10/09/2008: Máy Gia tốc Hạt Lớn chính thức đi vào hoạt động

Nguồn: CERN Large Hadron Collider is powered up, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2008, các nhà khoa học lần đầu tiên bật công tắc trên Máy Gia tốc Hạt Lớn (Large Hadron Collider, LHC) tại phòng thí nghiệm của Tổ chức Nghiên cứu Hạt nhân Châu Âu (CERN) ở Geneva, bắt đầu cái mà nhiều người gọi là thí nghiệm khoa học lớn nhất trong lịch sử.

Chuyên thử nghiệm các lý thuyết vật lý hạt, cỗ máy trị giá 8 tỷ đô la LHC là máy gia tốc hạt lớn nhất trên thế giới, được tạo thành từ các nam châm siêu dẫn cho phép các kỹ sư và nhà vật lý nghiên cứu các hạt hạ nguyên tử, gồm proton, electron, quark và photon. LHC có thể tạo ra 600 triệu va chạm mỗi giây. Continue reading “10/09/2008: Máy Gia tốc Hạt Lớn chính thức đi vào hoạt động”

Nữ hoàng Elizabeth: Người tận tụy với nghĩa vụ của Hoàng gia Anh

Nguồn: “Elizabeth II never laid down the heavy weight of the crown.” The Economist, 08/09/2022.

Người dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Đối với hàng triệu người đón xem lễ đăng quang của Nữ hoàng Anh vào ngày 2 tháng 6 năm 1953 — lần đầu tiên một lễ đăng quang như vậy được phát trên truyền hình — phần xúc động nhất nằm ở cuối buổi lễ. Đó là khi chiếc vương miện hoàng gia, nạm 2.868 viên kim cương và nặng hơn một kg, được đặt lên mái tóc đen mỏng của Elizabeth Windsor và đưa bà trở thành Nữ hoàng Elizabeth II.

Nhưng đối với Nữ hoàng, theo lời của một số ít nhân vật thân thiết, phần áp lực nhất của buổi lễ diễn ra trước nghi thức trao vương miện, và không được phát trên truyền hình. Như các đời vua trước từ thời Trung cổ, Elizabeth phải cởi bỏ y phục ngoài để thực hiện nghi thức xức dầu thánh: một biểu trưng cho thấy vương quyền không chỉ đến từ dòng máu Hanover, mà còn từ Chúa. Đó là lời nhắc nhở rằng bà có một nghĩa vụ linh thiêng và vĩnh cữu. Và Nữ hoàng chưa bao giờ quên điều đó. Continue reading “Nữ hoàng Elizabeth: Người tận tụy với nghĩa vụ của Hoàng gia Anh”

Liệu Uông Dương có thể trở thành thủ tướng Trung Quốc tiếp theo?

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Next premier must save the economy. Is Wang Yang the one?,” Nikkei Asia, 01/09/2022

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Nhân vật số 4 của Trung Quốc tuy có tiểu sử phù hợp nhưng không phải là một cái tên quá chính thống.

Nền kinh tế Trung Quốc đang rơi vào khó khăn bất thường.

Tỷ lệ người thất nghiệp trong độ tuổi từ 16 đến 24, nhóm nhân khẩu học có vai trò quan trọng đối với sự tăng trưởng của đất nước, đã đạt đến một mức cao trong lịch sử – gần 20%. Trong khi đó, thu nhập của công chức, đặc biệt là những người ở khu vực nông thôn, trong một số trường hợp đã giảm đến 30%.

Ai sẽ là người đứng ra với tư cách là thủ tướng tiếp theo, để cứu vãn nền kinh tế đang trong cơn khốn đốn? Một số người trong giới kinh doanh Trung Quốc đang đề cử Uông Dương (Wang Yang), vị chủ tịch 67 tuổi của Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc (Chính Hiệp, CPPCC), cơ quan cố vấn chính trị hàng đầu của nước này. Continue reading “Liệu Uông Dương có thể trở thành thủ tướng Trung Quốc tiếp theo?”

