21/09/1955: Thành lập nhóm vì quyền của người đồng tính nữ đầu tiên tại Mỹ

Nguồn: The Daughters of Bilitis become the first lesbian rights group in the U.S., History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1955, trong thời đại mà hầu hết những người đồng tính đều sống khép kín, bốn cặp đôi đồng tính nữ đã gặp nhau tại một ngôi nhà riêng ở San Francisco và thành lập nhóm đấu tranh cho quyền của người đồng tính nữ đầu tiên tại Mỹ. Tám người phụ nữ, trong đó có người dẫn chương trình Rosalie “Rose” Bamberger và bạn đời của bà, Rosemary Sliepen, đã thành lập Các Con gái của Bilitis (Daughters of Bilitis). Tổ chức này ban đầu như một hình thức hoạt động xã hội thay thế cho những quán bar thường xuyên bị đột kích, nhưng sau đó dần phát triển thành một tổ chức vận động quốc gia. Continue reading “21/09/1955: Thành lập nhóm vì quyền của người đồng tính nữ đầu tiên tại Mỹ”

Zelensky đang xa rời thực tế như thế nào?

Nguồn: Paul Hockenos, “Zelensky Is Losing Touch With Reality”, Foreign Policy, 16/09/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Trong tháng vừa qua, chính phủ Ukraine đã đưa ra hai biện pháp quan trọng nhằm giải quyết một trong những điểm yếu rõ rệt nhất của mình: tình trạng khó khăn của lực lượng vũ trang. Tuy nhiên, những động thái này đã vấp phải phản ứng trái chiều ở Ukraine và khiến một số nhà quan sát tự hỏi liệu Tổng thống Volodymyr Zelensky và các cố vấn của ông có thực sự nắm bắt được thực tế bên ngoài các hành lang quyền lực ở Kyiv hay không.

“Ít nhất, họ phải nỗ lực hơn nữa để truyền đạt ý định của mình”, Anton Grushetsky, giám đốc điều hành của Viện Xã hội học Quốc tế Kyiv, cho biết. “Một số động thái gần đây có vẻ như chưa được suy nghĩ kỹ lưỡng.” Continue reading “Zelensky đang xa rời thực tế như thế nào?”

20/09/1565: Trận chiến đầu tiên của người châu Âu trên đất Mỹ

Nguồn: First European battle on American soil, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1565, lực lượng Tây Ban Nha dưới quyền Pedro Menéndez de Avilés chiếm được khu định cư của người Huguenot (tín hữu Kháng Cách Pháp) tại Pháo đài Caroline, gần Jacksonville, Florida ngày nay. Quân Pháp, dưới sự chỉ huy của Rene Goulaine de Laudonniere, đã mất 135 người trong cuộc chiến tranh thuộc địa đầu tiên giữa các cường quốc châu Âu tại Mỹ. Hầu hết những người bị giết đều bị thảm sát theo lệnh của Aviles, người được cho là đã treo cổ các nạn nhân trên cây, bên cạnh dòng chữ “Không phải người Pháp, mà là dị giáo.” Laudonniere và khoảng 40 người Huguenot khác may mắn trốn thoát. Continue reading “20/09/1565: Trận chiến đầu tiên của người châu Âu trên đất Mỹ”

Israel thực sự muốn gì ở Gaza?

Nguồn: Meir Ben-Shabbat và Asher Fredman, “What Israel Wants”, Foreign Policy, 12/09/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Các sự kiện ngày 7 tháng 10 năm 2023 đã làm Israel chấn động đến tận cốt lõi. Cuộc tấn công tàn bạo của Hamas—làm khoảng 1.200 người chết và hàng trăm người khác bị bắt làm con tin—đã làm cho các nhà lãnh đạo và công dân Israel thấy rõ rằng đất nước này phải thay đổi cách tiếp cận an ninh quốc gia để đảm bảo sự sống còn của mình. Đối với nhiều người Israel, ngày 7 tháng 10 đã chứng minh rằng việc kiềm chế các nhóm như Hamas hoặc chấp nhận sự tồn tại của chúng dọc biên giới Israel mà không làm ảnh hưởng đến an toàn của đất nước là điều không thể. Continue reading “Israel thực sự muốn gì ở Gaza?”

