220 năm quốc hiệu Việt Nam và đôi điều thảo luận

Tác giả: Trần Đức Anh Sơn

Tóm tắt: Năm 1804, vua Gia Long, người sáng lập ra vương triều Nguyễn, triều đại quân chủ cuối cùng của Việt Nam đã chọn hai chữ 越南 (Việt Nam) làm quốc hiệu. Tuy nhiên, trong thư tịch cổ Hán – Nôm của Việt Nam có nhiều tư liệu, văn bia, di vật ghi nhận hai chữ Việt Nam đã xuất hiện từ thế kỷ XIV và được sử dụng để chỉ lãnh thổ, cương vực của đất nước ta. Bài viết này dùng các nguồn sử liệu của triều Nguyễn (Việt Nam) và của nhà Thanh (Trung Hoa) để lý giải việc hai chữ 越南được chọn làm quốc hiệu vào năm 1804, đồng thời, dẫn ra những nguồn tư liệu Hán Nôm khác trong thư tịch cổ Việt Nam để giải thích vì sao hai chữ 越南đã xuất hiện từ trước năm 1804, và chúng được sử dụng với mục đích gì? Bài viết này cũng đặt ra giả thuyết việc chúa Nguyễn Phúc Chu (1675 – 1725) sử dụng hai chữ 越南trong các thi phẩm do ông sáng tác hàm ý điều gì? Continue reading “220 năm quốc hiệu Việt Nam và đôi điều thảo luận”

Nguồn gốc của Chủ nghĩa Cộng sản

Nguồn: “What Are the Origins of Communism,” Council on Foreign Relations, 01/08/2024

Biên dịch: Tạ Kiều Trang

Khám phá các cách khác nhau mà Marx, Lenin, và Stalin đã diễn giải chủ nghĩa Cộng sản và đi sâu vào lịch sử của quá trình chuyển hóa một hệ tư tưởng thành chính sách.

Trong số những video TikTok phổ biến như các cụ ông cụ bà nhảy múa hay công thức làm món tráng miệng ngon mắt, một chủ đề khác gần đây đã thu hút hơn nửa tỷ lượt xem: #Chủ nghĩa Cộng sản.

Lướt qua hàng loạt video ngắn liên quan đến hashtag này sẽ thấy các đoạn clip tiểu sử về các nhà cách mạng cộng sản, video deepfake của Joseph Stalin hát nhép theo các bản hit nhạc pop, hay thậm chí cả các hướng dẫn trang điểm theo chủ đề búa liềm. Continue reading “Nguồn gốc của Chủ nghĩa Cộng sản”

22/08/1962: de Gaulle sống sót sau khi bị ám sát hụt

Nguồn: Citroen helps de Gaulle survive assassination attempt, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1962, Tổng thống Charles de Gaulle của Pháp đã sống sót sau một trong số nhiều vụ ám sát nhắm vào ông nhờ hiệu suất vượt trội của chiếc xe hơi dành cho tổng thống: Chiếc Citroen DS 19 bóng bẩy, với thiết kế khí động học, được gọi là La Deesse (Nữ thần).

Citroen DS đã có màn ra mắt gây chấn động tại Triển lãm Xe hơi Paris năm 1955; hình dáng thanh thoát, giản dị đã giúp nó nổi bật giữa những chiếc xe có cánh đuôi và mạ crôm phổ biến vào thời đó. Khác xa với chiếc 2CV nổi tiếng của Citroen (thường được gọi là “vịt con xấu xí”), DS có động cơ 1,9 lít và hệ thống sang số, ly hợp, lái và phanh trợ lực. Continue reading “22/08/1962: de Gaulle sống sót sau khi bị ám sát hụt”

Thế giới hôm nay: 22/08/2024

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Ukraine đã tiến hành “một trong những cuộc tấn công bằng máy bay không người lái lớn nhất từ ​​trước đến nay” vào Moscow, theo thị trưởng thủ đô Nga, Sergei Sobyanin. Bộ quốc phòng Nga cho biết lực lượng phòng không đã bắn hạ 11 máy bay không người lái trên thành phố và các khu vực xung quanh, với tổng cộng 45 máy bay không người lái bị đánh chặn trên lãnh thổ Nga. Những cuộc tấn công như vậy rất hiếm khi xảy ra — vì Ukraine chủ yếu nhắm vào các cơ sở hạ tầng quan trọng như sân bay và nhà máy lọc dầu.

