Author: Kim Phụng

06/10/1908: Áo-Hung sáp nhập Bosnia và Herzegovina

Nguồn: Austria-Hungary annexes Bosnia-Herzegovina, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1908, Đế quốc Áo-Hung đã tuyên bố sáp nhập Bosnia và Herzegovina, hai tỉnh ở vùng Balkan của châu Âu, trước đây nằm dưới sự kiểm soát của Đế chế Ottoman.

Mặc dù Bosnia và Herzegovina vẫn dưới quyền kiểm soát của Sultan Ottoman vào năm 1908, Áo-Hung thực chất đã quản lý các tỉnh này kể từ Hội nghị Berlin (Congress of Berlin, 1878), khi các cường quốc châu Âu trao cho Áo – Hung quyền chiếm hai tỉnh dù về mặt pháp lý chúng vẫn thuộc Thổ Nhĩ Kỳ. Continue reading “06/10/1908: Áo-Hung sáp nhập Bosnia và Herzegovina”

04/10/1918: Đức tìm cơ hội đình chiến với phe Hiệp ước

Nguồn: Germany telegraphs President Wilson seeking armistice, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Rạng sáng ngày này năm 1918, Thủ tướng Đức Max von Baden, được Hoàng đế Wilhelm II bổ nhiệm ba ngày trước đó, đã gửi một bức điện đến chính quyền Tổng thống Woodrow Wilson ở Washington, D.C., nhằm tìm kiếm một thỏa thuận đình chiến giữa Đức và phe Hiệp Ước trong Thế chiến I.

Cuối tháng 09/1918, phe Hiệp Ước đã “hồi sinh” mạnh mẽ ở Mặt trận phía Tây, đảo ngược những thắng lợi từ cuộc tấn công lớn của Đức vào mùa xuân trước đó, đồng thời khiến quân Đức ở miền đông Pháp và miền tây Bỉ phải lui về hàng thủ cuối cùng – Phòng tuyến Hindenburg. Continue reading “04/10/1918: Đức tìm cơ hội đình chiến với phe Hiệp ước”

02/10/1941: Chiến dịch Typhoon bắt đầu

Nguồn: Operation Typhoon is launched, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1941, quân Đức bắt đầu chiến dịch bao vây Moskva, do Tập đoàn quân số 1 và Tướng Fedor von Bock dẫn đầu. Các nông dân Nga sống dọc con đường tiến quân của phát xít Đức đã áp dụng chính sách “tiêu thổ” (scorched-earth) để cản trở quân địch.

Lực lượng của Hitler xâm lược Liên Xô kể từ tháng 06, và trước đó đã không ngừng lấn sâu vào lãnh thổ nước này. Thất bại đầu tiên xảy đến với họ vào tháng 08, khi xe tăng của Hồng Quân đẩy lùi người Đức khỏi pháo đài Yelnya. Vào thời điểm đó, Hitler tâm sự với Bock rằng: “Giá mà tôi biết họ có nhiều xe tăng như thế, tôi đã suy nghĩ kỹ hơn trước khi xâm lược.” Nhưng Hitler kiên quyết không quay đầu trở lại – ông tin rằng mình sẽ thành công ở nơi những kẻ khác thất bại và sẽ chiếm được Moskva. Continue reading “02/10/1941: Chiến dịch Typhoon bắt đầu”

30/09/1399: Henry IV lên ngôi

Nguồn: Henry IV proclaimed, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1399, Henry Bolingbroke được tuyên bố là Vua Henry IV của nước Anh sau khi vua Richard II thoái vị.