Bóng ma ‘Phần Lan hóa’ ám ảnh cuộc tranh luận về Ukraine

Nguồn: Kristi Raik, “The Ghost of Finlandization Is Haunting the Ukraine Debate,” Foreign Policy, 15/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Hiệp định đình chiến đổi đất lấy hòa bình năm 1944 không phải là tiền lệ tốt để chấm dứt cuộc chiến hiện tại của Nga.

Trong lúc Mỹ và châu Âu nỗ lực hướng tới một thỏa thuận kết thúc cuộc chiến Nga-Ukraine, Kyiv đang phải đối mặt với áp lực ngày càng tăng buộc họ chấp nhận nhượng bộ lãnh thổ. Gần đây, sự chú ý đã đổ dồn vào một tiền lệ khả thi cho một thỏa thuận đổi đất lấy hòa bình với Moscow: hiệp định đình chiến Phần Lan-Liên Xô năm 1944, được ký sau hai cuộc chiến liên tiếp giữa hai nước láng giềng. Helsinki chấp nhận chuyển giao vĩnh viễn một phần lớn lãnh thổ của Phần Lan cho Moscow và từ đó không bao giờ bị tấn công nữa. Continue reading “Bóng ma ‘Phần Lan hóa’ ám ảnh cuộc tranh luận về Ukraine”

Mối nguy lớn nhất ở Eo biển Đài Loan

Nguồn: Joel Wuthnow, “The Greatest Danger in the Taiwan Strait,” Foreign Affairs, 12/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Ngay cả khi Trung Quốc tránh được một cuộc chiến lựa chọn, thì tính toán sai lầm vẫn có thể châm ngòi cho một cuộc chiến ngẫu nhiên.

Căng thẳng trên Eo biển Đài Loan đã làm dấy lên lo ngại rằng Bắc Kinh và Đài Bắc có thể sớm lâm vào chiến tranh. Hầu hết các nhà quan sát đều hình dung hai hướng có thể dẫn đến xung đột. Trong cái gọi là “chiến tranh do lựa chọn”  (war of choice), Bắc Kinh có thể tìm cách chiếm Đài Loan bằng vũ lực sau khi cân nhắc kỹ lưỡng các rủi ro kinh tế, quân sự, và chính trị. Một hành động hung hăng mà không có sự khiêu khích rõ ràng như vậy sẽ phản ánh nhận định của các nhà lãnh đạo Trung Quốc rằng hòn đảo này có thể bị chiếm với cái giá tối thiểu. Mặt khác, Bắc Kinh có thể phát động cái gọi là “chiến tranh bắt buộc” (war of necessity) nếu họ cảm thấy Đài Loan đã vượt qua ranh giới chính trị, đủ để đe dọa vĩnh viễn quyền kiểm soát của Trung Quốc đối với hòn đảo này. Ví dụ, một tuyên bố độc lập chính thức ở Đài Bắc có thể kích hoạt phản ứng quân sự từ Bắc Kinh bất kể cái giá là bao nhiêu. Continue reading “Mối nguy lớn nhất ở Eo biển Đài Loan”

Thế giới hôm nay: 18/09/2025

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Cục Dự trữ Liên bang giảm lãi suất 0,25 điểm phần trăm xuống mức mục tiêu 4-4,25%. Thị trường lao động Mỹ gần đây đã suy yếu, nhưng các lãnh đạo ngân hàng trung ương Mỹ từ lâu đã bị Donald Trump gây áp lực đòi hạ lãi suất. Stephen Miran, cố vấn kinh tế Nhà Trắng mà ông Trump mới đưa vào hội đồng Fed, đã bỏ phiếu ủng hộ giảm nửa điểm.

