01/06/1941: Crete rơi vào tay Đức quốc xã

Nguồn: Crete falls to German forces, History.com

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Vào ngày này năm 1941, Crete, thành trì cuối cùng của Quân Đồng minh ở Hy Lạp trong Thế chiến II, đã bị quân Đức chiếm đóng với tổn thất lớn cho cả hai bên.

Cuối năm 1940, quân đội Hy Lạp, được tăng cường bởi lực lượng không quân Anh, đã kiên quyết đẩy lùi một cuộc xâm lược của quân Ý vào đất nước họ. Vào tháng 04 năm 1941, những chiến thắng này đã trở thành thất bại khi lãnh đạo Đức Quốc xã Adolf Hitler chuyển đội quân Wehrmacht Đức bất khả chiến bại sang chống lại Hy Lạp. Continue reading “01/06/1941: Crete rơi vào tay Đức quốc xã”

Tại sao người Pháp tranh luận về một dấu chấm nhỏ?

Nguồn: “Why the French are arguing over a small dot”, The Economist, 06/12/2017

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Ở nước Pháp, các vấn đề về ngôn ngữ thường khơi dậy những cuộc tranh luận sôi nổi trên toàn quốc. Chỉ vừa mới năm ngoái, những cải cách nhằm đơn giản hóa các cách đánh vần phức tạp – bao gồm cả lựa chọn xóa bỏ dấu mũ của một số từ – đã khuấy động sự bất bình và tạo ra một cuộc phản đối trực tuyến mang tên #JeSuisCirconflexe (Tôi là dấu mũ). Cơn giận dữ về ngôn ngữ mới nhất của Pháp đã dẫn tới sự can thiệp từ thủ tướng và sự cảnh báo của Học viện Pháp ngữ, cơ quan giám hộ chính thức của tiếng Pháp, về một “mối đe dọa chết người” đối với ngôn ngữ này. Nó bắt nguồn từ việc xuất bản một cuốn sách giáo khoa ngữ pháp lớp ba với một dấu chấm hiếm gặp. Tại sao lại có sự căng thẳng đến vậy? Continue reading “Tại sao người Pháp tranh luận về một dấu chấm nhỏ?”

31/05/1859: Tháp Big Ben đi vào hoạt động ở London

Nguồn: Big Ben goes into operation in London, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1859, tháp đồng hồ nổi tiếng được biết đến dưới cái tên Big Ben, nằm ở phía trên ngọn tháp St. Stephen cao 320 ft (97,5m), đã lần đầu tiên rung chuông trên Tòa nhà Nghị viện ở Westminster, London.

Sau khi một vụ hỏa hoạn hủy hoại phần lớn Cung điện Westminster – trụ sở của Nghị viện Anh – vào tháng 10/1834, thì điểm nổi bật trong thiết kế cung điện mới là một chiếc đồng hồ lớn nằm trên đỉnh tháp. Nhà thiên văn hoàng gia, Sir George Airy, muốn đồng hồ có độ chính xác cao, bao gồm cả việc kiểm tra hai lần một ngày với Đài quan sát Hoàng gia Greenwich. Trong khi nhiều nhà sản xuất đồng hồ cho rằng mục tiêu này là không thể đạt được, Airy đã nhờ Edmund Beckett Denison, một luật sư nổi tiếng có chuyên môn về thuật làm đồng hồ (horology), hay khoa học về đo thời gian. Continue reading “31/05/1859: Tháp Big Ben đi vào hoạt động ở London”

30/05/1431: Joan d’Arc tử vì đạo

Nguồn:  Joan of Arc martyred, History.com

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Vào ngày này năm 1431, tại xứ Rouen thuộc vùng Normandy do Anh kiểm soát, Joan d’Arc, cô gái nông dân trở thành vị cứu tinh của nước Pháp, đã bị thiêu trói vào cọc vì tội dị giáo.

