Xuất xứ và ý nghĩa của hai từ “lương dân” – “giáo dân”

Tác giả: Nguyễn Văn Nghệ

Chúng ta thường nghe nói “Đoàn kết Lương- Giáo”, nhưng khi hỏi xuất xứ cũng như ý nghĩa của hai chữ “Lương- Giáo” thì rất ít người hiểu thấu đáo.

Theo sách Khâm định Việt sử, thì từ năm Nguyên Hòa nguyên niên đời vua Trang Tông nhà Lê (1533) có người Tây tên là I-nê-khu đi đường bể vào giảng đạo Thiên Chúa ở làng Ninh Cường, làng Quần Anh, thuộc huyện Nam Chân (tức Nam Trực) và ở làng Trà Lũ, thuộc huyện Giao Thủy.[1] Continue reading “Xuất xứ và ý nghĩa của hai từ “lương dân” – “giáo dân””

Thế giới hôm nay: 19/11/2021

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Belarus đã dọn sạch các trại của người di cư ở biên giới với Ba Lan. Người di cư vốn được đưa đến đây để gây áp lực lên EU. Tổng thống Alexander Lukashenko trước đó đã đề nghị với khối một kế hoạch theo đó EU tiếp nhận 2.000 người di cư, chủ yếu từ Iraq, trong khi Belarus đưa 5.000 người về nước. EU chưa đưa ra phản hồi chính thức.

Gã khổng lồ thương mại điện tử Trung Quốc Alibaba đã không đạt được mục tiêu về doanh thu và lợi nhuận dự kiến cho quý 3, trong bối cảnh các quy định mới của Đảng Cộng sản và tốc độ tăng trưởng kinh tế chậm lại gây khó khăn cho hãng. Doanh thu chỉ tăng 29% so với cùng kỳ năm trước, chậm nhất trong sáu quý qua. Công ty đã cắt giảm triển vọng cho cả năm tài chính sau các kết quả đáng thất vọng này. Continue reading “Thế giới hôm nay: 19/11/2021”

Hàm ý từ nghị quyết thứ ba về lịch sử của Đảng Cộng sản Trung Quốc

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Analysis: Xi’s need to overtake Deng poses big risk for Taiwan”, Nikkei Asia, 18/11/2021.

Biên dịch: Phan Nguyên

Khoảng một phần tư thế kỷ sau khi qua đời, cựu lãnh đạo tối cao Đặng Tiểu Bình vẫn được nhiều người tôn kính vì đã giúp Trung Quốc giàu lên. Chính sách “cải cách khai phóng” của ông đã đưa hàng triệu người thoát khỏi cảnh đói nghèo.

Sau khi Đảng Cộng sản Trung Quốc thông qua “nghị quyết thứ ba về lịch sử” vào tuần trước, câu hỏi lớn là: Tập Cận Bình, đương kim tổng bí thư kiêm chủ tịch nước, có thực sự vượt qua Đặng về mặt thành tích?

Nhiều đảng viên không còn cách nào khác là phải im lặng trước câu hỏi cực kỳ nhạy cảm này, điều mà mọi người chắc chắn đang quan tâm. Continue reading “Hàm ý từ nghị quyết thứ ba về lịch sử của Đảng Cộng sản Trung Quốc”

18/11/1978: 909 người tự sát tập thể ở Jonestown

Nguồn: Mass suicide at Jonestown, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1978, Jim Jones, người sáng lập giáo phái Peoples Temple, đã khiến hàng trăm tín đồ của mình tự sát tập thể ngay tại ngôi làng của họ, nằm ở một vùng hẻo lánh của đất nước Nam Mỹ Guyana. Dù nhiều tín đồ của Jones sẵn lòng nuốt chất độc, số khác thực ra đã uống thuốc vì bị chĩa súng vào đầu. Số người chết tại Jonestown ngày hôm ấy là 909 người, một phần ba trong đó là trẻ em.