Tại một buổi quốc yến cùng Vua Charles tại Lâu đài Windsor, ông Trump ca ngợi mối quan hệ Anh-Mỹ, nói rằng “dùng từ đặc biệt còn chưa đủ để diễn tả.” Ông cho biết chuyến thăm cấp nhà nước lần thứ hai chưa từng có tiền lệ là một trong những “vinh dự lớn nhất” của cuộc đời ông. Nhà vua nói rằng ông Trump đang “tìm kiếm giải pháp cho một số cuộc xung đột nan giải nhất thế giới.” Continue reading “Thế giới hôm nay: 18/09/2025”

18/09/1975: Patty Hearst bị bắt

Nguồn: Patty Hearst captured by police, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1975, nữ thừa kế của một tòa soạn báo và kẻ đào tẩu bị truy nã Patty Hearst đã bị bắt tại một căn hộ ở San Francisco vì tội cướp có vũ trang.

Trước đó, vào ngày 04/02/1974, Patricia Hearst, cô con gái 19 tuổi của ông chủ tòa soạn Randolph Hearst, đã bị bắt cóc khỏi căn hộ của mình ở Berkeley, California, bởi hai người đàn ông da đen và một phụ nữ da trắng, cả ba đều có vũ trang. Vị hôn phu của cô, Stephen Weed, khi đó đã bị đánh đập và trói lại cùng một người hàng xóm đã cố gắng giúp đỡ họ. Các nhân chứng nói rằng họ nhìn thấy Hearst vùng vẫy trong lúc bị bịt mắt và bị nhét vào cốp xe. Những người hàng xóm chạy theo ra đường đã buộc phải tìm chỗ ẩn nấp sau khi nhóm bắt cóc nổ súng để tẩu thoát. Continue reading “18/09/1975: Patty Hearst bị bắt”

Trung Quốc muốn có một căn cứ quân sự ở trung tâm Thái Bình Dương

Nguồn: “China wants a military base in the heart of the Pacific”, The Economist, 09/09/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Năm 1942, những dãy núi trên đảo Guadalcanal đã chứng kiến các cuộc giao tranh giáp lá cà giữa lính thủy đánh bộ Mỹ và lính Nhật. Vào ngày 10 tháng 9 tới, hòn đảo này sẽ lại là nơi diễn ra một cuộc đấu địa chính trị khác, khi các nhà lãnh đạo của các quốc đảo Thái Bình Dương, cùng với Úc và New Zealand, tề tựu tại Honiara, thủ đô của Quần đảo Solomon, để tham dự hội nghị thượng đỉnh thường niên. Continue reading “Trung Quốc muốn có một căn cứ quân sự ở trung tâm Thái Bình Dương”

Các khu lừa đảo là nguyên nhân thực sự của xung đột Thái Lan – Campuchia?

Nguồn: Lindsey Kennedy và Nathan Paul Southern, “Are Scam Compounds the Real Cause of Thailand-Cambodia Fighting?”, Foreign Policy, 12/09/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

O’Smach, một thị trấn nằm ở biên giới phía Bắc của Campuchia, đã trở thành một thị trấn ma vào ngày 28 tháng 7. Sau năm ngày giao tranh dữ dội với Thái Lan, bùng phát sau nhiều tháng căng thẳng về lãnh thổ tranh chấp, hơn 260.000 người ở cả hai bên biên giới đã phải rời bỏ nhà cửa. Các gia đình đã tháo chạy khỏi các làng lân cận đến các trại tạm bợ. Khi một người đàn ông lớn tuổi ở lại chỉ vào những thiệt hại do pháo kích gây ra cho nhà người hàng xóm, một drone xuất hiện trên đầu, khiến ông phải chạy vào con hào mà ông đã đào trong sân nhà.

Không phải ai cũng có cơ hội chạy trốn. Cuộc điều tra dân số năm 2019 của Campuchia cho thấy dân số O’Smach chỉ hơn 9.850 người, nhưng con số đó không bao gồm các khu phức hợp văn phòng-ký túc xá giống như nhà tù đã xuất hiện ở đây trong năm năm qua, với sức chứa thêm 10.000 người. Continue reading “Các khu lừa đảo là nguyên nhân thực sự của xung đột Thái Lan – Campuchia?”

