09/05/1960: FDA cho phép sử dụng thuốc tránh thai

Nguồn: FDA approves “the pill”, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1960, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã phê chuẩn loại thuốc tránh thai được sản xuất thương mại đầu tiên trên thế giới —Enovid-10, do Công ty G.D. Searle ở Chicago, Illinois sản xuất. Continue reading “09/05/1960: FDA cho phép sử dụng thuốc tránh thai”

Thế giới hôm nay: 09/05/2023

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Nga liên tiếp không kích các thành phố Ukraine, bao gồm cả thủ đô Kiev. Các cuộc tấn công diễn ra đúng thời điểm Điện Kremlin chuẩn bị kỷ niệm Ngày Chiến thắng vào thứ Ba, ngày lễ đánh dấu chiến thắng trước Đức Quốc xã trong Thế chiến 2. Một quan chức cấp cao của Ukraine cho biết Nga đã tăng cường tấn công Bakhmut nhằm nỗ lực chiếm thị trấn trước thứ Ba. Nhóm đánh thuê Wagner của Nga dường như đã quyết định không rút khỏi Bakhmut sau khi được Điện Kremlin hứa cung cấp thêm đạn dược.

Các ngân hàng khu vực của Mỹ tiếp tục phục hồi từ đà giảm giá cổ phiếu sau khi JPMorgan Chase tiếp quản First Republic hôm 1 tháng 5. Cổ phiếu của PacWest, một ngân hàng California, tăng gần 30% khi thị trường mở cửa vào thứ Hai; trước đó họ đã cắt giảm mạnh cổ tức vào thứ Sáu. Cổ phiếu của Zions và Western Alliance cũng tăng điểm. Continue reading “Thế giới hôm nay: 09/05/2023”

Ngay cả Trung Quốc cũng không tin có thể thay thế Mỹ

Nguồn: Jessica Chen Weiss, “Even China Isn’t Convinced It Can Replace the U.S.,” New York Times, 04/05/2023

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Hiện nay, ở Washington đang có một quan điểm ngày càng vững chắc cho rằng Trung Quốc đang tìm cách thay thế Mỹ trở thành cường quốc hàng đầu thế giới và tái tạo hệ thống quốc tế theo hình ảnh phi tự do của mình.

Tất nhiên, Trung Quốc đã thúc đẩy những nỗi sợ này qua việc phát triển quân đội, hợp tác với một nước Nga theo chủ nghĩa phục thù, thúc đẩy các yêu sách tranh chấp lãnh thổ, và dựa vào những luận điệu của riêng mình. Chủ tịch Tập Cận Bình đã thề sẽ chặn đứng những gì ông coi là nỗ lực do Mỹ dẫn đầu nhằm “ngăn chặn, bao vây, và đàn áp” Trung Quốc, và đã tuyên bố rằng “chủ nghĩa tư bản chắc chắn sẽ diệt vong và chủ nghĩa xã hội chắc chắn sẽ chiến thắng”. Continue reading “Ngay cả Trung Quốc cũng không tin có thể thay thế Mỹ”

Thế giới hôm nay: 08/05/2023

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Liên đoàn Ả Rập vừa bỏ phiếu cho Syria, nước bị đình chỉ tư cách thành viên từ năm 2011, tái gia nhập khối tại cuộc họp khẩn ở Ai Cập. Liên đoàn cũng thảo luận về nội chiến ở Sudan. Các nước láng giềng của Syria đã bình thường hóa quan hệ với nước này trong những tháng gần đây. Ả Rập Saudi, quốc gia sẽ tổ chức cuộc họp dự kiến của Liên đoàn vào ngày 19 tháng 5, gần đây thừa nhận những nỗ lực bài xích nhà độc tài Bashar al-Assad của họ đều không thành công.

Bộ trưởng tài chính Mỹ Janet Yellen cảnh báo rằng Quốc hội có thể tạo ra “khủng hoảng hiến pháp” nếu không tăng trần nợ, vốn có thể bị thủng ngay ngày 1 tháng 6. Đảng Cộng hòa đang yêu cầu cắt giảm chi tiêu liên bang để đổi lấy việc nâng trần nợ chính phủ. Các quan chức của tổng thống Joe Biden đã cân nhắc viện dẫn một tu chính án để bỏ qua quốc hội trong trường hợp đàm phán, vốn bắt đầu vào thứ Ba, đi vào bế tắc. Continue reading “Thế giới hôm nay: 08/05/2023”

Nhìn lại xu hướng bỏ chữ Hán ở Đông Á: Trường hợp Trung Quốc

Tác giả: Nguyễn Hải Hoành

Xem thêm: Trường hợp Nhật Bản, Triều Tiên và Hàn Quốc

Chữ Hán ra đời vào khoảng năm 1300 TCN tại Trung Quốc, với hình thái đầu tiên là chữ Giáp Cốt, tức chữ khắc trên mai rùa hoặc xương thú vật. Người Trung Quốc xưa nay có truyền thống coi chữ Hán là biểu tượng, là đại diện, là vật mang văn hoá truyền thống của dân tộc Hoa Hạ, chữ Hán được tôn thờ như một báu vật của nền văn minh Trung Hoa.