08/09/1965: Công nhân hái nho Delano đình công

Nguồn: Delano Grape Strike begins, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1965, một trong những cuộc đình công quan trọng nhất trong lịch sử nước Mỹ đã bắt đầu. Khi hơn 2.000 công nhân nông trại người Mỹ gốc Philippines từ chối đi hái nho ở thung lũng phía bắc Bakersfield, California, họ đã phát động một chuỗi sự kiện sẽ kéo dài trong vòng 5 năm sau đó mà ngày nay được gọi là Đình công của công nhân hái nho Delano (Delano Grape Strike). Continue reading “08/09/1965: Công nhân hái nho Delano đình công”

Thế giới hôm nay: 08/09/2022

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Đảng cầm quyền Nga đề xuất tổ chức trưng cầu dân ý sáp nhập các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng của Ukraine vào ngày 4 tháng 11, theo AFP. Còn nhớ cuộc bỏ phiếu ở Crimea hồi năm 2014 đã trở thành căn cứ để Nga sáp nhập bán đảo. Trong khi đó, chỉ huy các lực lượng vũ trang Ukraine, Valeriy Zaluzhnyi, xác nhận một loạt vụ nổ gần đây ở Crimea là do quân đội Ukraine tiến hành, đánh dấu lần đầu tiên nước này công khai thừa nhận vai trò trong các vụ tấn công.

Chính quyền Biden thông báo các công ty nhận tài trợ của liên bang theo Đạo luật CHIPS mới sẽ không được phép xây dựng bất kỳ cơ sở hoặc nhà máy “công nghệ tiên tiến” nào ở Trung Quốc trong mười năm. Quyết định này xuất phát từ an ninh quốc gia, vì Mỹ lo ngại Trung Quốc đánh cắp công nghệ. Ngoài ra Mỹ cũng muốn xây dựng lại thị phần của mình trên thị trường bán dẫn toàn cầu, mà hiện chỉ đạt 10%, so với gần 40% của năm 1990. Continue reading “Thế giới hôm nay: 08/09/2022”

Các lệnh trừng phạt Nga có hiệu quả không?

Nguồn: “Are sanctions on Russia working?”, The Economist, 25/8/2022

Biên dịch: Phạm Quốc Hào

Những bài học từ kỷ nguyên mới của chiến tranh kinh tế.

Sáu tháng trước, Nga xâm lược Ukraine. Trên chiến trường, một cuộc chiến tranh tiêu hao đang diễn ra dọc theo hàng nghìn km tiền tuyến của sự chết chóc và tàn phá. Ngoài ra, một cuộc đấu tranh khác đang diễn ra gay gắt, đó là xung đột kinh tế khốc liệt với quy mô chưa từng thấy kể từ những năm 1940. Các nước phương Tây cố gắng làm tê liệt nền kinh tế trị giá 1,8 nghìn tỷ đô la của Nga bằng một  kho vũ khí trừng phạt mới. Hiệu quả của lệnh cấm vận này là chìa khóa cho cục diện cuộc chiến tại Ukraine. Nhưng nó cũng tiết lộ rất nhiều về năng lực của các nền dân chủ tự do trong việc thể hiện quyền lực trên toàn cầu trong giai đoạn từ nay tới cuối những năm 2020 và xa hơn nữa, bao gồm cả việc chống lại Trung Quốc. Một điều đáng lo ngại là cho đến nay cuộc chiến cấm vận vẫn chưa diễn ra như mong đợi. Continue reading “Các lệnh trừng phạt Nga có hiệu quả không?”