Chính trường Thái Lan đang nhuộm màu u ám

Nguồn: Duncan McCargo, “Thai Politics Gets the Blues,” Fulcrum, 16/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Sự sụp đổ của Thaksin và nước cờ mạo hiểm của Đảng Nhân dân đã đưa Anutin lên ghế thủ tướng. Giờ đây, bối cảnh chính trị ảm đạm của Thái Lan mang đến cả sự bất định lẫn cơ hội cho Anutin và Đảng Bumjaithai của ông.

Việc Anutin Charnvirakul, lãnh đạo Đảng Tự hào Thái Lan (Bhumjaithai), trở thành thủ tướng chắc chắn là một khoảnh khắc đáng tự hào của cá nhân ông. Anutin nổi tiếng với sở thích tự mình lái chiếc máy bay nhỏ đi khắp Thái Lan, và việc này hẳn đã mang lại cho ông một bức tranh tường tận về địa hình và cảnh quan đất nước. Thế nhưng, khi nhìn từ góc độ chính trị và đạo đức, bức tranh đó lại hiện lên u ám đến mức đáng lo ngại. Rất ít người hoan nghênh việc nhà lãnh đạo của chính đảng lớn thứ ba trong Quốc hội Thái Lan đột ngột được cất nhắc lên vị trí cao nhất, bởi ông đã giành được chìa khóa vào Tòa nhà Chính phủ nhờ những thỏa thuận và giao ước chứa đầy toan tính. Cũng chẳng có mấy người mong đợi cuộc tổng tuyển cử dự kiến vào đầu năm 2026. Continue reading “Chính trường Thái Lan đang nhuộm màu u ám”

Trung Quốc tiếp tục thanh lọc nhân sự trước thềm Hội nghị Trung ương 4

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “China’s latest probe targets: senior diplomat, financial specialist,” Nikkei Asia, 11/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Cuộc họp quan trọng của đảng sắp diễn ra mà không có cựu ‘thợ săn cáo’ và nhà quản lý chứng khoán.

Cuộc diễu binh gần đây của Trung Quốc đã cho phép Chủ tịch Tập Cận Bình thực hiện một số hoạt động ngoại giao cấp cao của nguyên thủ quốc gia, nhưng nó cũng xác nhận sự mất tích của một nhà ngoại giao cấp cao mà nhiều người từng cho là Ngoại trưởng tương lai.

Ngày 03/09 vừa qua, Trung Quốc đã tổ chức lễ diễu binh hoành tráng tại Bắc Kinh để kỷ niệm 80 năm chiến thắng trong “cuộc kháng chiến của nhân dân Trung Quốc chống lại sự xâm lược của Nhật Bản và chủ nghĩa phát xít trên toàn thế giới.” Chính quyền Tập đã đặt cược uy tín của mình vào sự kiện quan trọng này, vốn thu hút các nhà lãnh đạo từ hơn 20 quốc gia, bao gồm cả Kim Jong Un của Triều Tiên và Vladimir Putin của Nga. Continue reading “Trung Quốc tiếp tục thanh lọc nhân sự trước thềm Hội nghị Trung ương 4”

16/09/1845: Phineas Wilcox bị tín đồ Mặc Môn sát hại 

Nguồn: Suspected Christian spy is murdered, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1845, Phineas Wilcox, một người bị tình nghi là gián điệp, đã mất tích tại Nauvoo. Lần cuối cùng người ta nhìn thấy ông là khi ông bị ba tín đồ Mặc Môn dẫn đến một Hội quán Hội Tam Điểm. Cha dượng của Wilcox, Orrin Rhodes, đã hỏi thăm và tìm kiếm con trai suốt một tuần, rồi cuối cùng kết luận rằng “Wilcox đã bị… những người Mặc Môn sát hại.” Continue reading “16/09/1845: Phineas Wilcox bị tín đồ Mặc Môn sát hại “

Nước Mỹ đang lao vào vòng xoáy thù ghét lẫn nhau

Nguồn: Edward Luce, “America’s dangerous descent into mutual loathing,” Financial Times, 12/09/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vụ sát hại Charlie Kirk là một phần của chu kỳ bạo lực chính trị mới gợi nhớ đến thập niên 1960. Nhưng lần này, những nhân vật hàng đầu cánh hữu đang kích động trả thù.