Chữ Hán có tính biểu ý, tách rời tiếng nói, đặc điểm đó cho phép những người nói các thứ tiếng khác nhau có thể dùng chữ Hán như một thứ chữ viết chung để giao lưu với nhau. Trung Quốc đất rộng người đông, dân địa phương nào nói tiếng địa phương ấy (phương ngữ), nghe không hiểu nhau, nay cả nước có thể dùng chữ Hán viết ra để hiểu nhau. Continue reading “Nhìn lại xu hướng bỏ chữ Hán ở Đông Á: Trường hợp Trung Quốc”

07/05/1843: Người nhập cư Nhật Bản đầu tiên đến Mỹ

Nguồn: First Japanese immigrant arrives in the U.S., History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1843, người được mệnh danh là “đại sứ đầu tiên của Mỹ tại Nhật Bản”, một ngư dân 14 tuổi tên là Manjiro, đã trở thành người nhập cư Nhật Bản đầu tiên đến Mỹ, trên một con tàu săn cá voi.

Theo Quỹ Nhân văn Quốc gia Mỹ (National Endowment of the Humanities, NEH), cậu bé và thủy thủ đoàn trên tàu đã bị cuốn vào một cơn bão dữ dội, khiến con tàu của họ bị dạt vào một hòn đảo sa mạc cách ngôi làng ven biển Nhật Bản của họ gần 500 km. Được một tàu săn cá voi của Mỹ cứu 5 tháng sau đó, Manjiro được thuyền trưởng người Mỹ William Whitfield nhận làm con nuôi, đổi tên cậu thành John Mung và đưa cậu trở về nhà của ông ở Massachusetts. Continue reading “07/05/1843: Người nhập cư Nhật Bản đầu tiên đến Mỹ”

Một loại tiền tệ của BRICS có thể đe dọa sự thống trị của đồng đô la Mỹ?

Nguồn: Joseph W. Sullivan, “A BRICS Currency Could Shake the Dollar’s Dominance,” Foreign Policy, 24/04/2023

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Thời khắc phi đô la hóa cuối cùng đã đến.

Những ngày này, người ta đang thảo luận nhiều hơn về phi đô la hóa (de-dollarization). Tháng trước, tại New Delhi, Alexander Babakov, Phó Chủ tịch Duma Quốc gia Nga, cho biết đất nước ông hiện đang đi đầu trong việc phát triển một loại tiền tệ mới. Nó sẽ được sử dụng cho thương mại xuyên biên giới giữa các quốc gia BRICS: Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, và Nam Phi. Vài tuần sau, tại Bắc Kinh, Tổng thống Brazil, Luiz Inàcio Lula da Silva chia sẻ rằng, “Hàng đêm,” ông vẫn tự hỏi mình, “tại sao tất cả các quốc gia phải đặt nền tảng thương mại của họ dựa trên đồng đô la.” Continue reading “Một loại tiền tệ của BRICS có thể đe dọa sự thống trị của đồng đô la Mỹ?”

06/05/2013: Giải cứu các nạn nhân bị Ariel Castro bắt cóc nhiều năm

Nguồn: Ohio kidnap victims rescued after years in captivity, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2013, ba người phụ nữ đã được giải cứu khỏi một ngôi nhà ở Cleveland, Ohio, nơi họ bị kẻ bắt cóc, Ariel Castro, 52 tuổi, một tài xế xe buýt thất nghiệp, giam giữ suốt nhiều năm. Ba cô gái—Michelle Knight, Amada Berry và Gina DeJesus—đã mất tích trong khoảng từ năm 2002 đến 2004, khi họ lần lượt 21, 16, và 14 tuổi. Trong số những người được giải cứu còn có một bé gái 6 tuổi do Berry sinh ra trong lúc bị giam giữ và cha của đứa bé là Castro. Continue reading “06/05/2013: Giải cứu các nạn nhân bị Ariel Castro bắt cóc nhiều năm”