Jim Jones là một nhà truyền giáo rất có sức hút; trong thập niên 1950, ông ta đã thành lập Peoples Temple, một nhánh nhỏ thuộc Thiên Chúa Giáo, ở Indianapolis. Jones thường thuyết giảng chống lại sự phân biệt chủng tộc và giáo đoàn đa chủng tộc của ông ta đã nhanh chóng thu hút nhiều người Mỹ gốc Phi. Năm 1965, ông đưa các tín đồ đến định cư ở Ukiah, miền bắc California, sang năm 1971 thì chuyển đến San Francisco. Continue reading “18/11/1978: 909 người tự sát tập thể ở Jonestown”

Thế giới hôm nay: 18/11/2021

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Hàng nghìn người xuống đường ở Khartoum, thủ đô Sudan, để phản đối chính quyền quân sự đã đảo chính hôm 25/10. Lực lượng an ninh trước đó đã bắn hơi cay và đạn thật vào đám đông, giết chết ít nhất 5 người, theo các báo cáo ban đầu. Người biểu tình kêu gọi thả thủ tướng Abdalla Hamdok, sau khi ông này bị lật đổ trong đảo chính, và trở lại chế độ dân sự.

Estonia sẽ triển khai 1.700 binh sĩ dự bị cho một chiến dịch nhanh dọc biên giới với Nga. Nhiệm vụ của họ bao gồm xây dựng một hàng rào mới dài 40 km khi cuộc khủng hoảng di cư Belarus leo thang. Một số chính phủ đã cáo buộc Nga, đồng minh thân cận của Belarus, đứng sau giật dây cuộc khủng hoảng, dù Điện Kremlin phủ nhận. Continue reading “Thế giới hôm nay: 18/11/2021”

Kịch tính trước thềm bầu cử tổng thống Philippines

Nguồn: Aries A. Arugay, “The 2022 Philippine Elections: Like Father, like Daughter-te”, Fulcrum, 17/11/2021.

Biên dịch: Phan Nguyên

Con trai của vị cựu độc tài Ferdinand Marcos và con gái của vị tổng thống dân túy đương nhiệm Rodrigo Duterte đang tìm cách củng cố quyền lực của liên minh giữa hai gia đình. Việc hình thành một liên minh giữa các “triều đại” này sẽ có những tác động đến bối cảnh chính trị của đất nước trong nhiều năm tới.

Trong gần một tuần, người dân Philippines đã chứng kiến ​​sự hỗn loạn chính trị chưa từng thấy trong suốt lịch sử của nền dân chủ bầu cử ở nước mình. Màn kịch chính trị xoay quanh việc ai sẽ là ứng cử viên tổng thống đại diện chính quyền sắp mãn nhiệm của Tổng thống Rodrigo Duterte. Trong khi đảng chính thức của ông Duterte là PDP-Laban đã đăng ký được một thượng nghị sĩ đương nhiệm cho vị trí này, Ronald dela Rosa chỉ được coi là người giữ chỗ cho con gái ông, Thị trưởng thành phố Davao Sara Duterte. Continue reading “Kịch tính trước thềm bầu cử tổng thống Philippines”

Thế giới hôm nay: 17/11/2021

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Giá khí đốt châu Âu tăng mạnh sau khi Đức đình chỉ quy trình phê duyệt đường ống dẫn khí Nord Stream 2 từ Nga sang châu Âu. Cơ quan quản lý năng lượng Đức cho biết họ sẽ chỉ chứng nhận công ty vận hành đường ống nếu công ty đó tuân thủ luật Đức. Mỹ và một số nước châu Âu nói đường ống khiến EU thêm phụ thuộc vào khí đốt của Nga.