Hạ viện Mỹ đã chẳng thể có nổi một phút im lặng vào thứ Tư ngày 10/09 sau vụ nổ súng nhắm vào Charlie Kirk, nhà tiên phong của phong trào MAGA. Chỉ vài giây sau lời kêu gọi mặc niệm của Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson, toàn bộ hội trường đã bị nhấn chìm trong một cuộc cãi vã ầm ĩ.

Lauren Boebert, Đảng viên Cộng hòa từ Colorado, được nghe thấy lẩm bẩm rằng “Cầu nguyện thầm lặng chỉ mang đến kết quả thầm lặng.” Trong lúc các đảng viên Dân chủ phản đối việc làm gián đoạn, Anna Paulina Luna, Đảng viên Cộng hòa từ Florida, hét lên: “Các người đã gây ra chuyện này. Các người phải chịu trách nhiệm cho việc này.” Và Jahana Hayes, Đảng viên Dân chủ từ Connecticut, đáp trả: “Vậy hãy thông qua luật về súng đi.” Continue reading “Nước Mỹ đang lao vào vòng xoáy thù ghét lẫn nhau”

Chung sống cùng bất an: Một góc nhìn mới về an ninh quốc tế

Tác giả: Ngô Di Lân

Trong lĩnh vực chính trị quốc tế, hiếm có khái niệm nào được đề cập thường xuyên và có sức nặng hơn từ khóa “an ninh”. Mọi quốc gia, từ cường quốc tới nước nhỏ đều đề cao  “an ninh quốc gia”, “an ninh kinh tế”, “an ninh công nghệ”, hay thậm chí là cả “an ninh tư tưởng”.

Tuy nhiên, có một nghịch lý đáng chú ý là: các quốc gia càng hùng mạnh dường như lại càng bất an. Mỹ hiện là quốc gia hùng mạnh nhất trong lịch sử, với lợi thế được bao bọc bởi hai đại dương, sở hữu kho vũ khí hạt nhân lớn bậc nhất và một hệ thống liên minh quân sự phủ khắp năm châu. Mặc dù vậy, trong đời sống chính trị Mỹ, cảm giác bị đe dọa vẫn hiện hữu một cách sâu sắc: từ nỗi lo về sự trỗi dậy của Trung Quốc, sự trở lại của Nga ở Đông Âu, cho đến các mối đe dọa từ khủng bố, vấn đề nhập cư và sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. Continue reading “Chung sống cùng bất an: Một góc nhìn mới về an ninh quốc tế”

Sử dụng drone trong hoạt động tội phạm ở Mỹ Latinh: Hiện tại và tương lai

Nguồn: Henry Ziemer, “The Future of Criminal Drone Use in Latin America”, War on the Rocks, 09/09/2025

Biên dịch: Viên Đăng Huy

Hai câu chuyện gây sốc báo hiệu rằng việc các nhóm tội phạm ở Châu Mỹ – Latinh sử dụng drone đang bước vào một lãnh địa mới và nguy hiểm. Gần đây nhất, tờ Intelligence Online đưa tin rằng một cuộc điều tra chung của Ukraine và Mexico đã phát hiện một số trường hợp các cá nhân có liên hệ với các băng đảng Mexico gia nhập Binh đoàn Quốc tế Ukraine để tích lũy kinh nghiệm sử dụng drone vũ trang. Theo báo cáo, cuộc điều tra cũng tìm thấy dấu hiệu cho thấy các thành viên của các nhóm nổi dậy Colombia có thể đã làm điều tương tự với ý định mang những kỹ năng này trở lại Tây Bán cầu. Nga cũng bị cáo buộc đã cung cấp khóa huấn luyện cho các nhóm phi nhà nước ở Colombia. Continue reading “Sử dụng drone trong hoạt động tội phạm ở Mỹ Latinh: Hiện tại và tương lai”

Từ nền kinh tế kiều hối đến mục ruỗng chính trị: Nepal tìm lối thoát trong đống tro tàn

Nguồn: Lương Đan Mị, 梁丹媚：尼泊尔今天的局面，是“制度错配”的必然产物, Guancha, 13/09/2025.