Joan sinh năm 1412, là con gái của một nông dân làm thuê ở Domremy, một khu vực nằm trên ranh giới  lãnh thổ của các công tước xứ Bar và Lorraine. Năm 1415, cuộc Chiến tranh Trăm năm giữa Anh và Pháp bước vào giai đoạn quyết định khi vị vua trẻ Henry V của nước Anh xâm chiếm nước Pháp và giành được hàng loạt những chiến thắng mang tính quyết định chống lại các lực lượng của vua Charles VI. Continue reading “30/05/1431: Joan d’Arc tử vì đạo”

Cơn sóng thần chính trị mới của Malaysia?

Biên dịch: Hoàng Lan

Trong cuộc bầu cử ở Malaysia mới kết thúc, Liên minh Hy vọng (PH), phe đối lập, đã giành được 122 ghế quốc hội, thành công với số ghế quá bán và hoàn thành việc thay thế chính đảng đầu tiên trong lịch sử Malaysia, cựu Thủ tướng Mahathir Mohamad, 92 tuổi, cũng tiếp tục đảm nhận chức vụ thủ tướng. Xem xét đến việc Mahathir từng nhiều lần chỉ trích cựu Thủ tướng Najib Razak trước khi bầu cử, lại còn cam kết sau cuộc bầu cử phải xem xét lại điều khoản hợp tác giữa Trung Quốc và Malaysia, thậm chí còn dự định khởi động lại đàm phán Biển Đông, những hành động này làm cho các nước ở bên ngoài lo ngại, sau khi thay đổi đảng cầm quyền ở Malaysia liệu có đưa tới biến số trong quan hệ Trung Quốc-Malaysia hay không? Continue reading “Cơn sóng thần chính trị mới của Malaysia?”

29/05/1914: Tàu Empress of Ireland bị chìm

Nguồn: The sinking of the Empress of Ireland, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1914, trong một trong những thảm hoạ hàng hải tồi tệ nhất trong lịch sử, tàu chở khách Empress of Ireland của Anh với 1.477 hành khách và thủy thủ đoàn, đã va chạm với tàu chở hàng Storstad của Nauy ở sông St. Lawrence, Vịnh Canada. Storstad đã xuyên thủng khoảng 15 ft vào phía mạn phải của Empress of Ireland, và còn tàu chìm chỉ trong 14 phút, mang theo cùng 1.012 hành khách và thủy thủ đoàn.

Thảm kịch này xảy ra hai năm sau sự kiện tàu Titanic chìm vì va chạm với một tảng băng trôi ở Bắc Đại Tây Dương, khiến hơn 1.500 người thiệt mạng, khiến người dân đòi hỏi cần có các tiêu chuẩn về an toàn hàng hải. Continue reading “29/05/1914: Tàu Empress of Ireland bị chìm”

Tro tàn của dòng họ Romanov

Nguồn: Anastasia Edel, “The Remains of the Romanovs”, The New York Times, 10/07/2017.

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Ngày 17/07/1918, khi lực lượng Bạch Vệ tiến về khu vực do Hồng Quân kiểm soát ở quanh Yekaterinburg, Siberia, 12 lính Bolshevik được vũ trang đã đưa một nhóm 11 người đang bị lưu đày xuống tầng hầm trong căn biệt thự của một thương gia, nơi từng được gọi là Nhà Ipatiev, nay là “Nhà Mục đích Đặc biệt” (House of Special Purpose). Người nhỏ tuổi nhất trong nhóm này, cậu bé ốm yếu 13 tuổi tên là Aleksei, được bế trên tay cha cậu, người đàn ông mà cả gia đình quen gọi là Nicky, còn với tôi, và hàng triệu người Liên Xô khác, là “bạo chúa khát máu” Nicholas II.