Thế giới hôm nay: 07/09/2022

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Tân thủ tướng Liz Truss của Anh đã bổ nhiệm Kwasi Kwarteng làm bộ trưởng bộ tài chính. Lớn lên trong một gia đình người nhập cư Ghana, ông Kwarteng – hiện là bộ trưởng kinh doanh – ủng hộ cắt giảm thuế và xóa bớt quy định kinh doanh, đồng thời khuyến khích “nới lỏng tài khóa” để giúp các hộ gia đình chống chọi với giá năng lượng tăng. Vào thứ Năm, bà Truss sẽ tiết lộ một đề xuất “đóng băng” hóa đơn năng lượng trung bình theo năm, vốn có thể sẽ tăng 80% cho tới tháng 10, ở mức 2.500 bảng Anh (2.881 USD). Chi phí có thể lên đến 100 tỷ bảng Anh và dự kiến ​​được chi trả bằng các nguồn đi vay.

Mỹ nói Nga đang tìm cách mua hàng triệu rocket và đạn pháo của Triều Tiên để dùng ở Ukraine. Người phát ngôn Lầu Năm Góc nói động thái này “cho thấy tình hình mà Nga đang gặp phải” do bị trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu. Song ông cũng nói thêm là vẫn chưa có thông tin chi tiết về các khoản thanh toán hay chuyến hàng đã giao. Continue reading “Thế giới hôm nay: 07/09/2022”

Phân tích phản ứng của khu vực đối với chuyến thăm Đài Loan của Nancy Pelosi

Nguồn: Derek Grossman, “After Pelosi’s Visit, Most of the Indo-Pacific Sides With Beijing,” Foreign Policy, 22/08/2022

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Gần như toàn bộ khu vực đang ủng hộ Trung Quốc, nhưng cách hành xử của nước này cũng khiến người ta tăng cường ủng hộ Đài Loan.

Chuyến thăm của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi đến Đài Loan trong tháng này đã kích động Trung Quốc tiến hành các cuộc tập trận quân sự chưa từng có xung quanh hòn đảo, ở tất cả các phía, bắn tên lửa qua không phận Đài Loan, và thực hiện nhiều hành động gây hấn khác. Căng thẳng gia tăng tại Eo biển Đài Loan cũng dẫn đến phản ứng của nhiều quốc gia ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, những nước ủng hộ nguyên tắc “Một Trung Quốc” của Bắc Kinh – rằng Đài Loan là một phần của đại lục. Tuy nhiên, chuyến đi của Pelosi cũng là minh chứng rõ ràng rằng các đồng minh quan trọng của Mỹ đang ủng hộ Đài Loan một cách mạnh mẽ, đặc biệt là trước nguy cơ xảy ra một cuộc chiến tranh giành hòn đảo, theo đó gợi ý rằng hành vi hung hăng của Bắc Kinh đang dần khiến nước này bị xa lánh bởi những quốc gia đáng lẽ đã đứng ngoài cuộc về vấn đề Đài Loan. Continue reading “Phân tích phản ứng của khu vực đối với chuyến thăm Đài Loan của Nancy Pelosi”

06/09/1781: Benedict Arnold ra lệnh thiêu rụi New London

Nguồn: Benedict Arnold orders burning of New London, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1781, Chuẩn Tướng người Anh Benedict Arnold, một cựu sĩ quan phe Ái Quốc khét tiếng vì từng phản bội nước Mỹ một năm trước đó, đã tiếp tục gây thêm tai tiếng khi ra lệnh cho lính Anh dưới quyền mình thiêu rụi New London, Connecticut.

Quân đội Lục địa đã sử dụng New London làm kho quân dụng lớn, nhưng chỉ cử Đại úy Adam Shapley và một nhóm 24 binh lính Lục địa đến đóng quân bảo vệ nó. Lực lượng của Tướng Arnold, với sự giúp đỡ từ phe Trung Quân trong khu vực, đã nhanh chóng áp đảo Đại úy Shapley và lính Lục địa, những người không còn lựa chọn nào khác ngoài việc rút lui và rời khỏi New London, để lại kho quân dụng không được bảo vệ. Continue reading “06/09/1781: Benedict Arnold ra lệnh thiêu rụi New London”