Barack Obama cho biết nước Mỹ đã “sẵn sàng cho một chương mới” với Kamala Harris làm tổng thống, khi ông có bài phát biểu quan trọng vào thứ Ba tại Đại hội Toàn quốc của đảng Dân chủ. Cựu tổng thống cũng chỉ trích việc Donald Trump sử dụng “những biệt danh trẻ con và các thuyết âm mưu điên rồ” cũng như “tâm lý ám ảnh kỳ lạ về quy mô đám đông” của ông. Trước đó, cựu đệ nhất phu nhân Michelle Obama đã có bài phát biểu tại đại hội và mô tả bà Harris là “một trong những người đủ tiêu chuẩn nhất” từng tranh cử tổng thống. Continue reading “Thế giới hôm nay: 22/08/2024”

Tại sao chế độ Putin bền bỉ đến vậy?

Nguồn: Julian G. Waller, “Putin the Resilient,” Foreign Affairs, 14/08/2024

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Việc dự đoán sự sụp đổ chế độ ở Nga là suy nghĩ viển vông.

Chế độ chính trị mà Tổng thống Vladimir Putin lãnh đạo ngày hôm nay khác với chế độ khi ông bắt đầu cuộc chiến vào năm 2022. Nga đã là một quốc gia chuyên chế suốt nhiều năm, với các cuộc bầu cử quốc gia nghiêng hẳn về đảng của Putin, và giới tinh hoa cầm quyền được kết nối thông qua mạng lưới những người bảo trợ lâu năm. Nhưng kể từ cuộc xâm lược Ukraine, Nga đã trở thành một chế độ chuyên chế theo chủ nghĩa cá nhân thực sự, với quyền lực không được kiểm soát nằm gọn trong tay một người – Putin – trong khi các thể chế chính trị còn lại của đất nước bị đẩy xuống các vị trí phụ thuộc trong hệ thống phân cấp chuyên chế. Continue reading “Tại sao chế độ Putin bền bỉ đến vậy?”

Thế giới hôm nay: 21/08/2024

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã đến Qatar để tiếp tục đàm phán về lệnh ngừng bắn ở Gaza. Trước đó, ông Blinken đã gặp tổng thống Ai Cập Abdel Fattah al-Sisi tại bờ biển Địa Trung Hải của nước này. Qatar và Ai Cập đã đàm phán trực tiếp với Hamas, bên vẫn chưa đồng ý với “đề xuất bắc cầu” để đưa đến lệnh ngừng bắn và trả lại các con tin Israel – mà ông Blinken cho biết Israel đã chấp nhận. Trong khi đó, Lực lượng Phòng vệ Israel đã thu hồi được thi thể của sáu con tin bị Hamas bắt giữ ở thành phố Khan Younis phía nam Gaza, trong một chiến dịch kéo dài qua đêm. Chỉ một người sống sót. Cho tới nay khoảng 109 người bị bắt làm con tin trong vụ 7 tháng 10 vẫn đang bị giam cầm.

Ủy ban châu Âu công bố mức thuế mới đối với xe điện Tesla sản xuất tại Trung Quốc. Khối này sẽ áp dụng mức thuế 9%, thấp hơn mức 20,8% đề xuất hồi tháng 7. EU cáo buộc trợ cấp của Trung Quốc giúp nước này xuất khẩu xe điện và các hàng hóa khác với giá thấp, đe dọa các nhà sản xuất EU. Continue reading “Thế giới hôm nay: 21/08/2024”

Giới học giả Trung Quốc đang phủ nhận thực tế về cuộc chiến ở Ukraine

Nguồn: Jude Blanchette, “China Is in Denial About the War in Ukraine,” Foreign Affairs, 13/08/2024

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Tại sao các học giả Trung Quốc lại đánh giá thấp cái giá phải trả của sự đồng lõa trong cuộc xâm lược của Nga.