Henry là con trai cả của John of Gaunt, Công tước xứ Lancaster. Trong khi cha mình đến Tây Ban Nha, Henry đã cùng các lãnh chúa khác chống lại sự cai trị của Vua Richard II. Richard sau đó lấy lại thế thượng phong, và năm 1398, đã ra lệnh trục xuất Henry khỏi vương quốc. Continue reading “30/09/1399: Henry IV lên ngôi”

29/09/1982: Thuốc Tylenol khiến sáu người thiệt mạng

Nguồn: Cyanide-laced Tylenol kills six, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1982, tiếp viên hàng không Paula Prince đã mua một lọ thuốc Tylenol có tẩm cyanide, và đến ngày 01/10, Prince được tìm thấy đã chết, trở thành nạn nhân cuối cùng của một “căn bệnh” bí ẩn ở Chicago, Illinois. Trong khoảng thời gian 24 giờ trước đó, sáu người khác đã bất ngờ chết vì những nguyên nhân không xác định ở khu vực phía tây bắc Chicago. Sau cái chết của Prince, hai nhân viên cứu hỏa ở thành phố Windy là Richard Keyworth và Philip Cappitelli nhận ra rằng tất cả bảy nạn nhân đã uống thuốc Extra-Strength Tylenol trước khi tử vong. Các điều tra sâu hơn cho thấy một vài lọ thuốc chứa viên nang Tylenol đã bị nhiễm độc cyanide. Continue reading “29/09/1982: Thuốc Tylenol khiến sáu người thiệt mạng”

27/09/1779: John Adams làm đại diện hòa đàm với Anh

Nguồn: John Adams appointed to negotiate peace terms with British, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1779, Quốc Hội Lục địa đã bổ nhiệm John Adams lên đường sang Pháp làm đại diện phụ trách đàm phán các hiệp ước hòa bình và thương mại với Anh trong thời kỳ Chiến tranh Cách mạng (Revolutionary War).

Adams từng đến Paris vào năm 1778 để đàm phán thành lập một liên minh với Pháp, nhưng bất ngờ bị loại khi Quốc hội chọn Benjamin Franklin làm người đại diện duy nhất. Chẳng bao lâu sau khi trở về Massachusetts vào giữa năm 1779, Adams được bầu làm đại biểu trong hội nghị tiểu bang để xây dựng một hiến pháp mới; ông đang thực hiện những nhiệm vụ này thì nhận được thông báo về vai trò ngoại giao mới của mình. Continue reading “27/09/1779: John Adams làm đại diện hòa đàm với Anh”

25/09/2005: IRA chính thức giải giáp

Nguồn: IRA officially disarms, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2005, hai tháng sau khi tuyên bố ý định giải giáp, Quân đội Cộng hòa Ireland (the Irish Republican Army, IRA) đã từ bỏ vũ khí của mình trước các giám sát viên độc lập. Việc giải giáp các kho vũ khí lớn của nhóm này đã diễn ra tại các địa điểm bí mật ở Cộng hòa Ireland. Một tín đồ Tin Lành và một linh mục Công giáo, cũng như các quan chức từ Phần Lan và Hoa Kỳ đã trở thành nhân chứng cho sự kiện lịch sử. Vũ khí tự động, đạn dược, tên lửa và chất nổ là những vũ khí đã được tìm thấy trong kho vốn được người đứng đầu nhóm giám sát viên mô tả là “khổng lồ.”

Được thành lập vào năm 1919 nhằm tạo ra một tổ chức quân sự chống lại sự cai trị của Anh ở Ireland, kể từ khoảng thập niên 1960, IRA đã trở thành cánh tay quân sự của Sinn Fein, đảng dân tộc chủ nghĩa Ireland. Continue reading “25/09/2005: IRA chính thức giải giáp”

23/09/1875: Tướng cướp Billy the Kid bị bắt lần đầu tiên

Nguồn: Billy the Kid arrested for first time, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1875, Billy the Kid (Nhóc Billy) đã bị bắt lần đầu tiên sau khi ăn cắp một giỏ đồ giặt. Sau đó hắn trốn khỏi nhà tù và lang thang khắp miền Tây nước Mỹ, và dần dần trở thành một kẻ sống ngoài vòng pháp luật, một tên sát nhân bị cáo buộc gây ra 21 vụ giết người.