Những người di cư đang kẹt giữa biên giới Belarus-Ba Lan đã bị lính Ba Lan bắn vòi rồng và hơi cay khi tìm cách đi vào EU. Họ đáp lại bằng cách ném đá qua phía bên kia biên giới. Khối này đã chuẩn bị thêm các biện pháp trừng phạt Belarus, với cáo buộc chính phủ nước này khuyến khích người di cư tràn qua biên giới trong nỗ lực chia rẽ EU. Continue reading “Thế giới hôm nay: 17/11/2021”

16/11/1532: Francisco Pizarro đánh lừa Hoàng đế Inca Atahualpa

Nguồn: Francisco Pizarro traps Incan emperor Atahualpa, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1532, Francisco Pizarro, nhà thám hiểm và chinh phục người Tây Ban Nha, đã đánh lừa Hoàng đế Atahualpa của người Inca. Chỉ có chưa đến 200 lính chống lại vài nghìn người, Pizarro quyết định dụ Atahualpa đến tham gia bữa tiệc để tôn vinh hoàng đế, rồi sau đó nổ súng vào những người Inca không vũ trang. Lính của Pizarro tàn sát người Inca và bắt giữ Atahualpa, buộc ông phải cải đạo sang Thiên Chúa Giáo trước khi giết Hoàng đế.

Thời cơ khi ấy thật hoàn hảo cho Pizarro. Năm 1532, Đế chế Inca đã bị kéo vào một cuộc nội chiến khiến cho dân số ngày một suy giảm và lòng dân ngày một chia rẽ. Atahualpa, con trai của cựu vương Huayna Capac, vừa phế truất người anh cùng cha khác mẹ là Huascar, và đang còn trong quá trình thống nhất vương quốc của mình thì Pizarro đặt chân đến đế chế vào năm 1531, mang theo giấy ủy quyền của Vua Tây Ban Nha, Charles V. Trước đó, Pizarro đã hay biết về nội chiến Inca và bắt đầu tuyển mộ những người lính vẫn trung thành với Huascar. Continue reading “16/11/1532: Francisco Pizarro đánh lừa Hoàng đế Inca Atahualpa”

Thế giới hôm nay: 16/11/2021

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

EU đồng ý tăng trừng phạt lên Belarus vì cuộc khủng hoảng người di cư tại biên giới của nước này với Latvia, Litva và Ba Lan, nơi hàng nghìn người từ Trung Đông đang mắc kẹt. Các biện pháp trừng phạt nhắm vào khoảng 30 hãng hàng không, đại lý du lịch và cá nhân, bao gồm Belavia, hãng hàng không quốc doanh của Belarus. Trong khi đó Iraq cho biết sẽ hồi hương bất kỳ công dân nào ở Belarus muốn trở về vào thứ Năm.

Hàng triệu nhân viên văn phòng ở Delhi được yêu cầu làm việc tại nhà vì ô nhiễm không khí ở mức nguy hiểm. Tòa án tối cao Ấn Độ đã kêu gọi chính quyền thành phố đóng cửa văn phòng — sau khi trường học và công trường bị buộc đóng cửa hồi thứ Bảy. Theo một chỉ số về chất lượng không khí, ô nhiễm ở Delhi tồi tệ đến mức có thể gây ra các bệnh đường hô hấp. Continue reading “Thế giới hôm nay: 16/11/2021”

Kinh tế thế giới có quay lại bình thường trong năm 2022?

Nguồn: “Will the world economy return to normal in 2022?”, The Economist, 8/11/2021.

Biên dịch: Trần Hùng

Liệu tình trạng lạm phát đi kèm tăng trưởng đình trệ (stagflation) đang tác động lên nền kinh tế thế giới có kéo dài? Trong suốt năm 2021, các ngân hàng trung ương và hầu hết các nhà kinh tế đều cho rằng các yếu tố khiến lạm phát tăng đi kèm tăng trưởng chậm sẽ chỉ mang tính tạm thời. Các nút thắt trong chuỗi cung ứng sẽ được khơi thông, giá năng lượng sẽ quay trở lại mặt đất, và công nhân ở các nước giàu trên thế giới đang không tham gia lực lượng lao động — vì những lý do không ai hiểu rõ — sẽ quay trở lại làm việc. Nhưng khi năm 2021 sắp kết thúc, các thị trường tài chính, công chúng và thậm chí chính các ngân hàng trung ương bắt đầu mất dần niềm tin. Continue reading “Kinh tế thế giới có quay lại bình thường trong năm 2022?”