Trong những tuần sau khi Nga xâm lược Ukraine vào tháng 2/2022, chính phủ Trung Quốc đã thận trọng bày tỏ quan điểm ủng hộ Moscow. Người phát ngôn của chính phủ Trung Quốc liên tục nhấn mạnh rằng Nga có quyền quản lý công việc của mình theo cách mà họ thấy phù hợp, cáo buộc rằng “xâm lược” là cách giải thích các sự kiện của phương Tây, và cho rằng Mỹ đã khiêu khích Tổng thống Nga Vladimir Putin bằng cách ủng hộ mở rộng NATO. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị thậm chí còn bày tỏ sự đồng cảm với “những lo ngại chính đáng” của Nga. Continue reading “Giới học giả Trung Quốc đang phủ nhận thực tế về cuộc chiến ở Ukraine”

20/08/1833: Ngày sinh Benjamin Harrison

Nguồn: Benjamin Harrison is born, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1833, Benjamin Harrison, tổng thống tương lai của nước Mỹ, đã chào đời tại North Bend, Ohio.

Chính trị từ lâu đã là một truyền thống của gia đình Harrison. Vào thời điểm ông được sinh ra, cha của Harrison đang là hạ nghị sĩ đại diện cho Ohio, trong khi ông nội của ông, William Henry Harrison, đang phục vụ với tư cách là thượng nghị sĩ của Indiana và sẽ trở thành tổng thống thứ chín của Mỹ chỉ sau tám năm nữa. Ông cố của ông, và cũng là người mà ông được đặt tên theo, Benjamin Harrison, thì từng là thống đốc thuộc địa Virginia và là một trong những người ký Tuyên ngôn Độc lập. Continue reading “20/08/1833: Ngày sinh Benjamin Harrison”

Thế giới hôm nay: 20/08/2024

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Ngoại trưởng Hoa Kỳ Antony Blinken cho biết thủ tướng Israel Binyamin Netanyahu đã chấp nhận một “đề xuất bắc cầu” để đưa đến lệnh ngừng bắn và thả các con tin Israel. Ông Blinken kêu gọi Hamas làm theo. Trước đó, Hamas đã nói đề xuất này quá gần với lập trường của Israel. Ông Blinken, hiện đang ở Tel Aviv, mô tả các cuộc đàm phán tuần này giữa Israel và Hamas “có thể là cơ hội tốt nhất” và “có lẽ là cơ hội cuối cùng” để thống nhất về một thỏa thuận ngừng bắn.

Chủ sở hữu người Nhật của 7-Eleven, chuỗi cửa hàng tiện lợi lớn nhất thế giới, cho biết họ đã nhận được đề xuất mua lại từ Alimentation Couche-Tard, một đối thủ đến từ Canada. Seven & i Holdings (chủ quản của 7-Eleven) cho biết một “ủy ban đặc biệt” đang phân tích lời đề nghị không ràng buộc này; và nếu họ đồng ý bán thì đây sẽ là thương vụ mua lại lớn nhất từ ​​trước đến nay từ bên ngoài đối với một công ty Nhật Bản. Cổ phiếu của công ty đã tăng giá, đưa vốn hóa thị trường lên 39 tỷ đô la. Continue reading “Thế giới hôm nay: 20/08/2024”

Liệu Việt Nam có đi theo con đường của Trung Quốc?