Vị Sa hoàng bị lưu đày đã đi cùng với các cô con gái nhỏ, Anastasia, Maria, Tatyana và Olga; vợ ông, Alexandra; và người hầu của họ. Chỉ huy toán lính, Yakov Yurovsky, đọc nhanh những gì được viết trên một tờ giấy: “Cách mạng đang chết dần và các người cũng phải chết cùng nó.” Đêm cứ thế tràn ngập tiếng súng. Continue reading “Tro tàn của dòng họ Romanov”

28/05/1754: Trận đổ máu đầu tiên trong Chiến tranh Chinh phạt

Nguồn:  First blood of the French and Indian War, History.com

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Vào ngày này năm 1754, trong cuộc đụng độ đầu tiên trong cuộc Chiến tranh với Pháp và các đồng minh người Da đỏ (hay Chiến tranh Chinh phạt), lực lượng phòng vệ Virginia dưới sự chỉ huy của vị Đại tá 22 tuổi George Washington đã đánh bại một nhóm trinh sát người Pháp ở phía tây nam Pennsylvania. Trong một cuộc tấn công bất ngờ, những người lính Virginia đã giết chết 10 lính Pháp đến từ Fort Duquesne, bao gồm cả vị chỉ huy người Pháp, Coulon de Jumonville, và bắt giữ 21 tù binh. Chỉ có một người trong đội quân của Washington bị giết. Continue reading “28/05/1754: Trận đổ máu đầu tiên trong Chiến tranh Chinh phạt”

Nguồn gốc và ý nghĩa khái niệm ‘Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương’

Nguồn: Gurpreet S. Khurana, “Trump’s new Cold War alliance in Asia is dangerous”, Washington Post, 14/11/2017.

Biên dịch: Lê Như Mai | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Trong chuyến thăm gần đây đến châu Á, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã cho thế giới biết cái nhìn đầu tiên về chiến lược địa chính trị đang hình thành của mình. Cả ở Hội nghị Thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á – Thái Bình Dương (APEC) tại Việt Nam lẫn cuộc gặp trước đó với Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, ông Trump đã sử dụng cụm từ “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” thay cho “Châu Á – Thái Bình Dương”, thuật ngữ thường xuyên được các chính quyền tiền nhiệm của Mỹ sử dụng.

Thuật ngữ mới này đã làm thay đổi bản đồ nhận thức vốn đã chiếm ưu thế kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc và Trung Quốc tiến hành các chính sách “đổi mới và mở cửa” vào những năm 1980. “Châu Á – Thái Bình Dương” gợi ra hình ảnh về một cộng đồng lợi ích, gắn kết Mỹ và Đông Á. Còn thuật ngữ “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” mà ông Trump sử dụng lại thể hiện một cấu hình mới trong đó Ấn Độ và Mỹ, cùng với các quốc gia dân chủ chủ yếu khác tại châu Á – đặc biệt là Nhật Bản và Úc – cùng nhau kiềm chế ảnh hưởng đang gia tăng của Trung Quốc, trong hình hài của một cuộc Chiến tranh Lạnh phiên bản mới. Continue reading “Nguồn gốc và ý nghĩa khái niệm ‘Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương’”

27/05/1940: Chiến dịch Dynamo tại Dunkirk kết thúc

Nguồn: Operation Dynamo at Dunkirk ends, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1940, khi quân Đức tiến vào miền bắc nước Pháp trong giai đoạn đầu của Thế chiến II, họ đã cắt đứt liên hệ giữa quân Anh với đồng minh người Pháp, dẫn đến một cuộc di tản rất lớn của những người lính trên biển Bắc, từ thị trấn Dunkirk tới nước Anh.

Bị mắc kẹt trước biển, quân Đồng Minh đã nhanh chóng bị người Đức bao vây tứ phía. Đến ngày 19/05/1940, các chỉ huy của quân Anh đã cân nhắc việc rút toàn bộ Lực lượng Viễn chinh Anh (BEF) bằng đường biển. Continue reading “27/05/1940: Chiến dịch Dynamo tại Dunkirk kết thúc”