Chi tiết chính xác về việc Billy the Kid ra đời thế nào đã không được nêu rõ, ngoài cái tên William Henry McCarty. Hắn có lẽ được sinh ra trong khoảng 1859 – 1861, ở Indiana hay New York. Khi còn là một đứa trẻ, hắn không biết cha mình là ai và thường xuyên thay đổi chỗ ở với gia đình, đến sống ở Indiana, Kansas, Colorado và Silver City, New Mexico. Mẹ hắn qua đời vào năm 1874 và Billy the Kid – kẻ đã sử dụng vô vàn biệt danh khác nhau trong suốt cuộc đời, bao gồm cả Kid Antrim và William Bonney – đã sớm biến thành tội phạm ngay sau đó. Continue reading “23/09/1875: Tướng cướp Billy the Kid bị bắt lần đầu tiên”

22/09/1914: Tàu ngầm U-boat đánh bại hạm đội Anh

Nguồn: German U-boat devastates British squadron, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1914, tại Biển Bắc, tàu ngầm Đức U-9 đã đánh chìm ba tàu tuần dương Anh, Aboukir, Hogue và Cressy, chỉ trong vòng hơn một giờ.

Việc nhanh chóng thành lập Hải quân Đức suốt những năm trước Thê Chiến I do Bộ trưởng Hải quân Alfred von Tirpitz đứng sau điều hành chắc chắn đã góp phần gây nên sự lo lắng và thù địch của Anh đối với Đức. Tuy nhiên, trong hai tháng đầu tiên của chiến tranh, Hạm đội Đại dương của Đức (German High Seas Fleet) rất hiếm khi di chuyển khỏi trụ sở chính tại Wilhelmshaven. Trận hải chiến tại Vịnh Heligoland vào cuối tháng 8, kết thúc với một chiến thắng thuyết phục của Anh, đã khiến ba thiết giáp hạm Đức bị đánh chìm, ba chiếc khác bị hư hại và 1.200 thủy thủ Đức thiệt mạng hoặc bị thương. Continue reading “22/09/1914: Tàu ngầm U-boat đánh bại hạm đội Anh”

20/09/1943: Anh phát động Chiến dịch Source

Nguồn: British launch Operation Source, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1943, các tàu ngầm Anh đã cố gắng đánh chìm tàu chiến Đức Tirpitz khi nó đang nằm trong vùng biển Na Uy, sau khi Chiến dịch Source (Operation Source) được phát động. Tirpitz là thiết giáp hạm lớn thứ hai của hạm đội Đức (chỉ sau chiếc Bismarck), đồng thời là mối đe dọa lớn đối với tàu thuyền Đồng Minh qua lại vùng biển Bắc Cực.

Tháng 01/1942, Hitler ra lệnh cho Hải quân Đức để Tirpitz nằm ở Na Uy để tấn công các đoàn tàu vận tải của Liên Xô vận chuyển vật tư từ Iceland đến Liên Xô. Tirpitz cũng có nhiệm vụ ngăn cản Hải quân Anh tiến tới Thái Bình Dương. Winston Churchill đã tóm tắt tình hình rằng: “Sự hủy diệt hoặc chỉ cần làm tê liệt con tàu này cũng sẽ là sự kiện lớn nhất hiện nay … Toàn bộ chiến lược của cuộc chiến trong giai đoạn này nằm ở con tàu đó …” Continue reading “20/09/1943: Anh phát động Chiến dịch Source”

18/09/1918: Trận Epehy bắt đầu

Nguồn: Battle of Epehy, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1918, gần làng Epehy của Pháp, Tập đoàn quân số 4 của Anh, được chỉ huy bởi Sir Henry Rawlinson, đã tấn công các tiền đồn của Đức tại Phòng tuyến Hindenburg, tuyến phòng thủ cuối cùng của Đức trên Mặt trận phía Tây trong Thế chiến I.