15/11/1867: Mã chứng khoán đầu tiên ra đời

Nguồn: First stock ticker debuts, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1867, mã chứng khoán đầu tiên đã chính thức lên sàn tại Thành phố New York. Sự ra đời của mã chứng khoán đã tạo ra một cuộc cách mạng trên thị trường nhờ khả năng cập nhật giá liên tục từng phút cho các nhà đầu tư trên khắp đất nước. Trước đây, thông tin từ Sàn Giao dịch Chứng khoán New York, được thành lập từ năm 1792, vẫn được truyền qua thư từ hoặc người đưa tin. Continue reading “15/11/1867: Mã chứng khoán đầu tiên ra đời”

Thế giới hôm nay: 15/12/2021

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Sau khi hội nghị thượng đỉnh khí hậu COP26 bế mạc, chủ tịch hội nghị Alok Sharma đã kêu gọi Trung Quốc và Ấn Độ giải thích quyết định thay đổi lời hứa “loại bỏ” sang “giảm dần” điện than và trợ cấp nhiên liệu hóa thạch không hiệu quả. Cam kết này là một phần của “Hiệp ước Khí hậu Glasgow,” được tất cả 197 bên tham gia Công ước Khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu đồng ý, theo đó cam kết tăng cường các mục tiêu giảm phát thải cho năm 2030 ngay trong năm sau chứ không phải 2025. Các đại biểu từ rất nhiều bên, bao gồm EU, Thụy Sĩ và nhiều quốc gia nghèo hơn, bày tỏ thất vọng trước thay đổi này.

Janet Yellen nói lạm phát cao nhất ba thập niên qua của Mỹ là hậu quả của đại dịch và do đó giải quyết đại dịch cũng sẽ giải quyết lạm phát. Bộ trưởng Tài chính Mỹ lập luận nếu kiểm soát được đại dịch, giá cả có thể trở lại mức bình thường “vào khoảng nửa cuối năm sau.” Song một số người lo ngại lạm phát có thể kéo dài. Continue reading “Thế giới hôm nay: 15/12/2021”

Bàn về sự truyền bá và ảnh hưởng của chữ Hán ở Việt Nam

Tác giả: Mã Đạt* | Lược dịch: Nguyễn Hải Hoành

Trích yếu [của Mã Đạt]: Trước giữa thế kỷ 10, vùng Bắc và Trung bộ Việt Nam hiện nay từng thuộc về Trung Quốc. Năm 968, sau khi xây dựng quốc gia tự chủ, Việt Nam lại giữ mối “quan hệ phiên quốc — chính quốc” lâu dài với Trung Quốc. Chữ Hán là chữ viết thông dụng của vùng này. Năm 1945, chữ Việt Nam Latin hoá trở thành chữ viết chính thức của Việt Nam. Trong tiến trình lịch sử lâu dài, văn hoá Trung Quốc với vật mang là chữ Hán đã được truyền bá rộng rãi ở Việt Nam và có ảnh hưởng quan trọng tới nước này.

Bốn giai đoạn truyền bá chữ Hán tại Việt Nam

Nhà văn tự học nổi tiếng Châu Hữu Quang từng có lời bàn rất sâu sắc về sự truyền bá và phát triển chữ viết. Ông nói: “Ở phương Tây lưu truyền một quan điểm nói ‘chữ viết đi theo tôn giáo ’, thực tế là ‘chữ viết đi theo văn hoá‘ . Chữ viết nào thay mặt nền văn hoá cao hơn thì mãi mãi truyền bá tới các dân tộc có văn hoá thấp. Nói chung, sự truyền bá và phát triển chữ viết trải qua 4 giai đoạn: giai đoạn học tập, giai đoạn mượn dùng, giai đoạn phỏng tạo và giai đoạn sáng tạo. Tính giai đoạn của sự truyền bá thể hiện rõ nhất trong lịch sử chữ Hán.”[1] Continue reading “Bàn về sự truyền bá và ảnh hưởng của chữ Hán ở Việt Nam”

14/11/1985: Núi lửa Nevado del Ruiz phun trào ở Colombia

Nguồn: Volcano erupts in Colombia and buries nearby towns, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1985, một vụ phun trào núi lửa ở Colombia đã giết chết tổng cộng hơn 20.000 người sau khi các thị trấn lân cận ngọn núi bị chôn vùi trong bùn đất, băng và dung nham.