Tác giả: Lê Hồng Hiệp

Vào ngày 3 tháng 8 năm 2024, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhất trí bầu Chủ tịch nước Tô Lâm làm Tổng Bí thư mới của Đảng, đánh dấu một bước ngoặt trong nền chính trị Việt Nam. Sự thay đổi lãnh đạo quan trọng này đã làm dấy lên nhiều đồn đoán về tương lai của nền chính trị đất nước. Một số nhà quan sát Việt Nam đã đặt câu hỏi liệu ông Lâm, một tướng an ninh và cựu bộ trưởng công an, có áp dụng các khuynh hướng chuyên chế và đưa đất nước đi theo con đường tương tự như của Trung Quốc dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình hay không. Continue reading “Liệu Việt Nam có đi theo con đường của Trung Quốc?”

Thế giới hôm nay: 19/08/2024

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đã đến Israel để thúc đẩy lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hamas. Ngay sau khi ông đến, Hamas đưa ra tuyên bố cho rằng đề xuất chấm dứt giao tranh mới là quá gần với lập trường của Israel. Theo cơ quan y tế địa phương, lực lượng vũ trang Israel đã giết chết ít nhất 21 người trong các cuộc không kích vào Gaza hôm Chủ Nhật.

Không quân Ukraine cho biết đã phá hủy một cây cầu thứ hai ở tỉnh Kursk. Động thái này là nhằm gây khó khăn cho nỗ lực tăng viện của Nga, sau khi Ukraine vượt biên đánh vào Kursk hôm 6 tháng 8. Trước đó, Volodymyr Zelensky cho biết quân đội Ukraine đang “tăng cường” và “mở rộng” các vị trí của họ trên lãnh thổ địch. Continue reading “Thế giới hôm nay: 19/08/2024”

Lý do Thủ tướng Fumio Kishida từ chức và triển vọng chính trị Nhật Bản

Nguồn: Linda Sieg, “Japan’s Public Didn’t Buy Fumio Kishida’s New Capitalism,” Foreign Policy, 15/08/2024

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Thêm một thủ tướng khác từ chức và kỷ nguyên liên tục thay đổi lãnh đạo có thể sẽ quay trở lại.

Khi Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida rời nhiệm sở vào tháng tới, ông sẽ để lại một Nhật Bản có liên minh chặt chẽ hơn với Mỹ và quan hệ nồng ấm hơn với Hàn Quốc. Nhưng di sản trong nước của ông lại không vững chắc như vậy, vì công chúng đã nổi giận với cách ông điều hành nền kinh tế và vẫn còn những câu hỏi chưa được giải đáp về cách để tài trợ cho khoản chi ông đã hứa nhằm củng cố quân đội và vực dậy tỷ lệ sinh đang giảm sút. Continue reading “Lý do Thủ tướng Fumio Kishida từ chức và triển vọng chính trị Nhật Bản”

18/08/1988: Thẩm phán Gary M. Little tự tử

Nguồn: A Seattle judge involved in a sex scandal dies by suicide, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày năm 1988, Thẩm phán Gary M. Little đã tự tử chỉ vài giờ trước khi tờ Seattle Post-Intelligencer cho đăng bài báo cáo buộc ông lạm dụng quyền lực bằng cách tấn công tình dục các bị cáo ở độ tuổi vị thành niên mà ông từng xét xử. Bài báo trên trang nhất này cũng ám chỉ rằng ông đã lạm dụng các học sinh tuổi teen của mình khi còn là giáo viên vào thập niên 1960 và 1970. Vụ bê bối này đã đặt ra câu hỏi về hệ thống tư pháp, vì thực chất Little đã bị điều tra và kỷ luật, nhưng các cuộc điều tra đã được giữ bí mật. Continue reading “18/08/1988: Thẩm phán Gary M. Little tự tử”

Những điều bạn có thể chưa biết về Hamas

Nguồn: Kali Robinson, “What is Hamas,” Council on Foreign Relations, 01/08/2024

Biên dịch: Tạ Kiều Trang

Giới thiệu

Hamas là một phong trào vũ trang Hồi giáo đã kiểm soát Dải Gaza gần hai thập kỷ. Tổ chức này  bác bỏ sự tồn tại của Israel bằng bạo lực, cho rằng Israel đang chiếm đóng Palestine. Vào tháng 10 năm 2023, Hamas đã tấn công miền Nam Israel, khiến gần 1.200 người thiệt mạng và bắt giữ hơn 200 con tin. Đáp lại, Israel đã tuyên bố một cuộc chiến với mục tiêu xoá sổ nhóm này. Theo các quan chức Palestine tại Gaza, cuộc xung đột đã cướp đi gần bốn mươi nghìn sinh mạng tính đến tháng 7 năm 2024.