Thế giới hôm nay: 06/09/2022

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Liz Truss sẽ thay thế Boris Johnson làm thủ tướng Anh sau khi được bầu làm lãnh đạo Đảng Bảo thủ. Bà Truss, đương kim ngoại trưởng, đã đánh bại Rishi Sunak, cựu bộ trưởng tài chính, trong cuộc bỏ phiếu của khoảng 170.000 đảng viên, thắng 57% trong số 140.000 phiếu bầu. Thủ tướng mới, người tự xưng là theo chủ nghĩa Thatcher, sẽ nhậm chức trong tình hình kinh tế khó khăn với giá năng lượng cao kỷ lục và một cuộc khủng hoảng giá sinh hoạt.

OPEC và các đồng minh, bao gồm Nga, đã đồng ý giảm sản lượng dầu nhằm ngăn giá giảm thêm. Động thái giảm 100.000 thùng mỗi ngày này thật ra chỉ tương ứng 0,1% nhu cầu toàn cầu. Giá khí đốt ở châu Âu đã tăng đáng kể vào sáng thứ Hai khi thị trường phản ứng với việc Nga đình chỉ vô thời hạn đường ống Nord Stream 1. Continue reading “Thế giới hôm nay: 06/09/2022”

Sự trở lại của ‘đạo quân thứ năm’

Nguồn: Harris Mylonas và Scott Radnitz, “The Disturbing Return of the Fifth Column,” Foreign Affairs, 26/08/2022

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Những ‘kẻ phản bội’ – cả thực tế lẫn tưởng tượng – đang ảnh hưởng đến địa chính trị như thế nào?

Sau khi xâm lược Ukraine, chính phủ Nga đã tiến hành một cuộc đàn áp quy mô lớn chống lại những công dân được cho là phản đối chiến tranh. Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nói rõ ý định của mình trong một bài phát biểu vào tháng 3, cảnh báo rằng phương Tây “sẽ cố gắng đặt cược vào cái gọi là đạo quân thứ năm, vào những kẻ phản bội – vào những kẻ kiếm tiền ở một nơi, nhưng sống ở một nơi khác. Sống ở đây không phải là theo nghĩa địa lý, mà là trong tư tưởng, trong tư duy nô lệ của họ.” Continue reading “Sự trở lại của ‘đạo quân thứ năm’”

Thế giới hôm nay: 05/09/2022

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế IAEA cho biết nhà máy điện hạt nhân do Nga chiếm đóng ở Zaporizhia đã bị ngắt kết nối khỏi lưới điện của Ukraine. Cơ quan giám sát hạt nhân của Liên Hợp Quốc nói nhà máy hiện đang phải dựa vào một đường dây dự phòng. Nga và Ukraine đổ lỗi cho nhau về các vụ pháo kích gần nhà máy, vốn làm dấy lên lo ngại thảm họa hạt nhân. Hôm thứ Bảy, tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã đề nghị được làm trung gian hòa giải.

Đức công bố gói cứu trợ trị giá 65 tỷ euro (64,7 tỷ USD) để giúp các hộ gia đình và công ty đối phó với giá cả tăng. Gói này bao gồm giảm giá phương tiện giao thông công cộng và giảm thuế cho các công ty sử dụng nhiều năng lượng. Thủ tướng Olaf Scholz cho biết chính phủ ông đã đưa ra “quyết định kịp thời” để ngăn thiếu hụt năng lượng trong mùa đông. Lạm phát của Đức lên gần 8% trong tháng 8, với giá hàng tạp hóa và năng lượng đặc biệt cao. Continue reading “Thế giới hôm nay: 05/09/2022”

Đằng sau việc Trung Quốc phóng tên lửa vào EEZ của Nhật Bản

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “Xi ditched milder options in sending missiles toward Japan,” Nikkei Asia, 25/08/2022

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Quân đội Trung Quốc đã chuẩn bị các phương án thay thế vào phút chót để tránh gây tranh cãi.

