Nguồn: Chiricahua Apache leader Victorio is killed south of El Paso, Texas, History.com
Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng
Vào ngày này năm 1880, chiến binh Victorio, một trong những chiến lược gia quân sự người Chiricahua Apache vĩ đại nhất mọi thời đại, đã thiệt mạng tại Dãy núi Tres Castillos phía nam El Paso, Texas.
Sinh ra ở New Mexico vào khoảng năm 1809, Victorio lớn lên trong thời kỳ thù địch gay gắt giữa thổ dân da đỏ Apache bản địa ở phía tây nam nước Mỹ và dân định cư tại Mexico và Mỹ. Quyết tâm ngăn cản việc chiếm đóng vùng đất quê hương mình, Victorio đã lãnh đạo một đội chiến binh nhỏ trong một loạt các cuộc đột kích tàn khốc nhắm vào những người định cư Mexico và Mỹ cũng như cộng đồng của họ vào những năm 1850.
Sau hơn một thập niên thoát khỏi mọi nỗ lực từ phía Mexico và Mỹ nhằm bắt giữ ông, Quân đội Mỹ đã thuyết phục được Victorio chấp nhận đưa bộ tộc của mình đến tái định cư trên một vùng đất cháy nắng khắc nghiệt gần San Carlos, Arizona, vào năm 1869. Nhưng với nhiệt độ mùa hè lên tới hơn 43 độ C ở trong “khu bảo tồn” San Carlos (một khu vực còn được biết đến là Vùng đất Địa ngục/ Hell’s Forty Acres) và việc canh tác là gần như không thể, Victorio nhận ra khu bảo tồn mới là nơi không thể sống được và chuyển người dân của mình đến khu đất dễ chịu hơn tại Ojo Caliente (Warm Springs), và vì thế lại trở thành kẻ ngoài vòng pháp luật.
Năm 1878, Quân đội Mỹ cố gắng buộc người Apache trở lại San Carlos, nhưng Victorio đã trốn thoát, biến mất vào sa mạc cùng với 150 chiến binh dũng cảm. Tìm cách sinh tồn bằng cách cướp phá các thị trấn và trang trại ở Chihuahua, Mexico, Victorio và những chiến binh của mình đã bắt đầu phục kích lính Mỹ và những người chăn cừu Mexico hoặc Mỹ.
Năm 1880, một nhóm liên quân Mỹ – Mexico cuối cùng đã thành công trong việc truy lùng vị tướng Apache khôn ngoan và các chiến binh của ông, bao vây họ trong dãy núi Tres Castillos của Mexico, ngay phía nam El Paso, Texas. Sau khi quân Mỹ rút đi, binh sĩ Mexico tiếp tục giết gần như toàn bộ những người Apache bị mắc kẹt, chỉ có 17 người sống sót, mặc dù chính xác Victorio đã chết như thế nào vẫn chưa rõ ràng. Một số người cho rằng một điệp viên người da đỏ được quân Mexico tuyển dụng đã giết Victorio. Nhưng theo lời người Apache, Victorio đã tự kết liễu đời mình còn hơn là đầu hàng. Bất kể sự thật là thế nào, cái chết của Victorio đã khiến ông trở thành một người tử vì đạo trong mắt dân Apache và củng cố quyết tâm tiếp tục chiến đấu của các chiến binh khác. Geronimo, chiến binh vĩ đại cuối cùng của người Apache sẽ không đầu hàng mãi cho đến năm 1886.