Đặt lại vấn đề thời điểm ra đời của nhà nước Lâm Ấp

Tác giả: Đổng Thành Danh

Dẫn luận

Lâm Ấp (Linyi) là một quốc gia thường được nhắc đến trong các văn bản của Trung Hoa để chỉ chính thể đầu tiên là tiền thân của vương quốc Chiêm Thành, tức là Champa sau này. Trong các nguồn sử liệu của Trung Hoa, Lâm Ấp thường được mô tả như một chính thể ở biên giới phía Nam thỉnh thoảng triều cống Thiên triều, nhưng cũng là nguồn gốc của các xung đột quân sự ở phía cực Nam của đế chế Trung Hoa. Cũng theo các văn bản này, Lâm Ấp là một chính thể ra đời từ kết quả của cuộc đấu tranh giành độc lập với nhà Hán, sau đó phát triển, mở rộng lãnh thổ để trở thành một chính thể độc lập và hùng mạnh trong khu vực[1]. Trong hầu hết các nghiên cứu về Lâm Ấp, các học giả cho rằng nhà nước này được thành lập vào năm 192, tuy nhiên việc đánh giá lại các nguồn sử liệu sơ cấp và các nghiên cứu thứ cấp về Lâm Ấp sẽ cho ta thấy một cách nhìn mới về niên đại khởi đầu của chính thể Lâm Ấp. Continue reading “Đặt lại vấn đề thời điểm ra đời của nhà nước Lâm Ấp”

26/05/1637: Thảm sát Pequot bắt đầu

Nguồn: Pequot massacres begin, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày năm 1637, trong Chiến tranh Pequot, liên minh Thanh giáo (Puritan) và Mohegan dưới sự chỉ huy của Đại úy người Anh, John Mason, đã tấn công vào một ngôi làng của người Pequot ở Connecticut, thiêu sống hoặc giết chết khoảng 500 phụ nữ, đàn ông và trẻ em người bản địa.

Khi những người Thanh giáo ở Vịnh Massachusetts lấn dần sang đất Connecticut, họ cũng có thêm mâu thuẫn với Pequot, một bộ lạc hiếu chiến sống tập trung trên sông Thames ở đông nam Connecticut. Continue reading “26/05/1637: Thảm sát Pequot bắt đầu”

25/05/1861: Tổng thống Lincoln đình chỉ quyền bảo thân

Nguồn: President Lincoln suspends the writ of habeas corpus during the Civil War, History.com

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Vào ngày này năm 1861, John Merryman, một nhà lập pháp tại nghị viện tiểu bang Maryland, đã bị bắt vì đã cố gắng cản trở quân đội Liên bang miền Bắc di chuyển từ Baltimore đến Washington trong cuộc Nội chiến và đã bị giam giữ tại Fort McHenry bởi các quan chức quân đội Liên bang miền Bắc. Luật sư của ông đã ngay lập tức yêu cầu lệnh bảo thân (habeas corpus) để tòa án liên bang có thể xem xét các cáo buộc. Tuy nhiên, Tổng thống Abraham Lincoln đã quyết định đình chỉ quyền bảo thân và vị tướng tư lệnh tại Fort McHenry đã từ chối chuyển giao Merryman cho chính quyền. Continue reading “25/05/1861: Tổng thống Lincoln đình chỉ quyền bảo thân”

24/05/1943: ‘Sứ giả Thần chết’ Josef Mengele đến trại Auschwitz

Nguồn: Auschwitz gets a new doctor: “the Angel of Death”, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1943, trại tập trung Auschwitz, Ba Lan đã đón một bác sĩ mới – Josef Mengele, 32 tuổi – người đàn ông sau này sẽ nhận biệt danh là “Sứ giả Thần chết” (Angel of Death).