Chuyển động Quốc Phòng (28/4 – 4/5/2023)

Thực hiện: Viên Đăng Huy | Hiệu đính: Nguyễn Thế Phương

Chiến tranh Nga – Ukraine:

Continue reading “Chuyển động Quốc Phòng (28/4 – 4/5/2023)”

Thế giới hôm nay: 05/05/2023

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã có bài phát biểu tại Tòa án Hình sự Quốc tế (ICC) ở The Hague trong chuyến thăm bất ngờ tới Hà Lan. Ông Zelensky cáo buộc Nga phạm hơn 6.000 tội ác chiến tranh chỉ trong tháng 4. Hồi tháng 3, ICC đã ban hành lệnh bắt giữ tổng thống Nga về tội ác chiến tranh. Trong khi đó, Nga cáo buộc Mỹ lên kế hoạch tấn công bằng máy bay không người lái vào Điện Kremlin, và cho rằng Ukraine đã hành động theo lệnh của Mỹ. Cả hai chính phủ đều bác bỏ các cáo buộc, vốn được đưa ra ngay sau khi Nga không kích các thành phố Ukraine.

Ngân hàng Trung ương châu Âu tăng lãi suất thêm một phần tư điểm phần trăm lên 3,25%. Dù đợt tăng này nhỏ hơn các lần trước từ giữa năm 2022, chủ tịch Christine Lagarde cho biết nó chưa phải là đợt cuối cùng trong năm nay. Hôm thứ Tư, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ cũng đã tăng lãi suất chuẩn lên mức cao nhất 16 năm qua là 5-5,25%. Continue reading “Thế giới hôm nay: 05/05/2023”

04/05/2002: Rơi máy bay xuống khu dân cư ở Nigeria

Nguồn: Nigerian aircraft crashes in crowded city, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2002, một chiếc máy bay của hãng hàng không Executive Airline Services (EAS) đã đâm xuống thị trấn Kano, Nigeria, giết chết 149 người. Chiếc máy bay có mã số BAC 1-11-500 đã phát nổ tại một khu vực đông dân cư của thành phố miền bắc Nigeria. Continue reading “04/05/2002: Rơi máy bay xuống khu dân cư ở Nigeria”

Thế giới hôm nay: 04/05/2023

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Đúng như dự đoán, Cục Dự trữ Liên bang M đã tăng lãi suất chuẩn thêm một phần tư điểm phần trăm lên mức 5%-5,25%. Ngân hàng trung ương của Mỹ cũng ám chỉ rằng chính sách thắt chặt gần đây đã đi đúng hướng: tuyên bố của họ vào thứ Tư không đưa ra gợi ý nào về một đợt tăng tiếp theo.

Chính phủ Nga cáo buộc Ukraine đứng sau vụ tấn công bằng máy bay không người lái vào điện Kremlin, nơi ở của tổng thống Vladimir Putin ở Moscow, trong cái mà phát ngôn viên Nga gọi là “cuộc tấn công khủng bố” và âm mưu ám sát tổng thống. An ninh Nga đã chặn hai máy bay không người lái vào sáng sớm thứ Tư, sự cố không gây ra thương vong nào. Ukraine phủ nhận cáo buộc. Nga cảnh báo sẽ trả đũa. Continue reading “Thế giới hôm nay: 04/05/2023”

Trung Quốc có thể cứu vãn cuộc chiến của Putin ở Ukraine như thế nào?

Nguồn: Liana Fix và Michael Kimmage, “How China Could Save Putin’s War in Ukraine,” Foreign Affairs, 26/04/2023

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Dưới đây là phân tích về logic—và hậu quả—của việc Trung Quốc hỗ trợ quân sự cho Nga.