Biên dịch: Lê Thị Thanh Loan

Vào tháng 9/2025, cung điện Singha Durbar – trái tim của Nepal – đã chìm trong biển lửa. Cung điện hành chính hàng trăm năm tuổi này, cùng Tòa nhà Quốc hội và Tòa án Tối cao, đã bị thiêu rụi trong biển lửa của các cuộc biểu tình của người dân. Hàng chục ngàn người biểu tình, nhiều người còn trẻ như chính đất nước này, đã tràn ra đường phố.

Cơn bão chính trị nhanh chóng được giới truyền thông gọi là “Cuộc biểu tình của Gen Z” này đã lan rộng khắp đất nước với tốc độ đặc trưng của thời đại kỹ thuật số. Cuối cùng, một số bộ trưởng, trong đó có Bộ trưởng Bộ Nội vụ, đã từ chức, và Thủ tướng Oli cũng buộc phải rời bỏ chức vụ. Continue reading “Từ nền kinh tế kiều hối đến mục ruỗng chính trị: Nepal tìm lối thoát trong đống tro tàn”

14/09/1964: John Steinbeck được trao Huân chương Tự do

Nguồn: John Steinbeck awarded the Medal of Freedom, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1964, nhà văn John Steinbeck đã được trao Huân chương Tự do Mỹ. Trước đó, ông cũng nhận được nhiều danh hiệu và giải thưởng khác cho các tác phẩm của mình, bao gồm Giải Nobel năm 1962 và Giải Pulitzer năm 1939 cho tác phẩm Chùm nho uất hận. Continue reading “14/09/1964: John Steinbeck được trao Huân chương Tự do”

Ý nghĩa thực sự đằng sau cuộc diễu binh của Trung Quốc

Nguồn: James Palmer, “No New World Order Here”, Foreign Policy, 09/09/2025

Biên dịch: Tạ Kiều Trang

Cuộc diễu binh của Trung Quốc chỉ là một dịp khác để khoa trương mối quan hệ lâu dài với Triều Tiên và Nga.

Tiêu điểm tuần này: Trung Quốc khoa trương mối quan hệ với Triều Tiên và Nga tại cuộc diễu binh; Hàn Quốc xoay sở trong thế lưỡng nan ngoại giao; Dự báo thị trường xe điện của Trung Quốc hạ nhiệt.

Bắc Kinh khoa trương các đối tác tại cuộc diễu binh

Trong lễ kỷ niệm 80 năm chiến thắng Nhật Bản trong Thế chiến II vào tuần trước, Trung Quốc đã phô diễn cả vũ khí mới lẫn các đồng minh địa chính trị lâu đời. Continue reading “Ý nghĩa thực sự đằng sau cuộc diễu binh của Trung Quốc”

13/09/2007: Tuyên bố về Quyền của Người Bản địa được thông qua

Nguồn: UN’s watershed Declaration on the Rights of Indigenous Peoples is adopted, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2007, Liên Hiệp Quốc đã thông qua Tuyên bố về Quyền của Người Bản địa. Tuyên bố này – xác định quyền của các cộng đồng bản địa trên thế giới được sống theo lối sống riêng của họ và cấm mọi hành vi phân biệt đối xử với họ – là một bước ngoặt đối với các nhóm thường phải đấu tranh để có tiếng nói trên trường quốc tế. Continue reading “13/09/2007: Tuyên bố về Quyền của Người Bản địa được thông qua”