Được người Anh đặt tên theo vị Tổng Tư lệnh của Đức, Paul von Hindenburg – trong khi người Đức gọi nó là Phòng tuyến Siegfried – Phòng tuyến Hindenburg là một tuyến phòng thủ bán kiên cố mà Hindenburg ra lệnh dựng lên, chỉ vài dặm đằng sau chiến tuyến của Đức, vào cuối năm 1916. Continue reading “18/09/1918: Trận Epehy bắt đầu”

16/09/1940: Roosevelt ký ban hành Luật Nghĩa vụ Quân sự

Nguồn: Franklin Roosevelt approves military draft, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1940, Tổng thống Franklin D. Roosevelt đã ký ban hành Đạo luật Nghĩa vụ và Huấn luyện Chọn lọc (Selective Service and Training Act), đòi hỏi tất cả các công dân nam trong độ tuổi từ 26 đến 35 phải đăng ký nghĩa vụ quân sự, bắt đầu vào ngày 16/10. Đạo luật này đã được Quốc Hội thông qua 10 ngày trước đó.

Mỹ thực ra chưa tham gia vào Thế chiến II, nhưng Roosevelt vẫn xem đây là một bước đi thận trọng, nhằm huấn luyện quân nhân Mỹ phòng khi nước này phải tự bảo vệ mình trước mối đe dọa ngày càng tăng từ các chế độ phát xít và quân phiệt ở châu Âu và Nhật Bản. Continue reading “16/09/1940: Roosevelt ký ban hành Luật Nghĩa vụ Quân sự”

15/09/1959: Khrushchev đến Washington

Nguồn: Khrushchev arrives in Washington, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1959, Nikita Khrushchev trở thành nguyên thủ Liên Xô đầu tiên đến thăm Hoa Kỳ. Trong hai tuần tiếp theo, chuyến thăm của Khrushchev đã trở thành tin tức nóng hổi, đồng thời đem lại một số khoảnh khắc kịch tính và hài hước trong lịch sử Chiến tranh Lạnh.

Khrushchev lên nắm quyền tại Liên Xô sau cái chết của nhà độc tài Joseph Stalin năm 1954. Khi ấy, nhiều nhà quan sát đã tin rằng Khrushchev, một “đệ tử” nhiệt thành của Stalin trong thập niên 1930 và 1940, sẽ không có mấy khác biệt trong cách lãnh đạo. Tuy nhiên, ông lại gây ngạc nhiên khi tuyên bố rằng mình mong muốn “chung sống hòa bình” với người Mỹ và tố cáo “sự thái quá” của chủ nghĩa Stalin. Continue reading “15/09/1959: Khrushchev đến Washington”

13/09/1759: Anh giành chiến thắng tại Đồng bằng Abraham

Nguồn: Britain victorious on the Plains of Abraham, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1759, trong Chiến tranh Bảy năm, một cuộc xung đột toàn cầu, vốn được người Mỹ gọi là Chiến tranh Pháp – Bản địa (French and Indian War), quân Anh dưới quyền Tướng James Wolfe đã giành được một thắng lợi ấn tượng khi họ chiếm được Thành phố Quebec, đánh bại lực lượng Pháp của Hầu tước de Montcalm tại Đồng bằng Abraham (Plains of Abraham). Bản thân Wolfe cũng bị tử thương trong trận chiến, nhưng chiến thắng của ông đã giúp người Anh giành ưu thế vượt trội tại Canada. Montcalm cũng đã thiệt mạng trong trận đánh này.