Sinh ngày 16/03/1911 ở Bavaria, Mengele theo học triết học với Alfred Rosenberg và chịu ảnh hưởng rất lớn bởi lý thuyết chủng tộc của ông này. Năm 1934, khi đã là một thành viên của Đảng Quốc Xã, ông gia nhập đội ngũ nghiên cứu viên của Viện Sinh học Di truyền và Vệ sinh Chủng tộc (Institute for Hereditary Biology and Racial Hygiene). Continue reading “24/05/1943: ‘Sứ giả Thần chết’ Josef Mengele đến trại Auschwitz”

Chỉ số GDP cần được điều chỉnh chứ không phải thay thế

Nguồn: Urs Rohner, “GDP Should Be Corrected, Not Replaced”, Project Syndicate, 17/01/2018.

Biên dịch: Nguyễn Quỳnh Chi | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Nhiều nhà kinh tế học nổi tiếng từ lâu đã chỉ ra rằng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) là một phương thức đo lường không đầy đủ cho sự phát triển kinh tế và thịnh vượng xã hội, và do đó không nên là mối quan tâm duy nhất của các nhà làm chính sách. Tuy vậy chúng ta vẫn chưa tìm được một phương thức khả thi khác thay thế cho chỉ số GDP.

Một điểm thiếu sót khá rõ ràng của GDP là việc chỉ số này không tính đến giá trị của các công việc nội trợ, bao gồm chăm sóc trẻ nhỏ và người lớn tuổi trong gia đình. Quan trọng hơn nữa, việc gán một giá trị tiền tệ cho những hoạt động trên sẽ không giải quyết được một điểm yếu sâu sắc hơn của GDP: sự thiếu khả năng phản ánh đầy đủ trải nghiệm sống của từng thành viên trong xã hội. Tính thêm yếu tố công việc nội trợ sẽ làm GDP phình to, trong khi đó lại không tạo được khác biệt thực sự nào về mặt tiêu chuẩn sống. Và những phụ nữ cấu thành một phần đáng kể trong nhóm những người làm các công việc nội trợ sẽ tiếp tục được coi là những “tình nguyện viên”, thay vì là những nhân tố đóng góp thực sự cho nền kinh tế. Continue reading “Chỉ số GDP cần được điều chỉnh chứ không phải thay thế”

23/05/1701: Thuyền trưởng Kidd bị hành hình

Nguồn: Captain Kidd walks the plank, History.com

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Vào ngày này năm 1701, tại khu vực hành hình của London, chủ tàu vũ trang cá nhân người Anh William Kidd, thường được gọi là Thuyền trưởng Kidd, đã bị treo cổ vì tội cướp biển và giết người.

Sinh ra ở Strathclyde, Scotland, Kidd trở thành thuyền trưởng trước khi định cư ở New York năm 1690, nơi ông mua bất động sản và kết hôn. Nhiều lần ông được New York và các thuộc địa châu Mỹ khác thuê để bảo vệ bờ biển trước các tàu vũ trang của kẻ thù. Continue reading “23/05/1701: Thuyền trưởng Kidd bị hành hình”

Đức tin Baha’i là gì?

Nguồn: “The Baha’i faith”, The Economist, 20/4/2017

Biên dịch: Lê Thị Hồng Loan | Biên tập: Lê Hồng Hiệp

Nở rộ khắp thế giới, thế nhưng đức tin này lại phải đối mặt với sự đàn áp tại quê nhà.

Thành phố Haifa của Israel đang có những ngày bận rộn. Vào ngày 16 tháng 4, trong những con hẻm xung quanh bến cảng, những người Thiên chúa giáo đón chào Lễ Phục Sinh. Ngày trước đó, người Do Thái địa phương đã thực hiện nghi lễ tại các giáo đường Do Thái vào ngày Lễ Vượt Qua của riêng mình. Và từ ngày 20 tháng 4, một cộng đồng nhỏ người Baha’i sẽ bắt đầu Ridvan, lễ hội quan trọng nhất của họ. Người Baha’i ở Haifa không đơn độc. Mặc dù có nền móng tại thành phố Haifa, tôn giáo này tự hào có hàng triệu tín đồ trên khắp thế giới. Vậy các tín đồ Baha’i, họ là ai? Continue reading “Đức tin Baha’i là gì?”