Suốt một năm qua, Trung Quốc đã tận dụng tối đa cuộc chiến chống lại Ukraine của Nga, nổi lên như một trong số ít bên được hưởng lợi từ xung đột. Họ tự xưng là một nhà kiến tạo hòa bình trong khi đạt được đòn bẩy đáng kể đối với Nga. Bắc Kinh là người hậu thuẫn rõ ràng và quan trọng nhất của Moscow trong cuộc chiến, cam kết hợp tác “không giới hạn” với Nga ngay trước khi nổ ra xâm lược vào tháng 2/2022 và giúp nền kinh tế thời chiến của Nga tiếp tục tồn tại. Sự phụ thuộc ngày càng tăng của Moscow vào Trung Quốc đã mang lại lợi nhuận và hữu ích cho Bắc Kinh – và sự phụ thuộc kinh tế này có thể sẽ tiếp tục và ngày càng sâu sắc hơn. Cam kết của Trung Quốc về “sự đa cực” trong địa chính trị đã khuyến khích nhiều quốc gia phương Nam tránh xa chiến tranh, không sẵn lòng tập hợp lại vì chính nghĩa của Ukraine. Sau khi khoa trương về thành tích giúp hòa giải Iran và Ả Rập Saudi, Trung Quốc hiện đang thúc đẩy “kế hoạch hòa bình” cho Ukraine, một đề xuất hoàn toàn phi thực tế, hầu như chỉ phục vụ cho lợi ích của Nga. (Đáng chú ý, kế hoạch này không bao gồm yêu cầu rút quân đội Nga khỏi Ukraine.) Bất kể sai sót của kế hoạch này là gì, nó vẫn cho phép nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình thể hiện mình là một nhà trung gian ngoại giao và mang lại cho Trung Quốc một vai trò trong giai đoạn tái thiết Ukraine. Continue reading “Trung Quốc có thể cứu vãn cuộc chiến của Putin ở Ukraine như thế nào?”

Nhìn lại xu hướng bỏ chữ Hán ở Đông Á: Trường hợp Triều Tiên và Hàn Quốc

Xem thêm: Nhìn lại xu hướng bỏ chữ Hán ở Đông Á: Trường hợp Nhật Bản

Tác giả: Nguyễn Hải Hoành

Người Triều Tiên ngày xưa không có chữ viết. Từ thời Tây Hán (206TCN-23), chữ Hán bắt đầu vào bán đảo Triều Tiên và từ thế kỷ 2–3 sau CN, trở thành chữ viết chính thức của xứ này, gọi là “Hanja” (Hán tự). Tiếng Triều Tiên khác ngữ hệ với Hán ngữ, chữ Hán không ghi âm được tiếng Triều Tiên. Chữ Hán mượn về chỉ dùng để viết, không dùng để nói, hơn nữa chữ Hán rất khó học, chỉ tầng lớp trên mới biết chữ, dân chúng đều mù chữ. Vào thời Tam Quốc (220-280), người Triều Tiên làm ra chữ Idu và Gugyeol cấu tạo trên cơ sở chữ Hán, tương tự chữ Nôm Việt Nam. Loại chữ này phức tạp hơn chữ Hán, cho nên không được phổ cập, ngày nay rất ít được nói tới. Continue reading “Nhìn lại xu hướng bỏ chữ Hán ở Đông Á: Trường hợp Triều Tiên và Hàn Quốc”

02/05/1963: Hơn 1.000 thiếu niên biểu tình chống phân tách chủng tộc tại Alabama

Nguồn: More than 1,000 schoolchildren protest segregation in the Children’s Crusade, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1963, tại Birmingham, Alabama, hơn 1.000 học sinh người Mỹ gốc Phi đã diễu hành khắp thành phố trong một cuộc biểu tình chống phân biệt chủng tộc. Mục tiêu của cuộc biểu tình bất bạo động này, sau được gọi là “Thập tự chinh Thiếu niên” hay “Tuần hành Thiếu niên”, là nhằm kêu gọi các nhà lãnh đạo dân sự và doanh nghiệp của thành phố đồng ý xóa bỏ nạn phân tách chủng tộc. Continue reading “02/05/1963: Hơn 1.000 thiếu niên biểu tình chống phân tách chủng tộc tại Alabama”

Thế giới hôm nay: 02/05/2023

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Giới chức Mỹ đã đóng cửa First Republic, một ngân hàng có trụ sở tại San Francisco, vì khách hàng ồ ạt rút tiền gửi sau vụ sụp đổ của Silicon Valley Bank. JPMorgan Chase, ngân hàng lớn nhất thế giới tính theo vốn hóa thị trường, đã đồng ý tiếp quản khoảng 93 tỷ đô la tiền gửi và phần lớn số tài sản trị giá khoảng 200 tỷ đô la của First Republic. First Republic là ngân hàng lớn thứ hai ở Mỹ, tính theo giá trị tài sản, bị phá sản cho tới nay.

Không quân Sudan đã tấn công các mục tiêu ở thủ đô Khartoum khi lệnh ngừng bắn mới nhất, bắt đầu từ thứ Năm, sụp đổ. Giao tranh ác liệt trên đường phố cũng tiếp diễn. Rắc rối hiện đã lan sang vùng Darfur, nơi ghi nhận các vụ tấn công nhằm vào dân thường. Hơn 500 người đã thiệt mạng trên khắp đất nước sau hai tuần giao tranh. Continue reading “Thế giới hôm nay: 02/05/2023”

Tại sao đại sứ Trung Quốc tại Pháp gây tranh cãi về các nước thuộc Liên Xô cũ?