Vào đầu thập niên 1750, việc quân Pháp bắt đầu xâm lấn Thung lũng Sông Ohio đã nhiều lần khiến họ xung đột vũ trang với các thuộc địa của Anh. Năm 1756 – chính thức là năm đầu tiên trong Chiến tranh Bảy Năm – người Anh đã phải chịu một loạt thất bại trước người Pháp cùng liên minh hùng mạnh gồm các tộc người Mỹ bản địa của họ. Continue reading “13/09/1759: Anh giành chiến thắng tại Đồng bằng Abraham”

11/09/1851: Bạo động Christiana

Nguồn: The Christiana Riot, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1851, tại Christiana, bang Pennsylvania, một nhóm người Mỹ gốc Phi và nhiều người da trắng ủng hộ chế độ bãi nô đã xảy ra đụng độ với một toán cảnh sát Maryland – những người cố gắng bắt giữ bốn nô lệ chạy trốn đang ẩn náu trong thị trấn. Bạo lực xảy ra một năm sau khi Đạo luật Nô lệ Bỏ trốn Thứ hai (Second Fugitive Slave Law) được Quốc Hội thông qua, theo đó yêu cầu tất cả nô lệ trốn thoát phải được hoàn trả cho chủ nhân của họ ở miền Nam. Một thành viên của nhóm cảnh sát, Edward Georsuch, đã thiệt mạng, còn hai người khác thì bị thương trong cuộc bạo động. Sau sự cố còn được gọi là Bạo động Christiana (Christiana Riot) này, 37 người Mỹ gốc Phi và một người da trắng đã bị bắt và bị buộc tội phản quốc theo các điều khoản của Đạo luật Nô lệ Bỏ trốn. Hầu hết trong số họ đã được tha bổng. Continue reading “11/09/1851: Bạo động Christiana”

09/09/1914: Mỹ yêu cầu Áo-Hung triệu hồi đại sứ

Nguồn: U.S. Secretary of State Lansing demands recall of Austro-Hungarian ambassador, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1914, trong một bức thư viết cho chính quyền Đế quốc Áo-Hung, Ngoại trưởng Mỹ Robert Lansing yêu cầu chính quyền Áo-Hung triệu hồi Constantin Dumba, Đại sứ nước này ở Washington, D.C.

Ở thời điểm đó, chỉ một tháng sau khi Thế chiến I bùng nổ, Mỹ là một nước trung lập trong trận chiến giữa phe Đồng minh Hiệp ước và phe Liên minh Trung tâm, khi ấy gồm cả Áo-Hung. Dumba, người giữ chức Đại sứ tại Mỹ kể từ tháng 05/1913, trước đó đã không giành được sự ủng hộ của những người đồng cấp ở Washington vì Áo-Hung đưa ra chính sách “phục hồi quốc tịch” (rehabilitation) cho những cựu công dân Áo-Hung đang sống ở nước ngoài – những người đã trốn nghĩa vụ quân sự bắt buộc của họ – miễn là họ đồng ý phục vụ trong quân đội thời chiến nếu họ trở về Áo-Hung. Continue reading “09/09/1914: Mỹ yêu cầu Áo-Hung triệu hồi đại sứ”

08/09/1664: New Amsterdam trở thành New York

Nguồn: New Amsterdam becomes New York, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1664, Thống đốc Hà Lan Peter Stuyvesant đã đầu hàng tại New Amsterdam, thủ đô của New Netherland, trước hạm đội hải quân Anh dưới quyền Đại tá Richard Nicolls. Stuyvesant đã hy vọng có thể chống lại người Anh, nhưng ông là một nhà cầm quyền không được lòng dân, và người dân Hà Lan từ chối tập hợp thành lực lượng của ông. Sau khi bị chiếm, New Amsterdam đã được đổi tên thành New York, để vinh danh Công tước York, chiến lược gia đứng sau trận đánh.