22/05/1964: Ngoại trưởng Rusk cảnh báo Bắc Việt

Nguồn: Rusk warns North Vietnamese, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1964, trong một bài phát biểu quan trọng trước Học viện Luật Hoa Kỳ ở Washington, D.C., Ngoại trưởng Dean Rusk đã cáo buộc chính quyền Bắc Việt khởi xướng và chỉ đạo việc xâm nhập miền Nam Việt Nam. Hành động rút quân của Mỹ, theo Rusk, “không chỉ là tổn thất nặng nề cho thế giới tự do ở Đông Nam Á và Nam Á mà còn làm sa sút niềm tin vào ý chí và năng lực của thế giới tự do.” Ông kết luận: “Có một ‘liệu pháp’ đơn giản để đạt được hòa bình – Hãy để cho những người hàng xóm của bạn yên thân.” Sang mùa thu, có những bằng chứng không thể chối cãi rằng lính Bắc Việt thường di chuyển vào Nam dọc đường mòn Hồ Chí Minh để tham gia cùng với lực lượng Việt Cộng (Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam) trong cuộc chiến chống lại lực lượng của chính quyền Sài Gòn. Continue reading “22/05/1964: Ngoại trưởng Rusk cảnh báo Bắc Việt”

Người Nga nghĩ gì trước sự trỗi dậy của Trung Quốc?

Tác giả: Ngô Đại Huy (Trung Quốc) | Biên dịch: Nguyễn Hải Hoành

Giới thiệu của người dịch: Việc Trung Quốc (TQ) nhanh chóng trỗi dậy đã gây ra ở người Nga những tâm lý trái ngược. Mối quan hệ Nga- TQ hiện đang phát triển ổn định. Nga chủ trương vừa hợp tác vừa đề phòng, vừa nhờ vả vừa nghi ngại. Đồng thời ở Nga cũng xuất hiện luận điệu “TQ đe doạ” và “TQ sụp đổ”.  Bài viết rất công phu dưới đây của tiến sĩ Ngô Đại Huy, công tác tại Viện Nghiên cứu Nga-Đông Âu-Trung Á đăng trên tạp chí “Ngoại giao TQ” số 2/2006 phân tích kỹ thái độ của Nga đối với TQ. Bài rất dài, khi dịch đã rút gọn. 

Mối quan hệ Nga-TQ phát triển tốt kể từ năm 1992, khi hai nước coi nhau là quốc gia hữu hảo, năm 1994 xác lập quan hệ bạn bè có tính xây dựng, năm 1996 nâng lên quan hệ hợp tác chiến lược, năm 2001 ký “Hiệp ước hợp tác hữu hảo láng giềng” và năm 2004 nguyên thủ hai nước giải quyết vấn đề biên giới cuối cùng. Continue reading “Người Nga nghĩ gì trước sự trỗi dậy của Trung Quốc?”

20/05/1927: Lindbergh bay thẳng từ New York đến Paris

Nguồn: Spirit of St. Louis departs, History.com

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng

Vào ngày này năm 1927, lúc 7:52 sáng, phi công người Mỹ Charles A. Lindbergh đã cất cánh từ sân bay Roosevelt tại Long Island, New York trên chuyến bay một mình, không dừng đầu tiên trên thế giới qua Đại Tây Dương, đồng thời là chuyến bay thẳng đầu tiên từ New York đến Paris.

Một phi công chuyên giao thư trẻ tuổi, Lindbergh được đánh giá là “ngựa đen” (nhân tố bất ngờ) khi quyết định tham gia cuộc thi bay thẳng không dừng từ New York đến Paris với khoản tiền thưởng 25.000 USD. Ông đã yêu cầu một chiếc máy bay một lớp cánh (monoplane), sau đó chỉnh sửa nó theo thiết kế riêng của mình, và đặt tên nó là Spirit of St. Louis để tôn vinh nhà tài trợ của mình – Phòng Thương mại St. Louis. Continue reading “20/05/1927: Lindbergh bay thẳng từ New York đến Paris”