Núi lửa Nevado del Ruiz nằm ở trung tâm miền bắc của Colombia. Trước đây hàng thế kỷ, nhiều vụ phun trào khác nhau đã hình thành các vũng bùn lớn trong khu vực thung lũng bên dưới núi lửa. Sau đó thì ngọn núi ngừng phun trào suốt một thời gian dài, và người ta bắt đầu xây dựng các thị trấn, sinh sống trên các khu vực có bùn và băng tích tụ gần miệng núi lửa. Continue reading “14/11/1985: Núi lửa Nevado del Ruiz phun trào ở Colombia”

Quân Minh chuẩn bị xâm lăng: Chỉ huy, lực lượng, lương thực tiếp tế

Tác giả: Hồ Bạch Thảo

1. Bộ chỉ huy

Minh Thái Tông là vị vua túc trí đa mưu, tính toán trước mọi đường tiến thoái; nên khi Đô đốc Hoàng Trung triều kiến tâu trình việc quân An Nam giết Trấn Thiên [Thiêm] Bình; sự việc không làm ông ngạc nhiên. Nhà Vua đã đặt sẵn con bài sắp sử dụng làm Tổng binh chinh phạt An Nam là Đô đốc Chu Năng, cho hiện diện trong buổi gặp mặt Hoàng Trung, Năng xin đánh dẹp cho kỳ được:

“Ngày 11 tháng 4 năm Vĩnh Lạc thứ 4 [29/4/1406]. Trấn thủ Đô đốc Thiêm sự bọn Hoàng Trung tâu về việc Hồ Đê nước An Nam giết Trần Thiên Bình. Thiên tử giận dữ bảo Thành quốc công Chu Năng rằng: Continue reading “Quân Minh chuẩn bị xâm lăng: Chỉ huy, lực lượng, lương thực tiếp tế”

13/11/1909: Bê bối Ballinger-Pinchot nổ ra

Nguồn: Ballinger-Pinchot scandal erupts, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1909, Bê bối Ballinger-Pinchot đã nổ ra khi tạp chí Colliers cáo buộc Bộ trưởng Nội vụ Richard Ballinger thực hiện những giao dịch mờ ám tại các mỏ than Alaska. Đây thực chất là cuộc xung đột nảy sinh từ những ý tưởng trái ngược nhau về cách tốt nhất để sử dụng và bảo tồn tài nguyên thiên nhiên ở miền Tây nước Mỹ.

Ballinger được bổ nhiệm bởi Tổng thống William Taft, người kế nhiệm vị Tổng thống theo chủ nghĩa bảo tồn Theodore Roosevelt. Roosevelt đã phát triển hầu hết các chính sách thân thiện với môi trường của mình với sự hỗ trợ từ Trưởng Cục Kiểm lâm Gifford Pinchot. Đến năm 1909, Roosevelt, Pinchot và các nhà bảo tồn khác lo sợ rằng Taft (thật ra cũng là một đảng viên Cộng hòa) và Ballinger đang phá hoại một cách có hệ thống thành tựu của chính quyền tiền nhiệm bằng cách cho phép tái khai thác các vùng đất công mà trước đó đã bị đóng cửa. Continue reading “13/11/1909: Bê bối Ballinger-Pinchot nổ ra”

Huyền thoại ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch trong mắt một giáo sư Harvard

Tác giả: Thomas Valleley – Trường Minh

Giáo sư Thomas Vallely, Giám đốc Chương trình Việt Nam tại Đại học Harvard gặp Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch lần đầu tiên năm 1985.

Ông Vallely khi đó là hạ nghị sĩ bang Massachusetts, có mặt trong đoàn cựu chiến binh Mỹ trở lại thăm Việt Nam vào đúng dịp kỉ niệm 10 năm kết thúc chiến tranh.