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “For wolf-warrior envoy in France, it’s mission accomplished,” Nikkei Asia, 27/04/2023

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Đại sứ Lô Sa Dã đã gửi tín hiệu đồng ý với Putin qua bình luận về chủ quyền của Liên Xô cũ.

Trong chuyến thăm Trung Quốc gần đây, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã gây tranh cãi trên trường quốc tế khi phát biểu rằng châu Âu nên tránh bị kéo vào cuộc đối đầu giữa Trung Quốc và Mỹ về vấn đề Đài Loan.

Chỉ hai tuần sau đó, Lô Sa Dã (Lu Shaye), Đại sứ Trung Quốc tại Pháp, đã gây ra một vụ náo động khác ở châu Âu khi ông đặt câu hỏi về chủ quyền của các quốc gia thuộc Liên Xô cũ. Continue reading “Tại sao đại sứ Trung Quốc tại Pháp gây tranh cãi về các nước thuộc Liên Xô cũ?”

Thế giới hôm nay: 01/05/2023

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Hai ngân hàng Mỹ JPMorgan Chase và PNC nằm trong số khoảng sáu ngân hàng được chính phủ nước này kêu gọi tham gia đấu thầu mua lại First Republic, một ngân hàng đang gặp khó khăn. Hạn chót nộp thầu mua lại các khoản tiền gửi và tài sản của First Republic là buổi trưa Chủ nhật ở New York, và dự kiến sẽ có thỏa thuận vào tối cùng ngày. Cổ phiếu của First Republic giảm 49% trong phiên giao dịch ngoài giờ hôm thứ Sáu, sau khi có tin tài sản của hãng có thể bị nhà nước quản lý.

Giao tranh ác liệt tiếp diễn ở thủ đô Khartoum của Sudan, sau khi lệnh ngừng bắn ba ngày có hiệu lực từ hôm thứ Năm bị phá vỡ. Hàng triệu người đang bị kẹt lại trong thành phố với nguồn cung thực phẩm và thuốc men cạn dần. Tính đến nay trên toàn Sudan đã có hơn 500 người thiệt mạng sau hai tuần giao tranh. Hàng ngàn công dân nước ngoài đã được sơ tán khỏi đất nước. Continue reading “Thế giới hôm nay: 01/05/2023”

Lê Nghi Dân bị phế truất, Lê Thánh Tông lên ngôi

Tác giả: Hồ Bạch Thảo

Trong năm Canh Thìn, tức Minh Thiên Thuận thứ 4 [1460] nước ta có 2 niên hiệu. Lạng Sơn Vương Nghi Dân cướp ngôi vào ngày mồng 3 tháng 10 năm trước [28/10/1459]; năm sau tiếp tục niên hiệu Thiên Hưng năm thứ 2, cho đến ngày mồng 6 tháng 6 [24/6/1460] thì bị lật đổ. Sau đó Vua Lê Thánh Tông lên ngôi, với niên hiệu Quang Thuận năm thứ nhất.

Vào tháng 2 [22/2-22/3/1460], Nghi Dân làm cuộc cải tổ hành chánh, đặt ra 6 bộ, 6 khoa; trước kia chỉ có 2 bộ, nay đặt 6 bộ gồm Lại, Lễ, Hộ, Binh, Hình, Công: Continue reading “Lê Nghi Dân bị phế truất, Lê Thánh Tông lên ngôi”

30/04/1975: Sài Gòn thất thủ, Việt Nam Cộng hòa đầu hàng

Nguồn: Fall of Saigon: South Vietnam surrenders, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1975, Sài Gòn (nay là Thành phố Hồ Chí Minh), thành trì cuối cùng của Việt Nam Cộng hòa, đã rơi vào tay Quân đội Nhân dân Việt Nam và lực lượng Việt Cộng. Lực lượng miền Nam đã sụp đổ trước cuộc tiến công nhanh chóng của Bắc Việt. Đợt giao tranh gần nhất bắt đầu vào tháng 12/1974, khi quân Bắc Việt mở một cuộc tấn công lớn vào tỉnh Phước Long có hàng phòng thủ yếu, nằm ở phía bắc Sài Gòn dọc theo biên giới Campuchia, sau đó tràn qua tỉnh lỵ Phước Bình vào ngày 6/1/1975. Continue reading “30/04/1975: Sài Gòn thất thủ, Việt Nam Cộng hòa đầu hàng”