Hiệp ước Greenville

Nguồn: Treaty of Greenville signed, ending the Northwest Indian War, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1795, Mỹ và Liên bang Người Mỹ bản địa Tây Bắc, một liên minh các bộ lạc từ vùng phía đông Ngũ Đại Hồ, đã ký Hiệp ước Greenville, chấm dứt hai thập kỷ thù địch do tranh chấp lãnh thổ. Chủ yếu bao gồm các bộ lạc Shawnee, Delaware, Iroquois, Ottawa, Ojibwa, và Miami, Liên bang Người Mỹ bản địa Tây Bắc đã được thành lập để cùng nhau bảo vệ vùng đất tổ tiên của các bộ lạc thành viên khỏi bị xâm chiếm – thường là bằng bạo lực – bởi những người định cư châu Âu di cư về phía tây kể từ sau Cách mạng Mỹ. Continue reading “03/08/1795: Ký Hiệp ước Greenville”

Lý do ông Trump phớt lờ Tổng thống Đài Loan

Nguồn: James Palmer, “Trump Snubs the Taiwanese President”, Foreign Policy, 29/07/2025

Biên dịch: Tạ Kiều Trang

Động thái này cũng là một cú tát vào mặt những người có lập trường cứng rắn với Trung Quốc ở Washington.

Tiêu điểm tuần này: Chính quyền Trump ngăn chặn Tổng thống Đài Loan quá cảnh ở Mỹ; Bê bối tình dục tràn lan trên mạng Trung Quốc; Bắc Kinh đẩy mạnh nỗ lực phát triển công nghệ phản ứng nhiệt hạch.

Ông Trump phớt lờ ông Lại Thanh Đức

Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump được cho là đã ngăn chặn Tổng thống Đài Loan Lại Thanh Đức quá cảnh ở Mỹ trên đường đến và về từ khu vực Mỹ Latinh – Đây là lần đầu tiên một tổng thống Đài Loan bị từ chối như vậy trong hơn ba thập kỷ qua. Continue reading “Lý do ông Trump phớt lờ Tổng thống Đài Loan”

02/08/1934: Hitler trở thành nhà độc tài của Đức

Nguồn: Hitler becomes dictator of Germany, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1934, sau cái chết của Tổng thống Đức Paul von Hindenburg, Thủ tướng Adolf Hitler đã trở thành nhà độc tài tối cao của Đức dưới danh hiệu Führer hay “Lãnh tụ.” Quân đội Đức sau đó tuyên thệ trung thành với vị tổng tư lệnh mới, và những tàn dư cuối cùng của chính phủ dân chủ Đức đã bị giải thể để nhường chỗ cho Đệ Tam Đế chế của Hitler. Dù ông cam kết với người dân rằng Đệ Tam Đế chế sẽ tồn tại trong một nghìn năm, nhưng nước Đức Quốc xã đã sụp đổ chỉ 11 năm sau đó. Continue reading “02/08/1934: Hitler trở thành nhà độc tài của Đức”

Nước nào sẽ chọn phe trong xung đột Đài Loan giữa Mỹ và Trung Quốc?

Nguồn: Chu Ba, “Which countries will pick sides in a US-China conflict over Taiwan”, South China Morning Post, 24/07/2025

Biên dịch: Tạ Kiều Trang

Rất ít quốc gia muốn dính líu vào cuộc xung đột này, cũng không rõ Mỹ muốn can dự hay không.

Có rất nhiều suy đoán về những bên thứ ba nào có thể can dự nếu chiến tranh nổ ra giữa Trung Quốc và Mỹ tại eo biển Đài Loan. Hồi tháng 6, tờ The Economist đã đăng một bài viết về vấn đề này. Gần đây hơn, tờ Financial Times đưa tin, Mỹ đang gây áp lực buộc Nhật Bản và Úc phải làm rõ vai trò của họ trong tình huống nói trên. Continue reading “Nước nào sẽ chọn phe trong xung đột Đài Loan giữa Mỹ và Trung Quốc?”