Ông Thạch gây ấn tượng sâu sắc cho đoàn cựu binh Mỹ với trí tuệ, nhãn quan chiến lược và địa chính trị sắc bén, cũng như những nỗ lực không mệt mỏi nhằm bình thường hoá quan hệ ngoại giao với Mỹ.

Đầu năm 1989, ông Vallely cùng một nhóm học giả Harvard quay lại Việt Nam lần hai trong vai trò Giám đốc Chương trình Việt Nam tại Đại học Harvard. Việt Nam thời bấy giờ mới bắt đầu tiến trình Đổi mới và đang đương đầu với một cuộc khủng hoảng kinh tế trầm trọng. Continue reading “Huyền thoại ngoại giao Nguyễn Cơ Thạch trong mắt một giáo sư Harvard”

Thế giới hôm nay: 12/11/2021

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Alexander Lukashenko đe dọa chặn nguồn cung khí đốt tự nhiên từ Nga sang châu Âu, khi cuộc khủng hoảng người di cư ở biên giới Belarus-Ba Lan leo thang. Động thái này nhằm đáp lại việc EU xem xét đặt thêm lệnh trừng phạt đối với chế độ của ông. Dù mạnh miệng, ông Lukashenko vẫn cần cái gật đầu của Gazprom, chủ sở hữu đường ống – cũng như chính phủ Nga – để làm vậy.

FW de Klerk, tổng thống cuối cùng của chế độ apartheid Nam Phi, vừa qua đời ở tuổi 85. Cùng với Nelson Mandela, nhà lãnh đạo chống apartheid ra tù năm 1990, de Klerk đã giám sát quá trình chuyển đổi sang nền dân chủ hợp hiến, với đỉnh điểm là cuộc bầu cử đa đảng năm 1994. De Klerk và Mandela cùng được trao giải Nobel hòa bình. Continue reading “Thế giới hôm nay: 12/11/2021”

Đài Loan sẽ an toàn cho đến năm 2027, trừ khi điều này xảy ra

Nguồn: Derek Grossman, “Taiwan is safe until at least 2027, but with one big caveat”, Nikkei Asia, 10/11/2021.

Biên dịch: Trần Hùng

Sáu năm. Đó là khoảng thời gian còn lại Đài Loan có thể có trước khi hứng chịu một cuộc tấn công quân sự của Trung Quốc. Ít nhất, đó là ước tính của vị tư lệnh sắp mãn nhiệm tại Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Hoa Kỳ, Đô đốc Philip Davidson, hồi tháng 3 khi phát biểu tại một phiên điều trần mở của Quốc hội.

Kể từ đó, các nhà quan sát đã dựa vào các bình luận của Davidson – vốn rõ ràng ám chỉ dịp lễ kỷ niệm 100 năm ngày thành lập Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) vào năm 2027 có thể là một sự kiện mà Trung Quốc muốn kỷ niệm bằng cách chinh phục Đài Loan – để ủng hộ quan điểm của họ về việc Bắc Kinh có sớm thực hiện một bước đi nguy hiểm hay không. Continue reading “Đài Loan sẽ an toàn cho đến năm 2027, trừ khi điều này xảy ra”

11/11/1778: Thảm sát Thung lũng Anh đào

Nguồn: Poor leadership leads to Cherry Valley Massacre, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1778, vị Đại tá của phe Ái Quốc, Ichabod Alden, đã từ chối tin vào thông tin tình báo về một lực lượng quân địch đang đến gần. Kết quả là, trong sự kiện mà ngày nay được biết đến với tên gọi Thảm sát Thung lũng Anh đào (Cherry Valley Massacre), một lực lượng gồm lính Trung Quân và người Mỹ bản địa đã bất ngờ tấn công giữa đêm tuyết, giết chết hơn 40 lính Ái Quốc, gồm cả Alden, và bắt giữ thêm ít nhất 70 tù nhân. Cuộc tấn công diễn ra ở phía đông Cooperstown, New York, thuộc Hạt Otsego ngày nay. Continue reading “11/11/1778: Thảm sát Thung lũng Anh đào”