Hàng chục nước, bao gồm cả Mỹ, đã liệt Hamas vào danh sách các tổ chức khủng bố qua nhiều năm, dù một số nước chỉ áp dụng nhãn này đối với nhánh quân sự của Hamas. Mỹ đã cam kết cung cấp hàng tỷ đô la viện trợ quân sự mới kể từ khi chiến tranh Israel-Hamas bùng nổ và vẫn là nhà cung cấp vũ khí hàng đầu cho Israel. Continue reading “Những điều bạn có thể chưa biết về Hamas”

17/08/1943: Tướng Patton giành chiến thắng trong Cuộc đua đến Messina

Nguồn: General George S. Patton wins race to Messina, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1943, Tướng Mỹ George S. Patton và Tập đoàn quân số 7 của ông đã đến Messina vài giờ trước Thống chế Anh Bernard L. Montgomery và Tập đoàn quân số 8 của ông, giành chiến thắng trong cái gọi là “Cuộc đua đến Messina” và hoàn thành cuộc chinh phục Sicily của Đồng minh.

Chào đời tại San Gabriel, California, vào năm 1885, Patton lớn lên trong một gia đình có truyền thống lâu đời trong quân ngũ. Sau khi theo học tại West Point, ông đã phục vụ với tư cách là sĩ quan xe tăng trong Thế chiến I, và những trải nghiệm này, cùng với quá trình học tập sâu rộng trong lĩnh vực quân sự, đã khiến ông trở thành một người ủng hộ tầm quan trọng cốt yếu của xe tăng trong chiến tranh trong tương lai. Continue reading “17/08/1943: Tướng Patton giành chiến thắng trong Cuộc đua đến Messina”

Liệu có hồi kết nào cho xung đột giữa Israel và Hezbollah?

Nguồn: Daniel Byman, “Does Israel’s Conflict with Hezbollah Have an Endgame?,” Foreign Policy, 12/08/2024

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Nhóm phiến quân Lebanon sẽ vẫn là mối đe dọa đối với Israel ngay cả sau chiến tranh.

Cuộc chiến của Israel ở Gaza từ lâu đã gắn liền với một cuộc xung đột khu vực rộng lớn hơn, với Iran; với lực lượng Houthi ở Yemen; và quan trọng nhất là với lực lượng Hezbollah của Lebanon, những người tấn công Israel dưới danh nghĩa đoàn kết ủng hộ Hamas. Mỗi cuộc xung đột nhỏ này đang có nguy cơ trở nên căng thẳng hơn sau hai vụ ám sát liên tiếp của Israel, nhắm vào chỉ huy cấp cao Fuad Shukr của Hezbollah vào cuối tháng 7 ở Beirut và lãnh đạo chính trị Ismail Haniyeh của Hamas tại nơi trú ẩn an toàn của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo ở trung tâm Tehran. Continue reading “Liệu có hồi kết nào cho xung đột giữa Israel và Hezbollah?”