Khi Trung Quốc phóng 5 tên lửa đạn đạo vào vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Nhật Bản sau chuyến thăm Đài Loan của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi, đã chẳng có nghi ngờ gì về người đưa ra mệnh lệnh đó.

Quân đội Trung Quốc, với tên gọi Quân Giải phóng Nhân dân (PLA), phục vụ Đảng Cộng sản Trung Quốc. Tất cả các hành động quân sự đều do Quân ủy Trung ương của đảng quyết định. Và chủ tịch Quân ủy hiện nay chính là Chủ tịch nước kiêm Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc Tập Cận Bình. Continue reading “Đằng sau việc Trung Quốc phóng tên lửa vào EEZ của Nhật Bản”

04/09/476: Đế chế Tây La Mã sụp đổ

Nguồn: Western Roman Empire falls, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 476, Romulus Augustus, Hoàng đế cuối cùng của Đế chế Tây La Mã, đã bị phế truất bởi Odoacer, một “kẻ man rợ” người Đức tự xưng là vua của nước Ý. Continue reading “04/09/476: Đế chế Tây La Mã sụp đổ”

Tại sao Mỹ nên cân nhắc lại chính sách xoay trục sang châu Á?

Nguồn: Loren Thompson, “Five Reasons The Ukraine War Could Force A Rethink Of Washington’s Pivot To Asia”, Forbes, 21/06/2022.

Biên dịch: Trần Hoàng Minh Quân

Việc Nga xâm lược Ukraine đã làm phức tạp hóa rất nhiều các tính toán ngoại giao và quân sự của Mỹ, nhưng dường như điều đó không làm thay đổi niềm tin chính thức của Washington rằng Trung Quốc là mối đe dọa lớn hơn.

Một tờ thông tin về chiến lược quốc phòng của chính quyền Biden do Lầu Năm Góc phát hành đã mô tả cách tiếp cận của Hoa Kỳ để ngăn chặn xâm lược là “ưu tiên thách thức mà CHND Trung Hoa gây ra ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, sau đó là thách thức mà Nga gây ra ở châu Âu.” Continue reading “Tại sao Mỹ nên cân nhắc lại chính sách xoay trục sang châu Á?”

03/09/2004: Khủng hoảng con tin tại trường học Nga

Nguồn: Russian school siege ends in bloodbath, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 2004, cuộc khủng hoảng con tin kéo dài ba ngày tại một trường học ở Nga đã đi đến kết cục đầy bạo lực sau khi những kẻ bắt cóc con tin đấu súng với lực lượng an ninh Nga. Cuối cùng, đã có hơn 300 người chết, nhiều trong số đó là trẻ em, ngoài ra hàng trăm người khác bị thương.

Sáng ngày 01/09, khi mọi người đang dự lễ khai giảng năm học, một nhóm khủng bố Chechnya đã bao vây học sinh, giáo viên và phụ huynh ngay trên sân chơi của Trường số 1 ở Beslan. Một số người may mắn trốn thoát trong khi những người khác bị giết hại; tuy nhiên, phần lớn con tin, ước tính vào khoảng 1.200 người lớn và trẻ em, đã bị dồn vào phòng tập thể dục của trường, nơi bọn tội phạm đã lắp một số thiết bị nổ. Continue reading “03/09/2004: Khủng hoảng con tin tại trường học Nga”

Thế giới hôm nay: 02/09/2022

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy 

Các quan chức của IAEA (Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế) đã đến thăm nhà máy điện hạt nhân Zaporizhia đang bị Nga chiếm đóng ở miền nam Ukraine, nơi phải hứng chịu pháo kích dữ dội trong những tuần gần đây. Nhóm nghiên cứu đang tìm cách “ngăn chặn một tai nạn hạt nhân.” Ukraine mong muốn cuộc thanh sát sẽ giúp “phi quân sự hóa” nhà máy, nhưng Nga tuyên bố không rút quân. Pháo kích của Nga đã buộc nhà máy phải đóng cửa một trong hai lò phản ứng đang hoạt động. 

Tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ không tham dự lễ tang của Mikhail Gorbachev, nhà lãnh đạo cuối cùng của Liên Xô, người vừa qua đời hôm thứ Ba. Phát ngôn viên của Điện Kremlin viện dẫn lịch trình làm việc dày đặc của tổng thống nhưng cho biết chính phủ có hỗ trợ tổ chức tang lễ vào thứ Bảy này. Gorbachev là lãnh đạo chứng kiến Liên Xô sụp đổ vào năm 1991, điều mà ông Putin gọi là “thảm họa địa chính trị lớn nhất thế kỷ 20.”   Continue reading “Thế giới hôm nay: 02/09/2022”

Nhìn trước tương lai: Dự báo và mô phỏng trong hoạch định chiến lược

Tác giả: Ngô Di Lân

Liệu Nga có sử dụng vũ khí hạt nhân hay không nếu quân đội nước này không còn kiểm soát được vùng Donbas? Nếu có thì sẽ ở cấp độ chiến thuật hay chiến lược, nhằm vào ai?

Uy tín của Mỹ với các đồng minh sẽ bị ảnh hưởng ra sao nếu nước này công khai từ bỏ cam kết an ninh đối với Đài Loan?

Trung Quốc sẽ phản ứng như thế nào nếu Việt Nam nâng cấp quan hệ với Mỹ lên “đối tác chiến lược” trong tương lai? Continue reading “Nhìn trước tương lai: Dự báo và mô phỏng trong hoạch định chiến lược”

01/09/1939: Đức xâm lược Ba Lan

Nguồn: Germany invades Poland, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1939, các lực lượng Đức dưới sự kiểm soát của Adolf Hitler đã tấn công Ba Lan cả trên bộ và trên không. Thế chiến II chính thức bắt đầu.

Tại sao Đức xâm lược Ba Lan?

Đức xâm lược Ba Lan nhằm giành lại lãnh thổ đã mất, và cuối cùng thống trị nước láng giềng phía đông của họ. Cuộc xâm lược Ba Lan của Đức là phần mở đầu cho kế hoạch tiến hành chiến tranh của Hitler – những gì sau này sẽ trở thành chiến lược “blitzkrieg” (tấn công chớp nhoáng). Continue reading “01/09/1939: Đức xâm lược Ba Lan”

Thế giới hôm nay: 01/09/2022

Nguồn: The Economist | Biên dịch: Đỗ Đặng Nhật Huy

Mikhail Gorbachev, nhà lãnh đạo cuối cùng của Liên Xô, đã qua đời ở tuổi 91 tại một bệnh viện Moscow. Trên cương vị tổng thống ông đã tiến hành loạt cải cách mang tên perestroika (cải tổ) và glasnost (công khai hóa) nhằm mở cửa nền kinh tế và dân chủ hóa chính trị Liên Xô. Gorbachev cũng đã vun đắp mối quan hệ nồng ấm hơn với phương Tây và ủng hộ những người cộng sản có quan điểm cải cách ở Trung và Đông Âu. Ông được trao giải Nobel hòa bình năm 1990 và miễn cưỡng nhìn ​​Liên Xô sụp đổ vào năm 1991.

Ukraine tuyên bố đã phá hủy các cây cầu bắc qua sông Dnepr trong chiến dịch phản công ở Kherson, đồng thời đẩy mạnh phản công vào mặt trận phía đông. Trong khi đó, các thanh sát viên của Liên Hợp Quốc đã lên đường từ Kyiv, thủ đô Ukraine, để đến nhà máy hạt nhân Zaporizhia, dù giới chức Ukraine nói Nga đang tìm cách cản trở. Tại cuộc họp ở Praha, các bộ trưởng quốc phòng EU đã xem xét đề xuất huấn luyện quân đội Ukraine, điều mà Mỹ, Anh và một số nước EU đang thực hiện. Continue reading “Thế giới hôm nay: 01/09/2022”