Thuộc địa New Netherland được thành lập bởi Công ty Tây Ấn Hà Lan vào năm 1624, sau đó được mở rộng và bao gồm toàn bộ Thành phố New York ngày nay, cùng với một phần của Long Island, Connecticut và New Jersey. Khu định cư của người Hà Lan tại thuộc địa đã ngày một lớn dần ở cực nam của Đảo Manhattan và được đặt tên là New Amsterdam. Continue reading “08/09/1664: New Amsterdam trở thành New York”

06/09/1915: Xe tăng đầu tiên được sản xuất

Nguồn: First tank produced, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1915, mẫu xe tăng nguyên bản có biệt danh là Little Willie đã được hoàn tất tại dây chuyền lắp ráp ở Anh. Little Willie hoàn toàn không phải là một thành công sau một đêm. Nặng 14 tấn, chiếc xe đã bị mắc kẹt giữa các chiến hào và chỉ có thể trườn qua địa hình gồ ghề với vận tốc hai dặm một giờ. Tuy nhiên, người ta đã có nhiều cải tiến so với nguyên mẫu ban đầu và xe tăng cuối cùng đã làm thay đổi tình hình tại các chiến trường.

Người Anh phát triển xe tăng nhằm đối phó với chiến tranh chiến hào (trench warfare) của Thế chiến I. Năm 1914, một đại tá của quân đội Anh tên là Ernest Swinton đã cùng với William Hankey, Thư ký Ủy ban Quốc phòng Hoàng gia, cố gắng thuyết phục mọi người ý tưởng về một chiếc xe bọc thép có bánh xe dạng băng chuyền có thể đâm xuyên qua phòng tuyến kẻ thù và vượt qua các địa hình khó khăn. Continue reading “06/09/1915: Xe tăng đầu tiên được sản xuất”

04/09/1886: Tù trưởng Geronimo đầu hàng

Nguồn: Geronimo surrenders, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1886, Tù trưởng Geronimo của tộc Apache đã quyết định đầu hàng quân đội chính phủ Hoa Kỳ. Trong suốt 30 năm, chiến binh hùng mạnh người Mỹ bản địa này đã chiến đấu để bảo vệ quê hương của bộ lạc ông; tuy nhiên, đến năm 1886, người Apache đã kiệt sức và vô vọng. Tướng Nelson Miles chấp nhận đề nghị đầu hàng của Geronimo, và ông trở thành chiến binh bản địa cuối cùng chính thức chuyển giao quyền lực cho lực lượng Hoa Kỳ, đồng thời báo hiệu sự kết thúc của Chiến tranh Bản địa ở vùng Tây Nam.

Geronimo sinh năm 1829, lớn lên tại vùng Arizona và Mexico ngày nay. Bộ lạc của ông, Chiricahua Apaches, đã từng đụng độ với nhóm người định cư không phải người bản địa đang cố gắng chiếm đất vùng này. Năm 1858, gia đình Geronimo bị người Mexico sát hại. Để trả thù, sau đó ông đã dẫn đầu cuộc tấn công chống lại những người định cư Mexico và Mỹ. Continue reading “04/09/1886: Tù trưởng Geronimo đầu hàng”

02/09/1969: ATM chính thức được đưa vào sử dụng 

Nguồn: First ATM opens for business, History.com 

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1969, máy rút tiền tự động (Automatic Teller Machine, ATM) đầu tiên của Mỹ đã được ra mắt công chúng khi xuất tiền mặt cho khách hàng tại Ngân hàng Chemical ở Rockville Centre, New York. Các máy ATM đã tiếp tục cách mạng hóa ngành ngân hàng, dần dần thay thế việc phải trực tiếp đến ngân hàng để thực hiện các giao dịch tài chính cơ bản. Đến thập niên 1980, những máy rút tiền này đã được phổ biến rộng rãi và có các chức năng trước đây từng được thực hiện bởi giao dịch viên, chẳng hạn như nộp tiền bằng séc và chuyển tiền giữa các tài khoản. Ngày nay, ATM trở thành điều không thể thiếu đối với hầu hết mọi người, giống như điện thoại di động và e-mail.  Continue reading “02/09/1969: ATM chính thức được đưa vào sử dụng “