Thế giới hôm nay: 16/08/2024

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Trong một cuộc phỏng vấn sẽ được phát sóng trên truyền thông nhà nước Nga, tổng thống Belarus Alexander Lukashenko đã kêu gọi Nga và Ukraine chấm dứt “cuộc ẩu đả.” Lời kêu gọi của ông Lukashenko được đưa ra khi quân đội Ukraine tiếp tục cuộc tấn công ở Kursk, một tỉnh biên giới của Nga. Belarus đã cho Nga mượn đường tấn công Ukraine và cho bố trí vũ khí hạt nhân trên lãnh thổ. Trước đó, Nga đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp liên bang tại Belgorod, một khu vực gần Kursk, nơi khoảng 200.000 người đã được sơ tán kể từ khi cuộc tấn công của Ukraine bắt đầu vào ngày 6 tháng 8. Ukraine được cho là đã bắt giữ hơn 100 binh sĩ Nga vào thứ Tư, bổ sung vào thứ mà tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky gọi là “quỹ trao đổi” của đất nước.

S&P 500 lên mức cao nhất kể từ cuối tháng 7. Đợt tăng cho thấy giá cổ phiếu của các công ty lớn nhất nước Mỹ đang phục hồi sau pha bán tháo hai tuần trước. Các nhà đầu tư được khích lệ bởi dữ liệu kinh tế mạnh mẽ của Mỹ, vốn cho thấy số đơn xin trợ cấp thất nghiệp thấp nhất trong năm tuần và doanh số bán lẻ tháng 7 vượt dự báo của các nhà kinh tế. Continue reading “Thế giới hôm nay: 16/08/2024”

Nạn nhân sống sót đầu tiên sau khi bị cướp nội tạng ở Trung Quốc lên tiếng

Nguồn: Tasnim Nazeer, “First Known Survivor of China’s Forced Organ Harvesting Speaks Out,” The Diplomat, 10/08/2024

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Lời khai của Trình Bội Minh đã cung cấp một cái nhìn hiếm hoi và đáng lo ngại về nỗi kinh hoàng mà các tù nhân lương tâm ở Trung Quốc phải đối mặt.

Trong một tiết lộ rùng rợn, Trình Bội Minh, người sống sót đầu tiên được biết đến của chiến dịch cướp nội tạng do nhà nước Trung Quốc hậu thuẫn, đã trò chuyện với nhà báo Tasnim Nazeer của tờ The Diplomat về quá trình sống sót trước nghịch cảnh của mình. Continue reading “Nạn nhân sống sót đầu tiên sau khi bị cướp nội tạng ở Trung Quốc lên tiếng”

15/08/2021: Kabul rơi vào tay Taliban sau khi Mỹ rút quân

Nguồn: Kabul falls to the Taliban after U.S. withdrawal, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2021, chỉ hai tuần trước khi quân đội Mỹ chuẩn bị chính thức rút khỏi Afghanistan, các thủ lĩnh Taliban tiến vào thủ đô Kabul và giành lại quyền lực mà không gặp phải sự kháng cự nào. Chính phủ Afghanistan sụp đổ, Tổng thống Ashraf Ghani chạy trốn, trong khi nhiều thường dân Afghanistan tuyệt vọng bị bỏ lại phía sau. Continue reading “15/08/2021: Kabul rơi vào tay Taliban sau khi Mỹ rút quân”

Thế giới hôm nay: 15/08/2024

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Lạm phát năm ở Mỹ đã giảm xuống còn 2,9% vào tháng 7. Con số này thấp hơn 3% của tháng 6, và thấp hơn kỳ vọng khi hầu hết các nhà kinh tế đều cho rằng lạm phát sẽ giữ nguyên. Tin tức này cho thấy gần như chắc chắn Cục Dự trữ Liên bang sẽ bắt đầu hạ lãi suất – hiện đang ở mức cao nhất 23 năm – vào tháng 9.

Tổ chức Y tế Thế giới đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp về y tế cộng đồng toàn cầu do bệnh đậu mùa khỉ. Báo động được đưa ra sau khi một chủng mới của căn bệnh này lây lan ra ngoài Cộng hòa Dân chủ Congo đến ít nhất 12 quốc gia châu Phi khác. Số ca đã tăng 160% so với cùng kỳ năm ngoái và hơn 500 người đã tử vong kể từ tháng 1. Continue reading “Thế giới hôm nay: 15/08/2024”